Eski çağlarda karşılıklı olarak ihtiyaç duyulan malların değiş-tokuş edilmesi yoluyla gerçekleşen ticaret, sonradan herkes için yaygın kullanım malzemesi olan bazı malların değişim aracı olarak kullanılmasına evrildi. Toplumda herkes tarafından kullanılan bazı hayvanlar, arpa, buğday ve çeşitli hayvanların derileri, tıpkı günümüzde kullandığımız para gibi değişim aracı olarak kullanıldı. Bunlar birer değişim aracı olarak kullanılmakla birlikte, aynı zamanda kullanım malı niteliği taşıyan metalardı. Ancak daha sonra icat edilen para, kullanım mallarının satın alınması için kullanılan tam bir değişim aracı olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Önceleri gümüş ve altın gibi bazı metallerden üretilen para, tarihin ilerleyen dönemlerinde deri ve kâğıt gibi malzemeler kullanılarak da üretilmeye başlanmıştır.

PARAYI HANGİ UYGARLIK BULDU?

“Parayı kim icat etti?” sorusunun yanıtı, en çok merak edilen konulardan biridir. Bugünkü anlamıyla tam bir değişim aracı olarak kullanılan ilk madeni paraları, Lidyalılar icat etmiştir. Daha önceki çağlarda takas ekonomisi vardı ve bu ekonominin değişim birimi olarak hayvanlar veya herkesin işine yarayan çeşitli mallar kullanılırdı. M.Ö. 12. Yüzyılda Çin’de takas ekonomisindekilere kıyasla daha sembolik değişim araçları da kullanılmıştır. Örneğin, küçük metal eşyalar veya deniz kabukları değişim aracı olarak kullanılmıştır. Bunların kullanımı bugünkü paraya biraz daha benzese de, bu değişim araçları günümüzde kullanılan paranın tam karşılığı sayılmaz. Paranın icadı ancak M.Ö. 7. Yüzyılda Lidyalılar döneminde gerçekleşebilmiştir. Ticarette oldukça ileri olan Lidyalılar döneminde, ticaretin daha kolay yapılabilmesi için madeni paralar üretilmeye başlandı. Lidya Kralı Alyattes’in emriyle basılan ilk madeni paralar, gümüş ve altın gibi değerli madenlerden üretilmiştir. Paranın mucidi Lidyalılar olmakla birlikte, eski çağlarda birçok uygarlık parayı kullanmıştır. Ayrıca Çinliler de paranın tarihsel gelişimine, ilk kâğıt paraları basarak katkıda bulunmuşlardır.

PARANIN TARİHSEL GELİŞİMİ

Para ilk olarak M.Ö. 7. Yüzyılda Lidya kralı Alyattes’in emriyle altın ve gümüş gibi madenlerden üretilmiştir. Tıpkı bugün kullandığımız paralar gibi farklı değerlerde madeni paralar üreten Lidyalılar, bu farklı değerleri temsilen paraların üzerine çeşitli resimler basmışlardır. Tarihte üretilen ilk madeni paralara, sikke adı verilmektedir. Lidyalıların icat ettiği ve ticarette değişim aracı olarak kullandığı bu paraların kullanımı daha sonra tüm Akdeniz uygarlıklarına yayılmıştır. M.Ö. 5. ve 4. yüzyıllarda birçok Antik Yunan devletinde çeşitli şekillerde ve ağırlıklarda madeni paralar kullanılmıştır. Tarihte üzerine kral portresi işlenen ilk paralar ise M.Ö. 4. yüzyılda Makedon kralı Büyük İskender adına basılan paralar olmuştur. Daha sonra M.Ö. 3. ve 2. yüzyıllarda Romalılar tarafından da madeni paralar kullanılmıştır. Ardından birçok uygarlıkta para basımı ve kullanımı yaygınlaşmıştır. Ortaçağ döneminde de Doğu’da ve Batı’da birçok uygarlık tarafından metal sikkeler kullanılmaya devam etmiştir. M.S. 9. yüzyıldan itibaren kâğıt paralar basılarak kullanılmaya başlanmıştır. Batılı ülkelerde kâğıt paranın kullanımı ise 17. yüzyıl sonlarını bulmuştur.

KâĞIT PARA NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?

Tarihte ilk kâğıt parayı basanlar Çinliler olmuştur. Bugünkü kâğıt paraya benzeyen ilk paraları M.Ö. 2. yüzyılda deri üzerine basarak üreten Çinliler, daha sonra M.S. 9. yüzyıl başlarında da ilk kâğıt paraları üretmişlerdir. Bu dönemde kâğıt para basılarak kullanıma sokulmuş olmakla birlikte, üretimi sınırlı kalmıştır. Kâğıt paranın daha yaygın olarak basılması ise 11. yüzyıldan itibaren mümkün olmuştur. Batı’da ilk kâğıt para kullanımı ise M.S. 17. yüzyıl sonlarında İsveç, Amerika ve İngiltere’de başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk kâğıt paralar ise Tanzimat Dönemi’nde basılmaya başlanmıştır. İlk Osmanlı banknotları, padişah Abdülmecit tarafından 1840’lı yıllarda bastırılmıştır. Ancak Osmanlı’daki bu ilk kâğıt para matbaa baskısıyla değil elle üretilmiş ve daha çok borç veya hazine senedi olarak kullanılmıştır. Bundan kısa bir süre sonra Osmanlı kâğıt paraları matbaada üretilmeye başlanmıştır. Daha sonra kâğıt para basımı giderek gelişmiş ve Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir.