Tarihte 8 Şubatta doğanlar

Proklos (d. 8 Şubat 412, Konstantinopolis – ö. 17 Nisan 485, Atina), Platon Akademisi’nin başına geçen ve diğer matematikçilerin çalışmaları hakkındaki yorumları için matematik tarihi açısından önemli olan bir Yeni Platoncu Yunan filozof.

Proklos’un babası Particius ve annesi Marcella, Likya’da yüksek sosyal konumdaki vatandaşlardı. Particius, Bizans mahkemelerinde kıdemli bir hukuk görevlisiydi. Proclus, okula gittiği Likya’nın güney kıyısındaki Ksanthos’ta büyüdü.

Proklos’un babasını takip etmesi ve hukuk mesleğine girmesi amaçlanmıştı. Bu amaçla İskenderiye’ye gönderildi, ancak çalışmalarının ortasında Bizans’ı ziyaret etti ve hayattaki çağrısının felsefe çalışması olduğuna ikna oldu. İskenderiye’ye döndü ve Yaşlı Olympiodorus’un yanında felsefe okudu, özellikle Aristoteles’in eserlerini derinlemesine inceliyordu. Ayrıca İskenderiye’de matematik öğrendi. Matematik konusundaki öğretmeni Heron’du (ünlü matematikçi değil, Heron o sıralarda yaygın bir isimdi).

Proklos, İskenderiye’de felsefe alanında aldığı eğitimden tam olarak memnun değildi, bu yüzden henüz gençken İskenderiye’den Atina’ya taşındı ve burada Platon Akademisi’nde Atina filozofları Plutarch ve Syrianus (Plutarch’ın öğrencisi) altında okudu. Akademi’de öğrencilikten orada öğretmenliğe doğru ilerledi, sonra Syrianus’un ölümü üzerine Proclus Akademi’nin başına geçti. Diadochus unvanı ona bu sırada verildi, kelimenin anlamı halef olmadır. “Diadokhos” lakabı verilmişti; çünkü onun Platon’un pelerinini miras aldığına inanılıyordu.

Akademi’de Proklos’un durumu iyiydi ve arkadaşlarına ve ailesine maddi olarak yardım etmiş görünüyor. Hiç evlenmedi ve bazı açılardan Pisagor’un önerdiğinden farklı olmayan bir hayat yaşadı. Et yemedi ve tanrılara ilahiler yazarak dini bir hayat yaşamaya çalıştı. İlahilerinin yedi tanesi korunduğu ve bugün hatırı sayılır bir edebi değere sahip olarak görüldüğü için şüphesiz çok düşünülmüştü. Proklos, ölümüne kadar Akademi’nin başı olarak kalacaktı.

Çok bilgili bir adam olan Proklos, çağdaşları tarafından büyük saygı gördü. Plotinus’un kurduğu ve Porfirios ile Iamblichus’un MS 300 civarında geliştirdiği neoplatonist felsefeyi takip etti. Bu fikirlerin diğer geliştiricileri, Proklos’un öğretmenleri Plutarch ve Syrianus’du. Heath eserinde aşağıdaki şekilde yazmıştır:^[1]

Elbette, beklenebileceği gibi, birçok dini söze olan inancı, bilimle ilgili birçok konu hakkındaki görüşlerinde son derece önyargılı olduğu anlamına geliyordu. Örneğin, Aristarkus’un önerdiği gibi güneşin gezegenlerin merkezinde olduğu hipotezinden bahseder, ancak inanmamanın hukuka aykırı olduğunu söylediği bir Keldani’nin görüşlerine aykırı olduğu için hemen reddeder.

Proklos, Yunan geometrisinin erken tarihi hakkındaki ana kaynağımız olan Öklid Üzerine Yorum (Commentary on Euclid) adlı eseri yazdı. Kitap kesinlikle Akademi’deki öğretiminin bir ürünüdür. Bu eser, dini inançlarıyla renklendirilmemiştir ve 19. yüzyılın ortalarında yazan Martin bu esere dair şöyle der:^[1]

Proklos, şu anda kaybolmuş olan kitaplara erişebiliyordu ve Proklos’un zamanında kaybedilmiş olan diğerleri, Proklos tarafından sunulan diğer kitaplardan alıntılara dayanarak açıklanıyordu. Özellikle Geminus’un eserlerinde olduğu gibi artık kaybolan Eudemus’un Geometri Tarihi ‘ni de kesinlikle kullanmıştır. Heath, Proklos’un Öklid Üzerine Yorumunu anlatırken şöyle yazar:

Proklos’un yorumunun bir başka ilginç kısmı, geometri eleştirmenleri hakkındaki tartışmasıdır:

Morrow, eserinde^[2] Proklos’a borçlu olduğumuz büyük borcu dile getirmekte ve özellikle de yazdığı Öklid Üzerine Yorumunu doğrulamaktadır:

Son kitap, Proclus’un Öklid’in Elemanları Kitabı I üzerine yaptığı yorumda bulunan yazılarının iyi bir tanımını veriyor. Kitap, Proclus felsefesinin ve özellikle matematik felsefesinin çalışılmasına önemli bir katkıdır.

Proklos ayrıca Hipparchus ve Batlamyus’un astronomik teorilerine bir giriş olan Hypotyposis adlı eseri yazdı ve burada episikl ve eksantriklere dayanan gezegenlerin matematiksel teorisini tanımladı. Gezegenler için episikl teorisinin eksantrik teoriye eşdeğer olduğuna dair geometrik bir kanıt sağlamak için geometrik becerilerini ve astronomi bilgisini birleştirdi. Episikl teorisinde Dünya, çevresinde dönen daha küçük dairelere sahip bir dairenin merkezindedir. Eksantrik teoride gezegenler, merkezleri Dünya ile çakışmayan daireler halinde dönerler.

Buradaki hiçbir şey orijinal değildir ve Proklos ilk olarak Hipparchus ve Batlamyus tarafından verilen sonuçları kanıtlamaktadır. Bununla birlikte Proklos, bu teorinin Akademi’deki öğrencileri tarafından incelenmesi gerektiğine inansa da, eleştirel değildi, teorinin aşırı derecede karmaşık olduğunu ve aynı zamanda çeşitli kısımlarını açıklamak için hiçbir sebep olmayan geçici bir teori olduğunu öne sürdü.

Proklos, astronomik yazılarında Heron tarafından icat edilen su saatinin Güneş’in görünen çapını ölçmek için nasıl kullanılabileceğini anlattı. Proklos’un yöntemi ekinoksta kullanılabilir. Güneş doğarken saatten bir kapta su toplanır. Güneş doğar doğmaz su başka bir kapta toplanır ve bu ölçüm ertesi gün gün doğumuna kadar devam eder. Daha sonra iki kaptaki su ağırlıklarının oranı Güneş’in görünen çapını verir.

Proklos’un pek çok eseri arasında Liber de Causis (Nedenler Kitabı, Book of Causes), Institutio theologica (Teolojinin Unsurları, Elements of Theology), metafiziğin kısa bir açıklaması, büyük ölçüde Aristoteles’in görüşlerini veren Fiziğin Unsurları (Elements of Physics) ve Platon’un metafiziğini veren In Platonis theologiam (Platonik Teoloji, Platonic Theology) bulunmaktadır. Katkısı şu şekilde özetlenmiştir:

Proklos, iki temel kitabı olan Teolojinin Öğeleri ve Platon’un Teolojisi adlı eserlerinde, hem Plotinos’un ve hem de kendisinin görüşlerini ayrıntılı olarak açıklama çabasıyla ün kazanmıştır.

Onuruna aydaki bir kratere onun adı verilmiştir.

Muhammed bin Toğaç
İhşidîler Hükümdarı
Hüküm süresi	934-946
Sonra gelen	Ebü’l-Kâsım Ûnûcûr
Doğum	882
Ölüm	946
Tam adı Ebu Bekir Muhammed bin Toğaç
Hanedan	Akşitler
Babası	Tuğç bin Cuff

Muhammed bin Toğaç (ya da Muhammed bin Tuğc), (Arapça: محمد بن طغج الإخشيد, Muḥammad b. Ṭuġǧ al-Iḫšīd veya tam adı أبو بكر محمد بن طغج الإخشيد‎, Abū Bakr Muḥammad b. Ṭuġǧ al-Iḫšīd) kendisi Fergana’dan gelmiş İhşidi (Farsça: إخشيديو‎, Iḫšīdiyūn) hanedanı kurucusudur. 882 yılında Fergana’da doğmuş ve 946 yılında ölmüştür. 935 – 946 arasında kendi adınının son terimini verdiği hanedanlığı yönetmiştir. Semerkand’ın doğusunda Mug (Mōḡ) Dağı üzerindeki kalede bulunmuş olan Soğdca yazılmış bir belgede “eḵšīd” unvanından söz edilir ki, buda Soğdca alfabe ile (ʾ)xšyδ ve Mani alfabesi ile (ʾ)xšy(y)δo olarak yazılan, onaylanmış bir Soğd dilinde bir yönetici unvanıdır. Sonraları, Doğu Türkistan’da bulunmuş Soğdca yazılı metinlerde de Arapça-Farsça yazılım biçimi bu “eḵšīd” unvanı görülmüştür. 11. yüzyılda Kâşgarlı Mahmud, Özçent’te yerleşik, “اذكش, Edhgiş” “Özçend’de yerleşmiş olan bir Türk oymağı.“‘dan söz eder. Kendisinin Fergana’dan geldiği bilinen Muhammed bin Toğaç’ın kökeni büyük bir olasılıkla Özçend’de yerleşmiş olan bir Türk “Edhgiş” oymağındandır.

İhşid Fergana’da prenslere verilen unvandır, içlerinden bir tanesi İbn Toghj dedesi Mutasım altında görev almıştır. Diğerleri gibi, Bağdat’tan görevlendirilmiş Mısır’dan sorumlu bu subay bağımsız egemenlik kurmuş ve orada kendisi ve onun ardılları bir çeyrek yüzyıl hüküm sürmüştür. Birkaç mücadeleden sonra İbn Râik, İhşidiler ile uzlaşması mümkün olmuş ve sonra o kuzeyde komutasını korumuştur. Madeni paralar üzerinde onun adı genellikle Muḥammad al-Iḫšīd olarak basılıdır.

946 yılında ölümünden sonra taht için küçük olan oğlu Ebü’l-Kâsım Ûnûcûr hadım Ebü’l-Misk Kâfûr’un (946-968) naipliğine tahta geçmiştir.

II. Yaroslav
Vladimir Büyük prensi
Hüküm süresi	1238–1246
Önce gelen	II. Yuri
Sonra gelen	III. Svyatoslav
Doğum	8 Şubat 1191
Ölüm	30 Eylül 1246 (55 yaşında)
Çocuk(lar)ı	Aleksandr Nevskiy II. Andrey Mikhail Khorobrit III. Yaroslav Vasili (Kostroma Knezi)
Hanedan	Rurik Hanedanı
Babası	III. Vsevolod Yuryeviç
Annesi	Maria Shvarnovna

II. Yaroslav (Rusça: Яросла́в II Все́володович), Theodor (Феодо́р) (8 Şubat 1191 – 30 Eylül 1246) Rusya’nın Moğol işgalinden sonra ülkesini ve başkentini restore etmeye çalışan 1238 ile 1246 yılları arasında Vladimir Büyük prensi. Kendisinden sonra prens olan Aleksandr Nevskiy, II. Andrey, III. Yaroslav ve Kostroma knezi Vasili’nin babasıdır.

İmparator Sakuramachi
Japonya İmparatoru
Hüküm süresi	1735-1747
Önce gelen	Nakamikado
Sonra gelen	Momozono
Doğum	8 Şubat 1720
Ölüm	28 Mayıs 1750
Babası	İmparator Nakamikado

İmparator Sakuramachi (Japonca: 桜町天皇 Sakuramachi-tennō; 8 Şubat 1720-28 Mayıs 1750), Japonya’nın geleneksel veraset düzenine göre 115. imparatorudur. Saltanatı 1735’ten 1747 yılına kadar sürmüştür.

Abdülaziz عبد العزيز أوَّل
İslâm Halifesi Emîrü’l-mü’minîn İki Kutsal Caminin Hizmetkârı Han
Abdülaziz’in Abdullah Biraderler tarafından çekilmiş fotoğrafı, 1873.
32. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi	25 Haziran 1861 – 30 Mayıs 1876 (14 yıl, 11 ay ve 5 gün)
Önce gelen	Abdülmecid
Sonra gelen	V. Murad
Sadrazamlar	Genişlet Liste
111. İslâm Halifesi
Hüküm süresi	25 Haziran 1861 – 30 Mayıs 1876
Önce gelen	Abdülmecid
Sonra gelen	V. Murad
Doğum	8 Şubat 1830 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	4 Haziran 1876 (46 yaşında) Feriye Sarayı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Defin	II. Mahmud Türbesi, Fatih, İstanbul
Eş(ler)i	Dürrinev Kadınefendi Edadil Kadın Hayranıdil Kadınefendi Neşerek Kadınefendi Gevheri Kadınefendi Yıldız Hanım
Çocuk(lar)ı	Yusuf İzzeddin Efendi Saliha Sultan Şehzade Mahmud Celaleddin Nazime Sultan Abdülmecid Efendi Mehmed Şevket Efendi Esma Sultan Emine Sultan Mehmed Seyfeddin Efendi
Tam adı Abdülaziz Han bin Mahmud
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	II. Mahmud
Annesi	Pertevniyal Sultan
Dini	İslam
İmza

