Tarihte 26 şubat olayları

Valentinianus
65. Roma imparatoru
Hüküm süresi	26 Şubat – 28 Mart 364 (tek başına) 26 Mart 364 – 17 Kasım 375 (doğunun imparatoru kardeşi Valens ile birlikte batının imparatoru olarak)
Önce gelen	Jovian
Sonra gelen	Valens, Gratianus ve II. Valentinianus
Doğum	321 Cibalae, Pannonia
Ölüm	17 Kasım 375 Brigetio, Pannonia (Szőny, günümüz Macaristan)
Defin	Havariyyun Kilisesi
Eş(ler)i	Marina Severa Justina
Çocuk(lar)ı	Gratianus II. Valentinianus Galla Grata Justa
Tam adı Flavius Valentinianus
Hanedan	Valentinianus Hanedanı
Babası	Yaşlı Gratianus

Flavius Valentinianus (321 – 17 Kasım 375), 364 yılından ölümüne kadar Roma imparatoruydu. Kendisinden genellikle son büyük Batı imparatoru olarak bahsedilir. Başarılı bir general olan Yaşlı Gratianus’un oğlu olarak dünyaya gelmiştir.

Valentinianus, Julianus ve Jovian dönemlerinde subaydı ve imparatorluk kademelerinde yukarılara yükselmişti. Sağlam yapısı ve dikkat çeken görünümüyle büyük cesaret ve askerî yeteneğe sahipti. Jovian’ın ölümünden sonra 26 Şubat 364’te Bitinya’da Nicaea’da (bugünkü İznik) kırk dört yaşında ordudaki subaylar tarafından imparator seçildi. Valentinianus kısa bir süre sonra kardeşi Valens’i de imparator yaptı.

İki kardeş yukarı Moesia’da Niş şehrinde imparatorluğu paylaştılar. Batı Roma imparatoru olarak Valentinius İtalya, İllirya, Hispania, Galya, Büyük Britanya ve Afrika’yı aldı. Valens ise Balkan yarımadasının doğusunu, Yunanistan, Mısır, Suriye ve Anadolu’yu aldı. Çok geçmeden Julianus’un soyundan Procopius’un ayaklanmasıyla karşı karşıya kaldılar. Valens 366’da Procopius’un ordusunu Lidya’da yenilgiye uğrattı ve Procopius hemen idam edildi.

Valentinianus’un kısa süreli hükümdarlığı sırasında Afrika, Almanya ve Britanya’da savaşlar vardı. Roma barbarlarla, özellikle de Burgundiler ve Saksonlar ile çatışma içindeydi.

Valentinianus’un başlıca çalışması sınırların korunmasıydı. Başlangıçta Milano kuzey İtalya’nın meselelerini çözmek için seçtiği karargâhtı. Ertesi yıl (365) Valentinianus Alamanlara karşı generallerinin seferlerini idare etmek için önce Paris sonra da Reims’teydi. Jovian’ın yenilgiye uğrattığı Alamanlar Ren’in öteki yakasına çekilmişlerdi. Ancak 367’nin sonlarından aniden Ren’i geçip Moguntiacum (Mainz)’a saldırdılar ve şehri yağmaladılar. Valentinianus, Solicinum’da büyük bir orduyla Alamanlara saldırdı ve büyük bir katliam yaparak yendi. Ancak kendi de büyük kayıplar verdiği için başarısının arkasını getirmedi.

Daha sonra 374’te Valentinianus, Alamanlar’ın kralı Macrianus ile barış yaptı ve o noktadan sonra Macrianus gerçek anlamda Romalıların dostu oldu. Sonraki üç yılı Valentinianus Ren sınırının savunmasını düzenlemek için karargâh olarak seçtiği Trier’de geçirdi ve sayısız miktarda kalenin inşasını bizzat idare etti.

