İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu’nda İkinci Meşrutiyet döneminde faaliyet gösteren İslamcı siyasi parti.

5 Nisan 1909’da kuruldu. Adı, günümüz Türkçesinde Muhammedçi Birlik Partisi anlamına gelir. Kurucusu Derviş Vahdeti’dir. Kurucuları arasında Derviş Vahdeti haricinde Ferik Rıza Paşa, Süheyl Paşa, Mehmet Sadık Efendi gibi muhalif isimler de bulunuyordu. Said Nursî önceleri cemiyete destek vermiş olsa da, kullanılan üslubu beğenmediğinden cemiyetle ilişkisini kesmiştir. Cemiyet, kuruluşunu Ayasofya Camii’nde okutulan bir mevlitle ilan etmiştir.

Cemiyet, kendisini fırka olarak tanımlıyor ve partinin (fırkanın) gerçek başkanının ve yol göstericisinin Muhammed olduğunu dile getiriyordu. Parti üyeleri “Volkancılar” veya “Muhammedîler” olarak anıldılar.

Fırka kurulduktan kısa süre sonra Volkan gazetesi de yayına başladı. Derviş Vahdetî ve diğer Volkan yazarları, başlangıçta İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni desteklemişlerse de daha sonra İttihatçıların özgürlükleri kısıtlayıcı uygulamalarını ve diğer politikalarını eleştirip muhalif bir parti olmuşlardır. İttihatçılar da onları totaliterlik (istibdat) ve irtica taraftarlığı ile suçlamışlardır.

İslamcı olmasına rağmen bu parti, diğer İslamcı çevrelerin muhalefetiyle karşılaşmış, Sırat-ı Müstakim, Beyanü’l-Hak gibi gazete ve dergiler partiyi sert bir dille eleştirmiştir.^[1]

Zamanla meşrutiyet rejimine, dönemin hükûmetine ve İttihatçılara hakaretamiz bir üslupla ağır eleştiriler yöneltiyordu. Volkan gazetesini, muhalif Mizan, Serbesti, Osmanlı ve İkdam gazeteleri izledi. İttihat ve Terakki ise Tanin ve Şûra-yı Ümmet gazeteleri vasıtasıyla eleştirilere yanıt veriyordu.

Halk, toprak kayıplarından İttihatçıları ve meşrutî yönetimi sorumlu tutuyor; Volkan, Serbesti gibi gazeteler toplumda İttihatçılara karşı olan öfkeyi körüklüyordu. Toplum böylesi bir gerilimin içindeyken Serbesti gazetesinin başyazarı Hasan Fehmi Bey’in Galata Köprüsü’nde öldürülmesi gerilimi iyice tırmandırdı. Hasan Fehmi’nin muhalif bir gazetenin başyazarı olması, kamuoyunda bu cinayetin İttihat ve Terakki’nin bir suikastı olduğu algısı oluşturdu. Bu olaydan bir hafta sonra 31 Mart Olayı patlak verdi. Olay ilk önce askeriyede başladı. Asker “Biz meşrutiyet değil, şeriat isteriz” diye silahlanmış, üstlerinin ikazlarına uymayarak isyan etmişti. İsyan toplumun daha geniş kesimlerine yayıldı ve isyancılar meclisi basıp bir nazırı öldürdü. Olaylar Hareket Ordusu tarafından bastırıldı. İttihad-ı Muhammedî Fırkası üyeleri ise halkı kışkırttıkları, isyana teşvik ettikleri gerekçesiyle Divan-ı Harp’te yargılanmış, Derviş Vahdeti idam edilmiştir.

Tarık Zafer Tunaya’ya göre, İttihad-ı Muhammedî Fırkası, “parlamento içinde kurulmuş, klerikal, gizli ve ihtilalci eğilimli bir parti değildir“.

Bosna-Hersek Sırp-Hırvatça (Latin): Bosna i Hercegovina Sırp-Hırvatça Kiril: Босна и Херцеговина Bosna ve Hersek
Bayrak Arma
Millî marş Sırp-Hırvatça: Državna himna Bosne i Hercegovine Sırp-Hırvatça: Државна химна Босне и Херцеговине “Bosna-Hersek Devlet Marşı”
Başkent ve en büyük şehir	Saraybosna 43°52′K 18°25′D
Resmî dil(ler)	Boşnakça, Sırpça, Hırvatça
Etnik gruplar (2013)[1]	%50,1 Boşnak %30,8 Sırp %15,4 Hırvat %3,7 diğer
Demonim	Bosnalı Hersekli [2][3][4]
Hükûmet	Federal parlamenter direktörlük cumhuriyeti
• Yüksek Temsilci Christian Schmidta • Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanı Željka Cvijanovićc • Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyeleri Denis Bećirovićb Željko Komšićd • Bakanlar Kurulu Başkanı Borjana Krišto
Yasama organı	Parlamenterler Meclisi
• Üst meclis	Halklar Meclisi
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Kuruluş tarihi
• Bosna Banlığı 1154 • Bosna Krallığı 1377 • Osmanlı fethi 1463 • Avusturya-Macaristan yönetimi 1878 • Yugoslavya’nın oluşumu 1 Aralık 1918 • ZAVNOBiH 25 Kasım 1943 • Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulması 29 Kasım 1945 • Yugoslavya’dan bağımsızlığını ilan etmesi 3 Mart 1992 • Washington Anlaşması 18 Mart 1994 • Dayton Anlaşması 14 Aralık 1995
Yüzölçümü
• Toplam	51.209 km2 (125.)
• Su (%)	%1,4
Nüfus
• 2022 tahminî	3.434.000 (135.)
• 2013 sayımı	3.531.159
• Yoğunluk	69/km2
GSYİH (SAGP)	2024 tahminî
• Toplam	$71,640 milyar (110.)
• Kişi başına	$20.734 (81.)
GSYİH (nominal)	2024 tahminî
• Toplam	$28,738 milyar (115.)
• Kişi başına	$8.317 (85.)
Gini (2015)	▼ 32.7 orta
İGE (2021)	0.780 yüksek · 74.
Para birimi	Değiştirilebilir mark (BAM)
Zaman dilimi	UTC+01 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02 (OAYS)
Tarih formatı	g. a. yyyy. (Milat)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+387
ISO 3166 kodu	BA
İnternet alan adı	.ba
Yüksek Temsilci, Dayton Anlaşması’nın uluslararası sivil denetçisi olarak seçilmiş ve seçilmemiş yetkilileri görevden alma ve yasa çıkarma yetkisine sahiptir. Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanı (Boşnak) Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi (Sırp) Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi (Hırvat)