Vikikaynak’ta Adalet Fermanı

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Abdülaziz veya diğer bilinen adıyla Padişah Abdülaziz (Osmanlıca: عبد العزيز; 8 Şubat 1830 – 4 Haziran 1876), 32. Osmanlı padişahı ve 111. İslam halifesidir. II. Mahmud ve Pertevniyal Valide Sultan’ın oğlu, Padişah Abdülmecid’in kardeşidir. Padişah Abdülaziz 25 Haziran 1861 tarihinde kardeşinin ölümü üzerine, 31 yaşında iken tahta geçmiştir.

Güreş, cirit, av ve bilek güreşi sporlarına meraklı olan padişahın tahtta kaldığı sürece en çok üzerinde çalıştığı konu Osmanlı Donanması’nın modernizasyonu idi. Bu nedenle o dönemlerde Avrupa devletlerinden alınan kredilerin çoğu bu konuda harcandı. Sayısı gün geçtikçe artan Osmanlı Ordusu’nun askerlerine yetecek dönemin son model top ve tüfeklerinin sağlanması da Abdülaziz döneminde gerçekleşmiştir.

Hükümdarlığı süresince sık sık ülke içi ve ülke dışı temaslarda bulunmuş geziler düzenlemiştir. I. Selim’den sonra Mısır’ı ziyaret eden ilk ve tek Osmanlı Padişahı’dır.

Eyaletlerin yanı sıra Batı Avrupa’da ziyaretler yapan ilk ve tek padişahtır. 1867 yılında Paris’te açılan büyük bir sanat sergisine III. Napolyon’un daveti üzerine katıldı. Sergiden sonra imparator ile temaslarda bulunmuş İngiltere, Belçika, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu gezilerinden sonra da geri dönmüştür. Ayrıca Richard Wagner’in Bayreuth operasına maddi yardımda bulunmuş ve davet edilmiştir. Seyahatlerinde İngiltere kraliçesi Victoria, Belçika kralı II. Leopold, Prusya kralı I. Wilhelm, Avusturya-Macaristan imparatoru François-Josef ve Romanya Prensi I. Karol ile görüşmüştür.

Osmanlı’da Abdülaziz döneminde Batı’yla iyi ilişkiler kurulmasına özellikle dikkat edildi. Tanzimat Fermanı ile Osmanlı’nın girdiği Batılılaşma süreci bu dönemde de devam etti. Ülke genelinde yeni vilâyetler ilân edildi ve İstanbul Üniversitesi Fransız Eğitim sistemi örnek alınarak tekrar düzenlendi. Doğu Ekspres’inin bir durağı olan Sirkeci Garı’nın temelleri Abdülaziz döneminde atılmıştır. Rumeli ve Anadolu’da demiryolu ağı kurmaya çalışmıştır. Abdülaziz’in 15 senelik hükümdarlığı boyunca yaptığı bazı yenilikler şunlardır;

• İlk kez posta pulu basıldı (1863).
• Bank-ı Osmani-i Şahane açıldı (1863).
• Osmanlı Donanması’na ilk zırhlı savaş gemisi katıldı (1864).
• Vilayet Nizamnamesi ile yeni idari yapı ve bunun uygulanmasıyla vilayet meclisleri oluşturuldu (1864).
• Mekteb-i Sanayi (Sanayi Okulu) açıldı (1865).
• Darülfünûn (İstanbul Üniversitesi) faaliyete geçti (1868).
• Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) açıldı (1868).
• Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye (Yargıtay) kuruldu (1868).
• Şura-yı Devlet (Danıştay) kuruldu (1868).
• Mecelle yayınlandı (1869).
• Darülmuallimat (Kız Öğretmen Okulu) açıldı (1870).
• Belediyeye bağlı ilk modern İtfaiye teşkilâtı kuruldu (1871).
• Darüşşafaka açıldı (1873).
• Mekteb-i Maadin (Maden Mektebi) açıldı (1874).