Döneminde Galya kıyıları Sakson korsanların saldırılarına uğruyordu. Piktler ve İskoçlarla iş birliği yapan korsanlar Antoninus Duvarından Kent kıyılarına kadar Britanya’yı yakıp yıkmışlardı. 368 yılında istilacıları püskürtmek için Kont Theodosius gönderildi ve başarı sağlandı. Ardından adada imparatorun onuruna Valentia adında yeni bir eyalet kuruldu.

Afrika’da Firmus askerî vali Comes Romanus’un zalimliği ve zorbalığından çaresiz düşmüş köylülerin desteğiyle isyan çıkardı. Yine Theodosius ufak çaplı bir gazi ordusuyla Afrika’ya gönderildi. Firmus esir düşmemek için intihar etti.

374’te bugünkü Moravya ve Slovakya’nın olduğu bölgedeki bir Germen kabilesi Quadi kendi toprakları kabul ettikleri Tuna’nın kuzeyindeki Roma kalelerinden rahatsız oldular ve kralları Gabinius’un haince öldürülmesiyle iyice çileden çıktılar ve nehrini öteki yakasına geçerek Panonya eyaletini yakıp yıktılar. İmparator 375’in Nisan ayında güçlü bir ordu ile İlliryum’a girdi. Ancak Quadi elçileriyle yapılan bir resmî görüşmede öfkeli bir şekilde bağırırken kafatasındaki damarlarda bir çatlama oldu. Bu yara 17 Kasım 375’te ölümüne yol açtı.

A.H.M. Jones’un yazdığına göre “Valentinianus sert ve gaddar olmasının yanında kendi görgüsüz olduğu gibi görgülü kişilere de düşman olduğunu anlatır. İyi giyimlilerden, eğitimlilerden, zenginlerden ve iyi şartlarda doğmuş olanlardan nefret ederdi. Ancak yetenekli bir asker ve vicdan sahibi bir yöneticiydi. Kendi babasının da geldiği alt sınıflarının refahına ilgi gösterirdi. Ne yazık ki, iyi niyetli girişimleri seçtiği yanlış bakanlar ve tüm kanıtlara rağmen onların erdemine olan inatçı inancı yüzünden çoğu zaman boşa giderdi.”^[1]

Valentinianus Hristiyandı ancak tüm tebaasına dinî özgürlük tanırdı.

I. Mustafa مصطفى اوّل
İslâm Halifesi Emîrü’l-mü’minîn İki Kutsal Caminin Hizmetkârı
I. Mustafa’yı tasvir eden bir yağlı boya tablosu.
15. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi	22 Kasım 1617 – 26 Şubat 1618 (İlk dönem) (3 ay ve 4 gün)
Önce gelen	I. Ahmed
Sonra gelen	II. Osman
Hüküm süresi	20 Mayıs 1622 – 10 Eylül 1623 (İkinci dönem) (1 yıl, 3 ay ve 21 gün)
Önce gelen	II. Osman
Sonra gelen	IV. Murad
94. İslâm Halifesi
Hüküm süresi	22 Kasım 1617 – 26 Şubat 1618 (İlk dönem)
Önce gelen	I. Ahmed
Sonra gelen	II. Osman
Hüküm süresi	20 Mayıs 1622 – 10 Eylül 1623 (İkinci dönem)
Önce gelen	II. Osman
Sonra gelen	IV. Murad
Doğum	1591 Topkapı Sarayı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	20 Ocak 1639 (48 yaşında) Eski Saray, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Defin	Ayasofya, İstanbul
Tam adı Mustafa bin Mehmed
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	III. Mehmed
Annesi	Halime Sultan
Dini	İslam
İmza