Bosna-Hersek, kısa haliyle B&H (BiH / БиХ), resmî adıyla Bosna ve Hersek (Boşnakça, Sırpça, Hırvatça: Bosna i Hercegovina, Sırp Kiril: Босна и Херцеговина), Balkanlar’da 51.197 km² yüz ölçümlü bir ülke. Kuzey, batı ve güneyden Hırvatistan; doğudan Sırbistan ve güneydoğusunda Karadağ ile çevrili olup Adriyatik Denizi’ne Neum şehrinin olduğu yerde yalnızca 20 km’lik limansız bir kıyısı bulunmaktadır. Ülkenin coğrafyası merkez ve güneyde dağlık, kuzeybatıda tepelik, kuzeydoğuda düzlük bir karakter sergiler. Başkent ve en büyük şehir olan Saraybosna, birçok yüksek dağla çevrelenmiştir. Ülkenin çoğunluğunu kaplayan Bosna bölgesinde karasal iklim görülür, bu bölgede yazları sıcak, kışları kar yağışlı ve soğuktur. Ülkenin güney kıyılarındaki daha küçük Hersek bölgesinde ise tipik Akdeniz iklimi görülür. Bosna-Hersek doğal kaynaklar açısından da zengin bir görünüm arz eder.

Bosna-Hersek’te insan yaşamı Üst Paleolitik çağında, kalıcı yerleşim ise Cilalı Taş Devri’ne ait Butmir, Kakanj ve Vučedol kültürleriyle başladı. Hint-Avrupa halklarının ulaşmasının ardından İlirya ve Kelt uygarlıkları bölgeye yerleşti. Kültürel, siyasi ve sosyal açılardan zengin ve karmaşık bir tarihe sahip olan ülkede bugün çoğunluğu oluşturan Güney Slavları’nın yerleşmesi 6 ile 9. yüzyıllar arasına rastlar. 12. yüzyılda kurulmuş Bosna Banlığı’nı takip eden 14. yüzyıl Bosna Krallığı, 1463’te Osmanlı İmparatorluğu tarafından yıkıldı. Bosna-Hersek 19. yüzyıl sonlarına dek Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Osmanlılar bölgeye İslam’ı getirdiler ve ülkenin sosyokültürel yapısını büyük oranda değiştirdiler. 1878’deki Berlin Kongresi uyarınca Bosna Vilayeti fiilen Avusturya-Macaristan hakimiyetine girdi. İki savaş arası dönemde Yugoslavya Krallığı’na katılan Bosna-Hersek, II. Dünya Savaşı’nın ardından yeni kurulan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’ni oluşturan federe cumhuriyetlerden biri oldu. Yugoslavya’nın dağılmasını takiben 1992’de bağımsızlık ilan eden Bosna-Hersek, yeni kurulan devleti kabul etmeyen Sırp toplumu nedeniyle üç yıl sürecek Bosna Savaşı’na sürüklendi. Savaş 1995’te imzalanan Dayton Antlaşması ile sona erdi. Antlaşmaya göre ülkede barışı uygulayacak Barışı Uygulama Konseyi adı altında uluslararası bir konsey kuruldu. Konsey tarafından kurulan Bosna-Hersek Yüksek Temsilciliği cumhurbaşkanını görevden alma dahil birçok yetkiyle donatıldı. Ayrıca üçlü cumhurbaşkanlığı ile ülkedeki üç etnik grup temsil edilmesi sağlandı.

2013 sayımına 3,531,159 nüfusa sahip olan ülke anayasada kurucu halklar olarak belirtilen ve eşit haklara sahip olan üç etnik gruba ev sahipliği yapmaktadır. Bu gruplar nüfusun %50,11’ini oluşturan Boşnaklar, %30,78’ini oluşturan Sırplar ve %15,43’ünü oluşturan Hırvatlardır. İngilizcede ve daha birçok dilde etnik kimlik göz önünde tutulmadan tüm Bosna-Hersek halkına Bosnalı denir. Ancak Türkçede tarihten gelen yakınlıktan dolayı Bosnalı denildiğinde Boşnaklar yani Bosnalı Müslümanlar kastedilir. Ayrıca ülkede Bosnalı veya Hersekli olmak da ayrı etnik kimliği vurgulamak için kullanılır. Yahudiler, Çingeneler, Ukraynalılar ve Türkler gibi diğer azınlıklar, anayasada “diğerleri” kategorisinde sınıflandırılır.