Döneminde yaşanan önemli olaylardan bir kısmı ise Rusya ve Avrupa devletlerinin kışkırttığı Balkan isyanlarıdır. 1861-64 yılları arasındaki Karadağ İsyanı İkinci Karadağ Harekatı ile bastırılmasına rağmen, Karadağ sorunu büyümeye devam etti. 1861-66 yılları arasındaki Eflak-Boğdan olayları Birleşik Romanya’nın doğuşunu ve bağımsızlık mücadelesini hızlandırdı. 1862-67 yılları arasındaki Sırbistan olayları ise Türk askerlerinin Sırbistan’daki Belgrad başta olmak üzere çeşitli kalelerden çekilmesiyle kısacası Sırbistan Prensi’nin askeri bir kolluk kuvvetine, orduya sahip olacak şekilde fiilen özerkliğinin daha da genişletilmesiyle sonuçlandı. Bu yönde eleştiri yapan basın gazeteler sert şekilde cezalandırıldı veya sansür uygulandı. Basın özgürlükleri sınırlandırıldı. 1866-68 arasındaki Girit Ayaklanması, Sadrazam Mehmed Emin Âli Paşa’nın hazırladığı Girit Nizamnamesi ile çözümlenmeye çalışıldıysa da Girit’in kaybına giden olaylar dizisi başlamış oldu. Buna rağmen kendi hukuken ve fiilen Osmanlı sınırlarının güneyde genişlemesini sağladı. Zira;

• Kendisi Midhat Paşa ile birlikte bir ordu gönderilmesini organize ederek Lahsa Seferi ile Osmanlı’nın uzun bir süre önce kaybettiği 1670lerden beri denetimini sağlayamadığı Arabistan’daki Lahsa bölgesini ve Katar’ı ele geçirdi. Necid Kaymakamı İmam Abdullah bin Faysal, 29 Mart 1871’de elçisi Abdülâziz bin Suvaylem’i Midhat Paşa’ya göndererek, Al-Ahsa ve Katif’i hakimiyetinde bulunduran kardeşi Suud bin Faysal’a karşı destek talebi Osmanlılar açısından açılacak seferin meşru zeminini oluşturdu. 2. Necid Emirliği’nin Arabistan’daki gücü kırıldı ve böylece ileride 1891’e kadar yine Osmanlılarca desteklenen Cebeli Şammar Emirliği’nce yıkılmasının da önü açıldı. Bu bölge, 1913 sonrası Sultan Reşad döneminde İngilizler ve Kuveyt Emirinin destekleri ile tekrar kurulan ileri de Suudi Arabistan adını alacak 3.Necid Emirliği’nin saldırıları ile elden çıkmıştır.
• 1872’de ise yerel soyluların yeteneksiz Zeydi İmamlar karşısında daveti üzerine, Ahmet Muhtar Paşa komutasındaki orduyu Yemen’e gönderip Yemen’in dağlık kısmı, Sanaa ve çevresini ele geçirip İngiliz işgalindeki Aden ve Yemen’in en güneydeki sahil kesimi dışındaki yerlerde Yemen Vilayeti’ni kurdurdu. Bu bölge çıkan isyanlara karşın 1.Dünya Savaşı’nın sonuna kadar elde tutuldu.
• Mısır Hidivi İsmail Paşa ile birlikte ortaklaşa hareket ederek Sudan ve Afrika’nın Doğu sahillerinin ele geçirilmesini sağladı tabii bunda İngilizlerin Fransızlar yerine daha zayıf Mısır ve Osmanlı Askerlerinin kendi bölgeleri ile arasında tampon görevi görmesine rıza göstermesi de etkili olmuştur.Ras Hafun, Cape Guardafui ve Zanzibar Krallığı’na kadar binlerce km2lik alan bu sayede Osmanlı İmparatorluğu ve vassalı Mısır Hidivliği’nin eline geçmiştir.^[4] Bu bağlamda üstelik Osmanlı’nın dağılma döneminde Sırbistan’da boşaltılan kaleler sayılmazsa neredeyse hiç toprak kaybetmeyip, topraklarını genişleten son Osmanlı padişahıdır. Afrika’daki bu ele geçirilen topraklar ile Osmanlı’nın elindeki Doğu Afrika topraklarının tamamı (Trablusgarb haricinde) II. Abdülhamid döneminde kaybedilecektir.