I. Mustafa, ikinci saltanatı sırasında Deli Mustafa olarak anılmış^[1] (Osmanlı Türkçesi: مصطفى اول; d. 1591, Manisa – ö. 20 Ocak 1639, Topkapı Sarayı, İstanbul), 15. Osmanlı padişahı ve 94. İslam halifesidir. Akli dengesi yerinde olmayan I. Mustafa’nın ilk saltanatı 96 gün, ikinci saltanatı ise 1 yıl 3 ay 22 gün sürdü.^[2] Psikolojik rahatsızlığının zamanla geçeceğini savunanların ısrarıyla padişah yapıldı.^[3] Menfaatlerini I. Mustafa’nın padişahlığının devamında gören kimseler, onun keramet sahibi bir veli olduğunu iddia ediyordu.^[4] Aklî zayıflığı nedeniyle padişahlık yapamayacağı anlaşılan I. Mustafa’nın tahttan indirilmesi sağlandı. Bulunduğu odanın kapıları üstüne kapatılarak hapsedilen I. Mustafa’nın yerine II. Osman tahta çıkarıldı.^[5] I. Mustafa’nın ikinci kez tahta oturması ise II. Osman’ın öldürülmesiyle sonuçlanan ayaklanma ile oldu.

Babası Sultan III. Mehmed’tir. I. Mustafa’nın Abaza asıllı olan annesinin ismi kesin olarak bilinmemektedir.^[5] I. Ahmed tahta çıktığında tek erkek kardeşi olarak bulunan Mustafa’nın hayatına dokunulmadı. Ayrıca III. Mehmed’in on dokuz kardeşini öldürtmesinin halk tarafından nefretle karşılanmış olmasının da öldürülmemesinde bir etkisi vardı.^[5] Osmanlı tarihinde ilk defa padişahlığın babadan oğla geçmesi kuralını bozarak kardeşinin arkasından tahta çıkmış olan padişah olması özelliğini taşır.

I. Mustafa’nın tahta çıkması ve öldürülmemesi üzerindeki genel kanı kendisinden birkaç yaş büyük olan kardeşi Ahmed’in on dört yaşında tahta çıkması üzerine Osmanlı hânedanın geride kalan tek erkek üyesi olması ve yeni padişahın henüz bir erkek çocuğu bulunmadığından da hayatına dokunulmadığı şeklindedir. İstanbul içinden geçerken, Handan Valide Sultan’ın alayına denk gelen bir balyosun raporuna göre de öldürüleceği lafının sürekli konuşulduğu söylenmektedir.^[6] Bu dedikodular ve baskı yüzünden hayatı boyunca ölüm korkusu yaşamış ve bu durum akli dengesini yitirmesine yol açmıştır.^[7] Handan Sultan ölümüne kadar I. Mustafa’nın öldürülmesine engel oldu. Onun vefatından sonra Sultan Ahmed’in çocukları olunca öldürülmesi fikri yeniden akla geldiyse de devlet adamları Şehzade Mustafa’nın hasta ve zararsız olduğu hakkında padişahı ikna ettiler.^[8]

I. Ahmed öldüğünde en büyük oğlu Mahfiruz Hatice Sultan’dan doğma Şehzade Osman 13 yaşında olduğu için, hanedanın en kıdemli erkek üyesi olması bakımından, I. Mustafa’nın tahta çıkarılmasına karar verildi. Sultan I. Mustafa ağabeyi Sultan I. Ahmed’in vefatı üzerine 22 Kasım 1617’de hanedanın en yaşlı mensubu olarak tahta geçti. Osmanlı padişahlarının on beşincisi olan I. Mustafa devlet meseleleri ile ilgilenmediğini ifade ederek saltanatı kabul etmediyse de bu durum, devlet erkânı tarafından göz önüne alınmadı. Ancak gerçekten I. Mustafa devlet işleri ile ilgilenmeyip, devlet işlerini ehline teslim etmek istedi. Nitekim tahta çıktıktan 96 gün sonra 26 Şubat 1618 günü tahttan indirildi, yerine yeğeni II. Osman geçti. Ancak yenilik taraftarı olmayanların tahrikleri neticesinde isyan eden yeniçeriler, 19 Mayıs 1622’de II. Osman’ı tahttan indirdiler.^[9]

Genç Osman’ın isyancılar tarafından öldürülmesiyle I. Mustafa tekrar tahta çıktı. Bu sırada sultan II. Osman’ın veziriazam Kara Davud Paşa tarafından öldürtülmesi büyük karışıklıklara sebep oldu. İkinci saltanatı sırasında Veli olarak anıldı.^[1]

I. Mustafa, Davut Paşa’yı azletti ancak isyanlar durmadı. İstanbul’da oluşan karışıklıklar ve Anadolu’da meydana gelen isyanlar, Osmanlı Devleti’nin başında devlet işlerinden anlayan ve bunu yapmak isteyen bir padişahın bulunmasını gerekli kılıyordu.