Bosna-Hersek çift meclisli bir yasama organı ve üç üyeli Cumhurbaşkanlığı ile yönetilir, ancak merkezî hükûmetin gücü oldukça kısıtlıdır. Ülke iki özerk devletçiğe (entite) bölünmüş durumdadır. Bunlar, Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti’dir. Brçko İlçesi Dayton Antlaşması’yla iki entitenin de dışında bırakılmıştır ve kendisine ait bir yerel yönetimi bulunmaktadır. Bosna-Hersek Federasyonu 10 kantona ayrılmıştır.

Bosna-Hersek gelişmekte olan bir ülkedir ve İnsani Gelişme Endeksi’nde 73. sırada yer almaktadır. Ülke ekonomisi büyük ölçüde sanayi ve tarıma dayalıdır, ancak turizm ve hizmet sektörü son yıllarda önemli ilerleme kaydetmiştir. Bosna-Hersek Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi, Barış İçin Ortaklık, Orta Avrupa Serbest Ticaret Antlaşması ve Akdeniz İçin Birlik üyesidir. Ülke Avrupa Birliği’ne potansiyel aday statüsündedir, 15 Aralık 2022’de Avrupa Birliği Bosna Hersek’e adaylık statüsüne onay vermiştir. ve Nisan 2010’dan beri NATO’ya adaydır.

“Bosna” adından ilk kez 958 yılında Bizans İmparatoru VII. Konstantinos’un kaleme aldığı jeopolitik bir kitap olan De Administrando Imperio‘da bahsedilir. Bosna adını “Horion Bosona” dan alır. Eski dilde iyi insanların bölgesi anlamına gelir.^[19]

Dayton Antlaşması sonrasında entitelerin yüz ölçümleri şöyledir:

• Bosna-Hersek Federasyonu: 26.345 km² (%51,46)
• Sırp Cumhuriyeti (RS): 24.840 km² (%48,52)
• Brčko İlçesi: 12 km² (%0,02)

Bosna-Hersek’te karasal iklim hakimdir. Hava sıcaklıkları, en sıcak aylar olan Temmuz ve Ağustos’ta 30 dereceye kadar çıkarken, en soğuk günler ise, Aralık ve Ocak aylarında yaşanmakta ve sıcaklık -20 dereceye kadar düşmektedir. Genelde 4 mevsim bol yağış alan ülkede en yağışlı ay Haziran (110–115 mm), en kurak ay ise Aralık’tır (40–70 mm). Ülkenin güneybatı kesiminde ve Neretva Vadisinde Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve-sebze bahçeleri, üzüm bağları bulunmaktadır. Hayvancılık ise, ülkenin tümünde yapılmaktadır.

Başlıca nehirleri Una, Sana, Drina, Sava, Bosna, Vrbas ve Mostar Köprüsü’nün altından akan Neretva’dır.

Başlıca doğal kaynakları kömür, demir, boksit, manganez, ormanlar, bakır, krom, çinko, kurşun, tuz, barit, asbest, kaolin ve alçıdır.

Ülkedeki ekilebilir toprakların oranı %14, otlak ve meraların oranı %20, orman ve ağaçlık alanların oranı %39, diğer toprakların oranı da %27’dir. Sulanabilen arazi 20 km²’dir.

İlkokul eğitimi 9 yıldır. Lise eğitimi ise 4 yıl. Boşnak, Hırvat ve Sırplar aynı okullarda eğitim almaktadır. Öğretmen yetiştirme pedagoji fakültelerinde gerçekleşmektedir ancak öğretmen lisansı olmadan da öğretmenlik yapılmaktadır. Bosna-Hersek’te eğitimi, kalitesi açısından iki kısma ayırmalıyız: Yükseköğretim öncesi ve yükseköğretim. İlk ve orta öğretimde sağlam Yugoslavya eğitim sisteminden vazgeçilmemesi; öğrencilerin yükseköğretime tam anlamıyla hazırlanmasını sağlamaktadır. Bosna-Hersek’te üniversite giriş sınavı olamamakla birlikte öğrenciler istedikleri bölümde istedikleri kadar sene uzatarak okuyabilmektedirler.

Bosna-Hersek’in köklü bir yüksek eğitim geçmişi vardır. Ülkede ilk yüksek eğitim kurumu 1531 yılında Gazi Husrev Bey tarafından kurulmuştur. Ülkenin ilk modern üniversitesi 1940 yılında kurulan Saraybosna Üniversitesi’dir. Bugün pek çok devlet okulunun yanı sıra özel üniversiteler de eğitim hizmeti vermektedir. Bosna-Hersek Bilim ve Sanatlar Akademisi bölgenin en önemli sanat okullarından biridir.

1995 yılında Bosna Savaşı’nın sonlanmasından sonra uygulanmaya konan bu sistemde Bosnalı, Sırp ve Hırvat öğrenciler için, özellikle tarih, edebiyat, dil gibi dersler ayrı müfredat olarak, farklı sınıflarda kendi etnik kökenlerindeki öğretmenler tarafından verilir. Okulun iki farklı girişi ve bölünmüş bir bahçesi bulunur.

Akdeniz kıyısındaki diğer şehirler gibi Bosna’da tarih sahnesindeki yerini Roma İmparatorluğu içerisinde almıştır. Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra Bosna’nın yönetimi 1200’lü yıllarda bağımsızlığını elde edene kadar çeşitli kereler el değiştirmiştir. Bağımsızlığını 260 yılı aşkın bir süre koruyan Bosna Krallığı, bu süre boyunca Macarlar ve Sırplara karşı topraklarını savunmak zorunda kalmıştır.