Abdülaziz orduyu da güçlendirmiş ve özellikle donanmaya yeni gemi alımları ile personel eğitimi açısından olmasa da yeni alınan, yaptırılan modern gemilerle; gemi sayısı bağlamında Osmanlı donanması dünyanın en güçlü 3. donanması arasına girmiştir. Ancak ne yazık ki bu başarılarını mali alanda sanayi alanında gerçekleştirememiştir. Yaptığı aşırı borçlanmalar yanında ve aldığı paraları yerli sanayi gelişiminde, Osmanlı’ya uzun vadede maddi yarar sağlayacak ekonomik dönüşü olacak şekilde kullanamamış ve iktidarının son yılları hem mali hem de siyasi bunalımlar içinde geçmiştir. Özellikle maliye, ekonomi, sanayi alandaki hataları ile Osmanlı’nın ekonomik anlamda çöküşünün ve toprak kayıplarının da önünü açmıştır. Zira Osmanlı İmparatorluğu ilk dış borçlanmasını Kırım savaşına finansman bulabilmek için 1854 yılında yaptı. Bu yıldan 1874 yılına kadar geçen 20 yıllık sürede 15 ayrı dış borçlanma yapıldı ve Sultan Abdülaziz döneminde bu borçlanmalar iyice hızlandı, borç paralar geri kazanç sağlayacak şekilde kullanılamadı, 1875’e gelindiğinde ise toplamda 239 milyona yakın dış borç yılda 11 milyon taksitle ödenmeliydi. Osmanlı hazinesi ise yılda ortalama 18 milyon gelir elde ediyordu, kısacası Osmanlı faizleri bile ödeyemez hale gelmişti.1875’te kendi döneminin sonunda Rus taraftarlığıyla tanındığı için halkın «Nedimof» adını taktığı Mahmut Nedim Paşa’nın sadrazamlığında (1875) çıkarılan Ramazan Kararnamesi ile durduruldu. Kısaca Osmanlı devleti kendi iktidarının sonuna doğru iflasını ilan etti.