I. Mustafa 1,5 yıl daha hüküm sürdükten sonra Şeyhülislâm Fatih Efendi ve devlet erkânı, I. Mustafa’nın yerine yeğeni Şehzade Murad’ın tahta geçmesi konusunda karara vardı. Akıl sağlığı bozuk olduğu için 10 Eylül 1623 tarihinde şeyhülislam’ın fetvası ile tekrar tahttan indirilip yerine 11 yaşındaki diğer yeğeni ve Kösem Sultan’ın oğlu olan IV. Murad geçirildi.^[10] I. Mustafa, annesinin ve kızlar ağasının özendirmelerine rağmen kadınlara ilgi ve alaka duymamış ve çocuğu olmamıştır.^[11]

Osmanlı Veziriazamı Mere Hüseyin Paşa, seyitlerden olduğu söylenen bir kadıyı dövdürmesi üzerine ulema ve tarikat şeyhlerinin tepkisiyle karşılaştı. 1623’te Fatih Camii’nde toplanan ulema, onun kafir olduğunu ileri sürdü ve kanının helal olduğu belirtildi. Yönetime karşı tepki gösteren çok sayıda Müslüman din adamı Fatih Camii’nde toplanarak isyan etti.^[12] Başlangıçta uzlaşılmaya çalışılan Fatih Camii’ndeki toplanan din alimlerinin derhal dağıtılması için saraydan karar çıktı. Dönemin Veziriazamı Mere Hüseyin Paşa’nın verdiği emir ile isyan bastırılmak istenince, askerler yola koyuldular. Bu durumu öğrenen Fatih Camii’nde toplananlardan birçoğu çeşitli sebepler ileri sürerek oradan ayrılarak dağıldılar.^[13] Askerler isyan yerine vardıklarında orada namaz için bulunan ve isyanla ilgisi olmayan halk dahil olmak üzere din adamlarını öldürdüler. Cesetleri ise lağım ve kuyulara atıldı.^[14]

Sultan I. Mustafa tahttan indirildikten sonra 15 yıl daha kafes hayatı yaşadı. 20 Ocak 1639 günü Topkapı Sarayı’nda geçirdiği bir sara krizi nedeniyle öldüğü sanılmaktadır.^[15] Bir rivayete göreyse IV. Murad’ın emriyle öldürülmüştür.^[16] Ayasofya Camii’nde Roma döneminde vaftizhane olarak kullanılan yapıya defnedilmiştir.

İki defa tahta çıkan I. Mustafa denizdeki balıklara altın atıyor, karşısına çıkanlara para dağıtıyordu. Saltanat hazinesini boşaltacak bir hale getiren bu davranışları ile dikkat çekiyordu.^[17] Üstelik bir defasında oturduğu köşkün önünde orta oyunu oynatıp seyrederken oyunculardan birini çok beğendiği için ona, saray hazinesinin en kıymetli mücevherlerini pencereden atmıştı.^[4] I. Mustafa zamansız sokağa çıkıyor, etraftakilere para dağıtıyor, divan toplantı halindeyken içeri girerek vezirlerin kavuklarını çıkarıp yuvarlıyor, oturduğu köşkün önünde aynısını art arda tekrarlatarak orta oyunu oynatıp pencereden seyrediyordu.^[3]

2015 yılından itibaren yayınlanmakta olan Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı Türk dizisinde çocukluğunu Alihan Türkdemir, yetişkinliğini ise Boran Kuzum canlandırmıştır. 2. sezonda ise yaşlılığını Cüneyt Uzunlar canlandırmıştır.