1463 yılında Osmanlı idaresi altına geçen Boşnaklar aynı zamanda İslam’ı benimsedi. İslamı kabul etmeyen Boşnakların dini vecibelerini yerine getirmesine izin veren Osmanlı idaresi Bosna topraklarında inşa ettiği yapılar ve camilerle aynı zamanda Boşnakların gelenekleri ile kültürüne de etki etmiştir. 1878 yılına kadar devam edecek olan Osmanlı idaresi altındaki dönemde pek çok Boşnak Osmanlı idaresinde, devlet yönetiminde önemli görevlere getirilmiştir. Zayıflayan Osmanlı İmparatorluğu’nu parçalamaya karar veren müttefiklerin malî sıkıntılar içerisindeki İstanbul’a baskısı sonucu Bosna’daki Osmanlı idaresi savaşılmadan, masa başında son bularak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun kontrolüne geçmiştir.

1918-1941 yılları arasındaki dönem Yugoslavya Krallığı’nın iç karışıklıkları ve savaşla geçmiştir. 1941-1945 yılları arasındaki II. Dünya Savaşı sırasında Naziler Yugoslavya’yı işgal ederek Slovenya’yı Almanya’ya, Hırvatistan’ı İtalya’ya ve Makedonya’yı Bulgaristan’a bağlayarak özellikle Yahudi ve Çingenelere karşı bir etnik temizlik hareketine girişerek toplama kamplarında binlerce insanı öldürmüşlerdir.

1945-1990 yılları arasındaki soğuk savaş döneminin 35 yıllı Tito’nın liderliği altında geçti. Bu dönemde Bosna-Hersek’in sınırları 1918 öncesi döndü ve Boşnaklar kültürel kimliklerine yeniden kavuştular. Batı’nın desteği ile Yugoslavya’da savaşın izleri çabuk silindi. Batılı ülkeler Yugoslavya’yı sadece ekonomik değil aynı zamanda askeri ve siyasi alanda da destekledi. 1970’li yıllarda Sovyet müdahalesi riski ile karşılaşıldığında Amerika Birleşik Devletleri Yugoslavya’yı savunmak için nükleer güce başvurabileceğini açıkladı. Soğuk Savaş’ın son bulması ve sona eren komünist rejimle birlikte parçalanan Sovyetler Birliği’nden Yugoslavya da etkilendi.

1986-1992 yılları arasında yaşanan kanlı iç savaşların sonrasında Yugoslavya parçalandı. Aşırı milliyetçi Slobodan Miloşeviç ve onun desteklediği militanlarca Büyük Sırbistan’ı kurma hayalleri ile sistematik bir katliam gerçekleştirildi. Bu dönemde 100.000’in üzerinde Boşnak yaşamını kaybetti. Sırpların başta Saraybosna olmak üzere kuşatma altında tuttuğu şehirleri bombalamasına, sniper ateşi ile masum sivilleri öldürmesine, başta aydınlar olmak üzere seçilmiş kişilerin toplama kamplarında öldürülmesi ile gerçekleştirilen etnik temizlik hareketine batılı ülkeler; uzun süre gereken tepkiyi göstermeyerek soykırıma seyirci kaldı.

Şubat 1992’de bağımsızlığını ilan eden Bosna-Hersek 7 Nisan 1992’de ABD ve diğer batılı ülkelerce tanındı ve 22 Mayıs 1992’de Birleşmiş Milletler’e yaptığı üyelik başvurusu kabul edildi.

Bosna Savaşı 1992 yılının ilkbaharında başladı. Bosna’nın kuzeyini hedef alan saldırıların amacı bu bölgelerden Boşnak ve Hırvatları uzaklaştırarak Sırp devletini kurmaktı. Sırpların bu saldırıları bölgedeki diğer etnik gruplar için tam bir felakete dönüştü. Kuşatma altındaki şehirler ve mülteci kamplarında pek çoğu öldürüldü ve işkenceye uğradı.

Savaşın ilk aylarında askeri olmayan doğudaki pek çok Boşnak şehri Sırpların saldırıları sonucu düştü. Ancak şehri çeviren tepelerinde yardımıyla Srebrenitsa saldırılara karşı kendisini başarıyla savundu.

1993’te Birleşmiş Milletler altı yerleşim birimini “güvenli bölge” ilan etti; Srebrenitsa da bunlardan birisiydi. Amaç sınırları korunabilir hale getirerek barış için görüşülebilir bir zemin oluşturmaktı.

Mayıs 1995’te Sırplar Saraybosna’daki kuşatmayı şiddetlendirdi ve Nato Sırplara karşı hava saldırısı düzenlendi. Buna misilleme olarak Sırplar, altı güvenli bölgeyi bombalayarak 300 Birleşmiş Milletler askerini rehin aldı. Sırpların şehre yaklaşması üzerine, Srebrenitsa’daki Boşnaklar, Hollandalı askerlerin kendilerini savunmasını istemiştir. Buna rağmen red cevabı aldıklarında, güvenli bölge olduğu için şehre girilirken ellerinden alınan silahların teslimi ve şehrin bizzat Boşnaklar tarafından savunulması yönündeki taleplerini ilettikleri halde, Boşnaklar silahsız ve yalnız bırakılmışlardır. Temmuz 1995’te general Mladic komutasındaki Sırp güçleri Srebrenitsa’daki Hollandalı Birleşmiş Milletler güçleriyle anlaşarak şehri hedef aldı. Yaklaşık 25.000 Boşnak Sırp tehdidi üzerine şehri terk ederek bir başka güvenli bölge olan Potocari’ye ulaştı. Sırplar Srebsenitsa’ya geldiğinde Hollandalı Birleşmiş Milletler gücü komutanı, Sırpları engellemek yerine onlara katliam konusunda yardımcı oldu. Hollandalı birliklerin komutanı, Sırp general Mladic ile karşılıklı olarak kadeh bile kaldırmıştır. Hollandalı birlikler hiç müdahale de bulunmamış, hatta soykırımın düzgün bir şekilde gerçekleştirilmesi için katliama yardımcı bile olmuşlardır. Kadın ve çocuklar ayrıldıktan sonra askerlik çağına gelmiş olan erkekler otobüslere bindirilip kampın yakınında kurşuna dizilerek öldürülmüştür. II. Dünya Savaşı’ndan sonraki bu en büyük soykırımda 10-15 bin Boşnak’ın katledildiği iddia edilmektedir. Kızılhaç yetkilileri bu olaylar sırasında 7.500-8.000 kişinin kaybolduğunu bildirmiştir. Olayın en ilginç tarafı ise, bu olaydan utanması gereken Hollandalı birlikler, memleketlerine döndüklerinde Hollanda hükûmeti tarafından “madalya” ile ödüllendirilmişlerdir.