Öte yandan onun döneminde Osmanlı’ya bağlı Mısır Hidivliği’nde Süveyş Kanalı açıldı ki bu kanal Dünya Ticaret yollarını 300 yıl sonra Osmanlı-Mısır yararına değiştirecek nitelikteydi. Ancak Midhat Paşa’nın Osmanlı’dan bağımsız borçlanma yetkisi verilmemesi yönündeki itirazları göz ardı edilerek Hidivlikle yönetilen Mısır’ın özerklik haklarının genişletilmesi, özellikle Hidiv İsmail Paşa’ya verilen bağımsız borçlanma yetkisi bu eyaletin 1882’de Sudan ile birlikte kesin olarak kaybına yol açan Mısır’ın borç sorununun ortaya çıkmasına başlangıç teşkil etti. Zira Mısır Hidivi bu kanalı yabancı uluslararası konsorsiyuma üstelik onlardan aldığı borçla yaptırmıştı, geç açılması yanında Abdülaziz’in mali yönden yaptığı hataların aynısını da kendi yaptı. Yine Abdülaziz’in hükümdarlığının son yılları ise 1875-76 yılındaki Hersek İsyanı ile 1867’de başlayan ve 1876’da iyice yayılan Bulgar İsyanları ile mücadele ederek geçti. İktidarının son yıllarındaki mevcut bunalımlar, yaşanan mali siyasi sorunlar, veliaht V. Murad ve annesinin kendi aleyhine olan faaliyetleri yanında, veliaht sistemini değiştireceği yine saltanatı kendi oğullarına bırakacağı yolundaki söylentiler ve bunu destekler hareketleri de kendine karşı darbenin önünü açtı. Zira saltanatı kendi çocuklarına intikal ettirmek isteyen Sultan Abdülaziz bu hususta ağabeyi Sultan Abdülmecid’den daha ileri gitmiş, Mısır ziyareti dönüşünde Nisan 1863’te seyahatte yanında bulunan henüz altı yaşındaki Yûsuf İzzeddin’i kara kuvvetlerine, diğer oğlu Mahmud Celâleddin’i deniz kuvvetlerine kaydettirerek ileride yapmayı düşündüğü veraset değişikliği için muhtemel itirazlarını önlemeyi amaçladığı güçlerden biri olan askerî bürokrasiyi yanına çekmeye çalışmıştır. Hatta 1867’deki yurtdışı gezisinde bu amaçla protokol kurallarına aykırı 5.Murat’tan önce şehzade Yusuf İzzeddin’in kabulüne uğraşılması, 1866’da Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kendinden sonra oğlunun geçmesine yönelik Mısır’da veraset sistemi değişikliğine izin verilmesinin bu amaca halka yurtdışına babadan oğula verasetin eski sistemdeki gibi geçişine bunu benimsemeye hukuki zemin yaratmaya yönelik olduğu iddia edilmektedir. Hatta Eylül 1871’de sadrazamlığa getirilen Mahmud Nedim Paşa’da onun bu amacına destek vermiştir. Ancak 1860ların sonundan 1876’ya kadar olan dönemde ne yazık ki yaptığı hataların etkisi ile halk desteği azalmıştı. Zira tahta geçtiğinde kendinin sade yaşantısı, tek hanımla yetineceği, sarayda kısıntılara gitme vaatleri epey beğeni toplamıştır, kendinin tahta çıktığında adeta ikinci bir Yavuz Sultan Selim olacağına inanılmaktaydı, ancak zaman içinde durum değişmiş ve özellikle Mısır gezisi sırasında oradaki eğlenceli gece hayatı ile kendini tanıştıran Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın ve 1867’de yurtdışı gezisinin de etkisinin olduğu iddia edilen lüks, müsrif harcamaları ve mali sorunlar, keyfi davranışları veliaht V. Murad ve özellikle annesi Şevkefza Sultan’ın çevirdiği entrikalar ile, Genç Osmanlılar denen aydın kitlenin kendi aleyhine dönmesi ve ordudan gelen tepkilerle toplumun belli kesimlerindeki desteğini ne yazık ki kaybeden Abdülaziz’e karşı önce kendi ile arası bozulan Midhat Paşa dahil bir kısım devlet adamlarının olumsuz propagandası ile 10 Mayıs 1876’da softalar isyanı denen bir öğrenci isyanı çıktı. 10 Mayıs 1876 günü, Fatih, Süleymaniye ve Beyazıt Medreseleri öğrencilerinin çoğunluğunu teşkil ettiği, sayılan onbini aşkın bir topluluk, Padişahın en büyük oğlu İzzettin Efendi’nin yolunu keserek, kendinden babasına gidip Sadrazam Mahmut Paşa ile Şeyhülislâm Hasan Fehmi Efendi’yi görevden uzaklaştırmasını istemesini söylemişler ve gösterilerde bulunmuşlardır. Özellikle Sadrazam Mahmud Nedim Paşa’nın Rus yanlısı tutumu, çıkan Balkan isyanlarındaki pasif tutumu, bozuk kontrolden çıkan ekonomik durumla zaten büyük bir tepki yaratmaktaydı. İsyan sonrası çıkan karışıklıklar neticesinde 30 Mayıs 1876 Darbesi denen Orduda bazı subaylar ve Genç Osmanlılar hatta askeri öğrencilerin bile karıştığı planlı bir darbe ile kendi tahttan indirilmiştir.

Gözaltında bulundurulduğu Feriye Sarayı’nda 4 Haziran 1876 tarihinde bilekleri kesilmiş olarak ölü bulundu. Ölümü hep tartışma konusu olmuştur. Resmî tarih olarak intihar ettiği yazılsa da özellikle son yıllarda öldürüldüğüne bu işin darbe girişimin esas mimarı olan Hüseyin Avni Paşa tarafından planlandığına dair iddialar daha da artmıştır. Bahattin Öztuncay’ın hazırladığı ve Aygaz tarafından yayımlanan Hatıra-i Uhuvvet: Portre Fotoğraflarının Cazibesi 1846-1950 adlı kitapta ilk kez yayınlanan bir resimde Abdülaziz’in tahttan indirildikten sonra ve ölmeden önce çekilmiş son fotoğrafı yer almaktadır. Bu resimde saray hizmetçileri laubali bir şekilde padişaha dirsek dayamış, padişah ise eski bir üst baş ve etrafa öfkeyle bakan gözlerle görülmektedir.