Srebrenitsa Katliamı’nın ardından o güne kadar olaylara kayıtsız kalan batı kamuoyunda Sırplara karşı baskılar arttı ve 1995 yılı sonlarında savaş son buldu.

• M.Ö. 1. yüzyıl : Romalıların bugünkü B-H toprakları üzerinde hakimiyet kurması.
• 476 : Roma İmparatorluğu’nun yıkılması ve bölgenin Ostrogotların ve daha sonra Bizans’ın eline geçmesi.
• 650 : Hırvat ve Sırpların ve başka slavların Balkanlara göç etmeleri (Bazı kaynaklar Hırvat ve Sırpların bugünkü İran’dan Balkanlara göç ettiklerini iddia etmektedir).
• 1102 : Bölgenin Macar hakimiyetine geçmesi.
• 1167-1180: Bölgenin tekrar Bizans’ın kontrolüne geçmesi.
• 1180-1204: Ban Kulin’in hakimiyeti.
• 1322-1353: Ban Stephen Kotromanic’in egemenliği.
• 1353-1391: Kral Stephen Tvrtko’nun egemenliği.
• 1366 : Osmanlıların Balkanlardaki ilk kazanımları.
• 1382-1386: Osmanlıların Bulgaristan, Arnavutluk ve Sırbistan’da toprak kazanımları.
• 1389 : Kosova Meydan Savaşı.
• 1463 : Bosna’nın Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilerek Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle Osmanlı İmparatorluğu’na katılması.
• 1483 : Osmanlıların Hersek’i fethi.
• 1492 : Engizisyon zulmünden kaçan Yahudilerin Balkanlara ve özellikle Bosna’ya yerleşmeleri.
• 1583 : Bosna’nın eyalet statüsü kazanması.
• 1699 : Karlofça Antlaşması (Habsburg İmparatorluğu’nun Macaristan’ı ele geçirmesi).
• 1789 : Fransız ihtilali ve Avrupa’da milliyetçilik akımlarının güçlenmesi.
• 1804 : Sırp soylularının Osmanlı yönetimine karşı ayaklanması.
• 1807 : Sırp özerkliğinin kabulü.
• 1812 : Osmanlı yönetiminin Sırbistan üzerinde tekrar hakimiyet sağlaması.
• 1875 : Bosna’da dinî çekişmelerin başlaması.
• 1878 : 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)’nı takiben yapılan Berlin Antlaşması (1878)hükümleri uyarınca Bosna’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yönetimine bırakılması.
• 1908 : Bosna’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından ilhâkı.
• 1912-1913 : Balkan savaşları.
• 1914 : Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eşinin Saraybosna (Saraybosna)’da Gavrilo Princip adlı bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi ve I. Dünya Savaşı’nın başlaması.
• 1918 : Bosna’nın I. Dünya Savaşı sonrası kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın bir parçası olması.
• 1921 : Kral Alexander’ın iktidarı ve ülke adının Yugoslavya (Güney Slavların Ülkesi) olarak değiştirilmesi.
• 1929 : Yugoslavya’da çok partili demokrasiye geçme çabaları, ancak başarılı olunamaması.
• 1941 : Bosna’nın Almanya tarafından ilan edilen “Hırvatistan Bağımsız Devleti”nin yönetimi altına girmesi. Almanya’nın kontrolü altındaki Hırvat milliyetçisi Ustaşaların yönetimi ele geçirmesi. Partizan ve Çetniklerin (Sırp milliyetçisi) Almanya’ya ve Ustaşa yönetimine karşı direniş başlatmaları.
• 1945 : Josip Broz Tito’nun yeni Yugoslavya’yı kurması, II. Dünya Savaşı’nın sonu.
• 1948 : Tito ve Stalin arasındaki anlaşmazlık neticesinde Yugoslavya’nın Kominform’dan ihraç edilmesi.
• 1974 : YFSC’de Müslümanlara etnik statü tanınması.
• 1980 : Tito’nun ölümü.
• 1990 : Slobodan Miloşeviç’in Sırbistan Cumhurbaşkanlığı’na seçilmesi. Milliyetçi Sırp hareketlerinin ateşlenmesi.
• 1991 : Slovenya ve Hırvatistan’ın Yugoslavya’dan ayrılması, Belgrad tarafından kontrol edilen Yugoslav Ordusu’nun bu ülkelere saldırması.Birleşmiş Milletler’ in eski Yugoslavya’ya silah ambargosu uygulaması.
• 1992 : Referandum akabinde Bosna-Hersek’in bağımsızlık ilan etmesi, buna karşılık Bosnalı Sırpların da Republika Srpska’yı ilanı, ülke içi çatışmaların başlaması. BM’nin Hırvatistan’daki çatışmaların Bosna-Hersek’e yayılmasını önlemek amacıyla UNPROFOR Karargahı’nı Saraybosna’ya yerleştirmesi. Sırp-H
  

  

• 1993 : B-H’in etnik temeller çerçevesinde kantonlara ayrılmasını öngören Vance-Owen planı nın Bosnalı Sırplar tarafından reddedilmesi. Boşnaklar ve Hırvatlar arasında çatışmaların başlaması. NATO uçaklarının BM’nin uçuş yasağını uygulamaya koyması. BM Güvenlik Konseyi’nin Boşnaklar için 6 güvenlikli bölge ilan etmesi.
• 1994 : Hırvatlar ve Boşnakların, aralarındaki çatışmaları sona erdiren anlaşmayı imzalamaları. NATO’nun Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri hususunda ültimatomu. 50 uçağın katılımı ile NATO’nun Bosna Sırp Yönetimi’nin askeri havaalanlarını bombalaması.
• 1995 : BM Güvenlik Konseyi’nin Boşnaklar için 6 güvenlikli bölgesinden biri olan Srebrenitsa’da Bosna Sırp Yönetimi’nin askerleri tarafından kadın, erkek, çocuk ayırt edilmeksizin yapılan katliam. (Srebrenitsa Katliamı’nın ardından birbirine karışıp tanınmayacak hale gelen binlerce cesetten bulunabilen ceset sayısı 8.372’dir. Bu katliam Avrupa’nın gördüğü gelmiş geçmiş en büyük toplu katliam olma özelliğini taşır.
• 1995 : Boşnak ve Hırvat güçlerinin Sırpların kontrolündeki Orta ve Batı Bosna’da ilerlemeleri. NATO’nun artan hava saldırıları sonucu tarafların ateşkesi kabulü.
• 1995 : 14 Aralık: Paris’te “Dayton Barış Antlaşması”nın imzalanması ve Bosna-Hersek Devletinin kurulması. BM Güvenlik Konseyi’nin barış gücü faaliyetlerini NATO’ya devretmesi. Dayton Barış Antlaşması’nın askeri yönlerini uygulamak amacıyla NATO liderliğinde 60.000 kişilik IFOR’un (Implementation Force) ülkeye yerleştirilmesi.
• 1996 : IFOR’un yerini daha az personele sahip SFOR’un (Stabilization Force, hâlen 17.700 kişi) alması. Dayton Barış Antlaşması’nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik Ofisi ‘nin (OHR-Office of High Representative) faaliyete geçmesi. Bosna-Hersek’in ilk üçlü Başkanlık Konseyi üyelerinin seçimle göreve gelmesi: Aliya İzzetbegoviç (Boşnak üye), Kresimir Zubak (Hırvat üye), Momcilo krajisnik (Sırp üye).
• 1997 : 4 Şubat: Statüsü Dayton Barış Antlaşması’yla düzenlenmemiş olan ihtilaflı Brcko Bölgesi’nin uluslararası yönetime devredilmesi.
• 1998 : 22 Haziran: Bosna-Hersek’in para birimi Konvertibl Mark (KM)’ın yürürlüğe girmesi.
• 2001 : Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından aranan sanıklardan, Slobodan Miloseviç’in, Bosna-Hersek, Kosova ve Hırvatistan’daki suçlarla ilgili olarak yargılanmak üzere, Mahkemeye teslim edilmesi.

Bosna-Hersek, iki entite ve Brcko bölgesinden oluşmaktadır:

• Toprakların %51’ine sahip Hırvat ve Boşnaklardan oluşan Bosna-Hersek Federasyonu,
• Toprakların %49’una sahip Sırplardan oluşan Sırp Cumhuriyeti.

Bosna-Hersek Devletinin yapısı 1992-1995 yılları arasında cereyan eden iç savaşı sona erdiren Dayton Barış Antlaşmasıyla (DBA) belirlenmiş olup ülke Bosna-Hersek Federasyonu (Federasyon da kendi içinde 10 Kantona ayrılmıştır) ve Sırp Cumhuriyeti (Republika Srpska-RS) olarak iki birime (entiteye) ve bir küçük özerk bölgeye (Brcko) bölünmüştür.

Her birimin siyasi ve ekonomik yapılanması birbirinden farklıdır. Bosna-Hersek, Hırvatistan ve Yugoslavya’nın yanı sıra, AB, Fransa, Federal Almanya, Rusya, İngiltere ve ABD temsilcilerinin de gözlemci olarak imzaladıkları Dayton Barış Antlaşması bir ana metin ile 11 ekten oluşmakta ve sivil ve askeri alanlarda düzenlemeler içermektedir. Anlaşmanın askeri yönlerinin uygulanması ilk bir yıllık süre için IFOR (Implementation Force) adı altında NATO liderliğinde, bazı NATO dışı ülkelerin de katılımıyla oluşturulan yaklaşık 60.000 kişilik kuvvetin sorumluluğuna verilmiştir.

Bir yıllık görev süresi 20 Aralık 1996’da biten bu kuvvetin yerini daha az personele sahip SFOR (Stabilization Force) almıştır. Türkiye her iki kuvvete de Zenica’da konuşlanmış bulunan bir Tugay ile katılmıştır. 2001 yılı sonu itibarıyla SFOR’daki asker sayısı 17.700’e, Türk Tugayı ise Tabur düzeyine indirilmiştir.

8-9 Aralık 1995 tarihlerinde Londra’da düzenlenen Barışı Uygulama Konferansı’nda Dayton Barış Antlaşması’nın imzalanmasıyla Uluslararası Eski Yugoslavya Konferansı’nın (ICFY) başlıca hedeflerine ulaşılmış olduğu ve barışın uygulanmasından sorumlu olacak yeni bir yapıya ihtiyaç duyulduğu tespit edilerek, ICFY’nin yerini almak üzere Londra Konferansı’na katılan tüm devletlerin, Uluslararası Örgütlerin ve Kuruluşların katılımıyla bir Barışı Uygulama Konseyi’nin (Peace Implementation Council-PIC) kuruluşuna karar verilmiş, Konseye siyasi yönlendirmede bulunmak üzere de bir Yönlendirme Kurulu (Steering Board-SB) kurulmuş ve üyeleri belirlenmiştir. Türkiye Yönlendirme Kurulunda İslam Konferansı Örgütü’nü temsilen yer almaktadır.

Anlaşmanın sivil yönlerinin uygulanması “Yüksek Temsilcilik”in (Office of the High Representative) sorumluluğundadır. Yüksek Temsilcilik görevini hâlen İngiliz Liberal Demokrat Partinin eski lideri Paddy Ashdown, yardımcılıklarını ise Amerikalı Ralph Johnson ve Alman Matthias Sonn yürütmektedir. Saraybosna’daki Yüksek Temsilcilik Ofisi’nde Türkiye’den de Dışişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü mensubu görev yapmaktadır. Ayrıca Birleşmiş Milletler Uluslararası Polis Görev Gücü – United Nations International Police Task Force – UNIPTF- bünyesinde Türk Polis gücü başkanlığında Türkiye İçişleri Bakanlığı,Jandarma Genel Komutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nden personel görev yapmaktadır. Söz konusu görevde değişik tarihlerde Emniyet Müdürlerinden Ömer Gürülkan, Metin Meydan UNIPTF- Türk Grubu Başkanı olarak görev yapmışlardır.

g t d Bosna-Hersek büyük şehir ve merkezleri 2011 Nüfus Sayımı
	Sıra	Şehir ismi	Kanton	Nüfus	Sıra	Şehir ismi	Kanton	Nüfus
Saraybosna Banja Luka	1	Saraybosna	Bosna-Hersek Federasyonu	555.210	11	Zvornik	Sırp Cumhuriyeti	58.856	Tuzla Zenica
	2	Banja Luka	Sırp Cumhuriyeti	185.042	12	Živinice	Bosna-Hersek Federasyonu	57.765
	3	Tuzla	Bosna-Hersek Federasyonu	110.979	13	Bihać	Bosna-Hersek Federasyonu	56.261
	4	Zenica	Bosna-Hersek Federasyonu	110.663	14	Travnik	Bosna-Hersek Federasyonu	53.482
	5	Bijeljina	Sırp Cumhuriyeti	107.715	15	Gradiška	Sırp Cumhuriyeti	51.727
	6	Mostar	Bosna-Hersek Federasyonu	105.797	16	Gračanica	Bosna-Hersek Federasyonu	45.220
	7	Prijedor	Sırp Cumhuriyeti	89.397	17	Lukavac	Bosna-Hersek Federasyonu	44.520
	8	Brčko	Brčko İlçesi	83.516	18	Tešanj	Bosna-Hersek Federasyonu	43.063
	9	Doboj	Sırp Cumhuriyeti	71.441	19	Sanski Most	Bosna-Hersek Federasyonu	41.475
	10	Cazin	Bosna-Hersek Federasyonu	66.149	20	Velika Kladuša	Bosna-Hersek Federasyonu	40.419

Bosna Hersek dini açıdan çeşitlilik gösteren bir ülkedir. 2013 nüfus sayımına göre, Müslümanlar nüfusun %50,7’sini oluştururken, Ortodoks Hristiyanlar %30,7, Katolik Hristiyanlar %15,2, %1,2 diğer ve %1,1 ateist veya agnostik, geri kalanı ise beyan etmemiş veya soruyu yanıtlamamıştır. 2012 yılında yapılan bir anket, Bosna’daki Müslümanların %54’ünün mezhepsiz, %38’inin ise Sünnilik mezhebine mensup olduğunu ortaya koymuştur.

5 Nisan Kararları ya da 5 Nisan 1994 kararları, Türkiye’de yaşanan ekonomik krizden kurtulmak amacıyla 5 Nisan 1994 tarihinde açıklanan kararlar bütünüdür. Tansu Çiller dönemi politikalarından olan kararlar, genel olarak kamu finansmanı üzerindeki dengesizliği gidermeye yöneliktir.

1994’te Türkiye’deki kamu harcamaları beraberinde istikrarsızlık ve karmaşıklık dönemi getirdi. Kamu harcamaları kamu gelirinden oldukça fazlaydı ve bütçede sıkıntı yaşanmaktaydı. Kamu finansmanının gayri safi yurt içi hasılaya oranı 1992 yılında yüzde 6 iken 1994 yılı başlarında yüzde 11’e yaklaştı. Bütçe açığının giderilmesi için kısa vadeli olan dış kredi girdileri başatlık kazandı. “Sıcak para” da denen bu girdilerin teşvik edilmesi için döviz kurları aşırı derecede yüksek tutuldu. Bu uygulama krizin temel nedeni haline geldi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuru ile piyasa kuru arasındaki fark giderek yükseldi. Bu, büyük rantlara sebep oldu ve döviz ile yapılan ticareti olumsuz etkiledi. Sonrasında dış ödemeler dengesindeki açık daha da büyüdü. Kamu İktisadi Teşebbüsü hizmet ve ürünlerine her alandaki maliyet artışlarına rağmen yapılmayan zamlar, kurumların borçlarının büyümesine neden oldu ve kamu dengeleri kötüye gitti. Genel anlamda 5 Nisan 1994 öncesi Türkiye ekonomisi istikrarlı ve sağlam temellere dayalı bir yapıda değildi. Üretim güçlerinin standartları dünya standartlarının çok altındaydı. Dış ticaret açığı fazlaydı ve bu da ekonomik büyümeyi engelledi. Yayımlanan ekonomik istikrar paketleri ile kambiyo ve KİT kurlarındaki dengesizlik, kamu harcama ve finansmanındaki dengesizlik ile ödemeler ve cari işlemlerdeki dengesizlik giderilmeye çalışıldı.

5 Nisan Kararları sonrasında Türk Lirası diğer para birimlerine karşı yaklaşık yüzde 38 devalüe edildi. Merkez Bankası kur belirleme sisteminde değişiklik yaptı. Yeni uygulamaya göre on büyük bankanın verilerinden kurlar hesaplanmaya başladı. 1994 yılındaki memur ve işçi ödemeleri bütçe ödenekleri ile sınırlı tutuldu. İşçilerin yaptıkları fazla mesaiden aldıkları ücret yarı yarıya düşürüldü. Kamuya personel alımı donduruldu. Emeklilik için gerekli olan prim gün sayısının kadınlarda 7200, erkeklerde ise 9000 güne çıkarılması için çalışma başlatıldı. Sosyal Sigortalar Kurumu’nun emekli aylığındaki katsayı sisteminin değişmesi için çalışma başlatıldı. Sigortaya bağlı olan tasarruf mevduatının üst sınırı 100 milyon liraya kadar çekildi. Varlığa bağlı menkul kıymetler ve A tipi yatırım fonu belgeleri repo yapabilen menkul kıymetler arasından çıkarıldı. 1 Mayıs İşçi Bayramı sonrasında yıllık vergi iadesi uygulaması başlatıldı. Reklam ve turizm camiasından alınan KDV’nin oranı yüzde 21’den yüzde 15’e düşürüldü. Vergi mükelleflerinin matrahlarının üzerinde “ek” bir verginin alınması kabul edildi. Erdemir, TÜPRAŞ, Petrol Ofisi, PETKİM, Havaş, Ditaş ve Türk Hava Yolları kısmi olarak özelleştirildi. Düzenleme paketinin açıklanması sonrasında piyasalarda durulma beklendi, faizlerin düşürülmesi sonrasında Türk Lirası mevduatlarından ABD Doları’na doğru bir yöneliş gerçekleşti. ABD Doları serbest piyasada 7 bin lira artarak 40 bin liraya yükseldi. Bu durum sonrasında Merkez Bankası Türk lirasını ABD Doları’na karşı yüzde 24,8 oranında devalüe etti. İki günde gerçekleşen devalüasyon oranı yüzde 73’e dayandı. Ekonomi küçülmeye başladı ve 1994 ortalarında piyasalar daha da ısındı. Kararlar yoğun bir işsizlik dalgasına ve gelir dağıtımında ücretliler aleyhinde adaletsizliğe yol açtı. Sermaye sahipleri uygulanan yüksek faizle kazanımlar elde etti. Devalüasyon öncesinde ABD Doları’na yatırım yapanlar da büyük rant sağlamış oldu. Yaşanan durgunluk birçok firmayı ya küçülttü ya da iflas ettirdi.

Agos

28 Şubat 2014 tarihli 930. sayısı
Tür	Haftalık gazete
Format	Berliner
Kuruluş tarihi	5 Nisan 1996
Dil	Türkçe-Ermenice
Genel merkez	Pangaltı
Tiraj	3500 (2019)
Resmî site	Agos.com.tr

Agos, İstanbul merkezli yayımlanan Türkçe-Ermenice haftalık gazetedir. İsmi, Ermenice “tohum atmak veya fidan dikmek için açılan oyuk, evlek” anlamına gelmektedir. Cumhuriyet döneminin Türkçe-Ermenice olarak yayımlanan ilk gazetesidir.

Türkiye’deki Ermeni toplumunun Türkçe ağırlıklı ilk gazetesi olarak 5 Nisan 1996’da yayımlanmaya başladı. Gazetenin temeli Luiz Bakar, Hrant Dink, Harutyun Şeşetyan ve Anna Turay’dan oluşan bir girişimci kurul tarafından atıldı. Ancak Hrant Dink kısa sürede gazetenin genel yayın yönetmeni ve fikir önderi olarak ön plana çıktı.

Hrant Dink, 19 Ocak 2007’de Sebat Apartmanı’nda yer alan gazete binası önünde gerçekleştirilen bir suikast sonucu öldürüldü. Bu olay dolayısıyla oluşan toplumsal tepkiler, gazetenin daha yaygın bir kesim tarafından tanınmasına ve tirajının artmasına yol açtı. Cinayetin ardından gazetenin genel yayın yönetmenliğini Etyen Mahçupyan üstlendi. 2010 yılında ise görevi Rober Koptaş’a devretti ve beş yıl yürüttü. 29 Ocak 2015’te yayımlanan sayı ile görevinden ayrıldı ve yerine Yetvart Danzikyan geldi.

Hrant Dink’in vefatından sonra ülke genelinde dağıtımda olan gazetenin tirajı 6000’e ulaşmıştır. Gazete, dört sayfası Ermenice olmak üzere 24 sayfa olarak yayımlanmaktadır. Kirk adıyla aylık bir kitap eki vermektedir. Her Cumartesi 09:00-10:30 arasında Açık Radyo’da Radyo Agos adıyla bir program yapmaktadırlar.

3 Haziran 2015 tarihinde gazetenin 1000. sayısı yayımlandı.

Gazete, Metin Göktepe Gazetecilik Ödülü sahibidir.

Gazetede çalışmış kişiler: