Süleyman Selim Efendi (12 Ocak 1861 – 16 Haziran 1909, Dolmabahçe Sarayı). Sultan Abdülmecid’in sekiz oğlunun yedincisiydi. Annesi Ayşe Ser-firaz Hanımefendi’dir. Ağabeyi V. Mehmed Reşad’ın hükümdarlığı sırasında tahtın 2. varisiyken öldü. Kızı Emine Naciye Sultan, Enver Paşa ile evlendi.

Dört eşinden iki şehzadesi ve bir sultanı olmuştur:

• Birinci Eşi: Filisan Kadın Efendi (1869 – 1947), 1885 yılında evlendi.
  • Şehzade Mehmed Abdülhalim Efendi (1894 – 26 Mayıs 1926)
• İkinci Eşi: Emine Candan Kadın Efendi, 1886 yılında evlendi.
• Üçüncü Eşi: Fatıma Kadın Efendi (1871 – 1932), 1893 yılında evlendi.
• Dördüncü Eşi : Ayşe Tarzandar Kadın Efendi (1880 – 1958), 4 Mayıs 1895’te evlendi.
  • Emine Naciye Sultan (25 Kasım 1898 – 5 Aralık 1957)
  • Şehzade Mehmed Şerafeddin Efendi (19 Mayıs 1904 – 1966).^[1]

Zekiye Sultan (12 Ocak 1872 – 13 Temmuz 1950), Sultan II. Abdülhamid’in ve Bedrifelek Kadınefendi’nin kızı.

Zekiye Sultan 12 Ocak 1872’da Dolmabahçe Sarayı’da doğdu. Babası II. Abdülhamid, Abdülmecid ve Tirimüjgan Kadınefendi oğlu. Annesi Bedrifelek Kadın, Şehzade Mehmed Karzeg’in kızıdır. Babasının üçüncü çocuğu, ikinci kızı ve annesinin ikinci çocuğuydu. Kendisinden iki yaş büyük Mehmed Selim Efendi ve altı yaş küçük Ahmed Nuri Efendi adlı iki erkek kardeşi vardı.

Babasının şehzadelik yıllarında doğdu. Lombardi’den piyano eğitimi aldı. 20 Nisan 1889’da Gazi Osman Paşa’nın oğlu Ali Nureddin Paşa’yla evlendi. 1924’te Hanedan üyelerinin yurt dışına çıkarılması üzerine eşiyle birlikte Fransa’ya gitti. Bu sırada mücevherlerini bir dolandırıcıya kaptırdı. Fransa, Pau’da bir Ermeni’nin otelinde ücretsiz yıllarca hayatına devam etti. 13 Temmuz 1950’de sefalet içinde ölmüştür. Kız kardeşi Ayşe Sultan ablasının sıkıntılar içinde yaşadığını ve nereye gömüldüğünü bilmediğini yazar.^[6]

Halaskâr · Mareşal Fevzi Çakmak 1311-C.P.7
Fevzi Çakmak, 1946
TSK Genelkurmay Başkanı
Görev süresi 3 Ağustos 1921 – 12 Ocak 1944
Cumhurbaşkanı	Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü
Başbakan	İsmet İnönü Ali Fethi Okyar Celal Bayar Refik Saydam Şükrü Saraçoğlu
Yerine geldiği	İsmet Paşa
Yerine gelen	Kâzım Orbay
TBMM İcra Vekilleri Heyeti Başkanı
Görev süresi 24 Ocak 1921 – 9 Temmuz 1922
TBMM Başkanı	Mustafa Kemal Atatürk
Yerine geldiği	Mustafa Kemal Atatürk
Yerine gelen	Rauf Orbay
TBMM Müdafaa-i Millîye Vekili
Görev süresi 3 Mayıs 1920 – 5 Ağustos 1921
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Refet Bele
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1, 2 ve 8. Dönem Milletvekili
Görev süresi 5 Ağustos 1946 – 24 Mart 1950
Seçim bölgesi	1946 – İstanbul
Görev süresi 23 Nisan 1920 – 31 Ekim 1924
Seçim bölgesi	1920 – Kozan 1923 – İstanbul
Harbiye Nazırı
Görev süresi 3 Şubat 1920 – 5 Nisan 1920
Yerine geldiği	Salih Hulusi Paşa
Yerine gelen	Damat Ferid Paşa
Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Reisi
Görev süresi 24 Aralık 1918 – 14 Mayıs 1919
Yerine geldiği	Cevat Paşa
Yerine gelen	Cevat Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum	Mustafa Fevzi 12 Ocak 1876 Anadolukavağı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	10 Nisan 1950 (74 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Eyüp Mezarlığı, İstanbul
Partisi	Demokrat Parti (1946-1948) Millet Partisi (1948-1950)
Evlilik(ler)	Fatma Fitnat Çakmak (e. 1910; ö. 1950)
Çocuk(lar)	2
Bitirdiği okul	Kuleli Askerî Lisesi, İstanbul Mekteb-i Harbiye, Ankara Mekteb-i Erkân-ı Harbiye
Mesleği	Asker
Dini	İslam
Ödülleri
İmzası
Askerî hizmeti
Takma adı	Kavaklı Fevzi, Müşir, Mareşal
Bağlılığı	Osmanlı İmparatorluğu (1896-1920)  Türkiye (1920-1944)
Hizmet yılları	1896-1944
Rütbesi	Ferik (Osmanlı Ordusu)  Mareşal[a] (Türk Ordusu)
Komutası	2. Tümen, 5. Kolordu, 2. Kafkas Kolordusu, 2. Ordu, 7. Ordu, 1. Ordu Askeri Müfettişliği, Genelkurmay Başkanı
Çatışma/savaşları	1910 Arnavut İsyanı 1911 Arnavut İsyanı Trablusgarp Savaşı Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı

Mustafa Fevzi Çakmak (12 Ocak 1876, İstanbul – 10 Nisan 1950, İstanbul), Türk asker, siyasetçi ve devlet adamı. Türkiye’nin Mustafa Kemal Atatürk’ten sonraki ikinci ve son mareşali. İlk Millî Savunma Bakanı ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Cumhuriyet dönemindeki ilk genelkurmay başkanı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun 3 Şubat 1920 ile 5 Nisan 1920 tarihleri arasındaki Harbiye Nazırı’dır.

Mareşal Fevzi Çakmak, 12 Ocak 1876’da İstanbul Anadolu Kavağı’nda Çakmakoğullarından Topçu Albayı Ali Sırrı ile Hesna Hanım’ın oğlu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Kuleli Askerî Lisesi’nde tamamladıktan sonra 29 Nisan 1893’te Harbiye’ye kaydolarak 28 Ocak 1896’da piyade teğmen rütbesiyle mezun oldu. Akabinde Mekteb-i Erkân-ı Harbiye’ye girerek 25 Aralık 1898’de kurmay yüzbaşı rütbesiyle bitirdi.

Bir süre Erkân-ı Harbiye (Genelkurmay) 4. Şube’de görev yaptıktan sonra 1899’da 3. Ordu’ya bağlı Metroviçe’deki 18. Fırka’nın kurmay heyetinde görevlendirildi. Balkanlar’daki Sırp ve Arnavut çetelere karşı verilen mücadeleye katıldı. Kısa aralıklarla terfi ederek 1907’de miralaylığa (albay) yükseldi. 1908 yılında İkinci Meşrutiyet ilan edildiğinde 35. Fırka Komutanı ve Taşlıca Mutasarrıfıydı. 1910’da Arnavutluk’ta çıkan ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Kosova Kolordusu’nun kurmay başkanlığına atandı. 1911’de Trablusgarp Savaşı başlayınca Rumeli’nin savunmasıyla görevli Garp (Vardar) Ordusunun kurmay başkanlığına getirildi. Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında 21. Yakova Fırka Komutan Vekilliği, 6 Ağustos 1912’de Kosova Kuvay-ı Umumiye Kurmay Başkanlığı ve 29 Ekim 1912’de de Vardar Ordusunda 1. Şube (Harekât Şubesi) Müdürlüğü yaptı. Sırp Cephesi’nde bu görevde bulunan Fevzi Paşa’nın başarılı askerî faaliyetlerine rağmen, Garp vilayetlerinde 10 Mayıs 1913’ten itibaren Türk hâkimiyeti sona ermiştir.

1913’te 5. Kolordu Komutanlığına atandı. Mart 1915’te rütbesi mirlivalığa (tuğgeneral) yükseltildi.

I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale, Kafkas ve Suriye cephelerinde savaştı. 1918’de ferikliğe yükseldi.

Fevzi Paşa, V. Kolordu Komutanı olarak 6 Ağustos ve 13 Ağustos 1915 tarihindeki muharebelere katılmıştır. Fevzi Paşa’nın komutasındaki XIII. ve XIV. Tümenler muharebeye katılmamış fakat 21 Temmuz’dan itibaren cepheye gelerek, I. Tümen hariç yıpranmış ve yorulmuş eski tümenleri değiştirmişlerdir. Ayrıca İkinci Ordu tümenlerinin bölgeye (Kereviz Dere-Zığın Dere) gelmeleri üzerine VI. ve VII. Tümenler, Saros Grubu’na gönderilmiştir.

Düşman Kirte istikametinde yapacağı taarruzlar doğrultusunda Alçıtepe’yi almayı planlamıştı. Fakat Türk direnişi karşısında amacına ulaşamayan düşman kuvvetleri çok fazla ilerleyememiştir. 6 Ağustos’ta düşmanın taarruz ettiği Arıburnu – Conkbayırı Bölgesine gönderilen VIII. ve IV. Tüm. ile yetinmeyen Vehip Paşa, 9 Ağustos’ta Fevzi Paşa’nın komuta ettiği V. Kolordu Komutanlığına bağlı V. ve XIV. Kolorduların son ihtiyatları olan 41. ve 28. Alayları da bu bölgeye gönderdi. Bölgeye gönderilen bu iki alay Conkbayırı’nın düşmanın eline geçmemesine ve Albay Mustafa Kemal Bey’in 10 Ağustos tarihinde Conkbayırı taarruzuna yardımcı oldu. Mustafa Kemal Bey’in rahatsızlığı nedeniyle 10 Aralık 1915’te Fevzi Paşa 5. Kolordu Komutanlığı kendisinde kalmak üzere, ek görev olarak Anafartalar Grubu Komutan Vekilliğine görevlendirildi (Mustafa Kemal Bey ise 16 Aralık 1915’te cepheden ayrıldı). Bu muharebelerde V. Kolordu Komutanı olarak görev alan Fevzi Bey’in komutasındaki XIII. Tüm. 21 Ekim 1915’te Keşan’a hareket etti. XIV. Tümen ise 12 Ocak 1916’da bölgeden ayrıldı.

Mondros Mütarekesi imzalandığında sağlık nedenleri sebebiyle İstanbul’da bulunuyordu. 24 Aralık 1918’den 14 Mayıs 1919’a kadar ferik rütbesiyle Osmanlı Devleti’nin Erkân-ı Harbiye Reisliği (bugünkü Genelkurmay Başkanlığı) görevinde bulundu. 1. Ordu Müfettişliği, Askerî Şûra üyeliği, Ali Rıza Paşa ve Salih Hulusi Paşa hükûmetlerinde Harbiye Nazırlığı (Millî Savunma Bakanı) (Şubat – Nisan 1920) yaptı. Harbiye Nazırlığı sırasında Anadolu’daki millî kurtuluş hareketine silah ve cephane gönderilmesini kolaylaştırıcı bir tutum izledi.

İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından resmen işgalinin (16 Mart 1920) ardından Anadolu’ya geçmeye karar veren Fevzi Paşa, 27 Nisan 1920’de Ankara’ya ulaştı. İstasyonda Mustafa Kemal Paşa tarafından törenle karşılandı. Birinci dönem TBMM’ye Kozan milletvekili olarak katıldı. 26 Mayıs 1920’de İstanbul Hükûmeti tarafından ulusal hareketin önderlerinden biri olarak rütbesinin kaldırılmasına, nişanlarının geri alınmasına ve idamına karar verildi.^{[kaynak belirtilmeli]}

3 Mayıs 1920’de Millî Müdafaa Vekilliği’ne (Millî Savunma Bakanlığı) getirildi. 24 Ocak 1921’de Mustafa Kemal Paşa’nın İcra Vekilleri Heyeti Reisliği’nden ayrılması üzerine, Millî Müdafaa Vekilliği üzerinde kalmak kaydıyla İcra Vekilleri Heyeti Reisliği’ni (Başbakanlık) de üstlendi. İkinci İnönü Muharebesi’nin zaferle neticelenmesinin ardından 3 Nisan 1921’de rütbesi TBMM kararıyla birinci ferîk-i evvelliğe (korgeneral) yükseltildi. Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekili ve Garp Cephesi Kumandanı Mirliva İsmet Paşa’nın cephede olması ve Ankara’ya sürekli gelememesi sebebiyle mevcut görevleri uhdesinde kalmak üzere 3 Ağustos 1921’de Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliği görevine de getirildi. Sakarya Meydan Muharebesi sırasında Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile birlikte bizzat cephede harekâtı yönetti.

14 Ocak 1922’de Millî Müdafaa vekilliği, 9 Temmuz 1922’de İcra Vekilleri Heyeti Reisliği görevlerinden ayrıldı ve Genelkurmay Başkanı olarak Büyük Taarruz’un askerî planlarını hazırladı.^[2] Zaferle sonuçlanan Dumlupınar Meydan Muharebesi’nin (30 Ağustos 1922) ardından 31 Ağustos’ta rütbesi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın tavsiyesi üzerine TBMM tarafından Müşirliğe (Mareşal) terfi ettirildi.

• 
• 18 Ekim 1921: Fevzi Paşa, Mustafa Kemal Paşa, İbrahim Ebilov ve Türkiye’nin hükûmet temsilcileri Azerbaycan’ın Türkiye’deki diplomatik temsilciliğinin resmî açılışında
• 
• 10 Eylül 1922: Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, yanında Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa ve yaveri Salih Bey (Bozok) ile birlikte İzmir’e geliyor
• 
• 18 Ocak 1923: Türk komutanlar Yarımca, Kocaeli vilayetinin ilk karargâhını ziyarette, soldan sağa: Vehbi Bey, Nurettin Paşa, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Kâzım Karabekir Paşa, Mareşal Fevzi Paşa, Asım Bey

“Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekilliği”nin kaldırılmasıyla 30 Ekim 1924’e kadar TBMM’de Kozan milletvekilliği^[3] görevine devam etti. Mustafa Kemal Paşa’nın askerlik yapanların siyasete karışmamaları gerektiğine dair talimatından sonra, 31 Ekim 1924’te askerlik görevini, siyasete tercih ederek Kozan milletvekilliğinden istifa etti.

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği görevini 23 yıl yaptıktan sonra 12 Ocak 1944’te 68 yaşında Askerî ve Mülkî Tekaüt Yasası’na göre Tahdit-i Sin yani yaş haddinden dolayı emekliye sevk edildi.

1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden bağımsız aday olarak TBMM’de VIII. Dönem İstanbul Milletvekili seçildi. 6 Ağustos 1946’da milletvekili seçilerek 22 sene sonra tekrar Meclise katılan Fevzi Paşa, İsmet İnönü’ye karşı Demokrat Parti’nin Cumhurbaşkanı adayı olarak 59 oy aldı.^[4] Demokrat Parti Genel Başkanı Celâl Bayar’ın dönemin Cumhurbaşkanı’nın demokratik seçimlere izin vermesi için söylediği “Devr-i Sabık yaratmayacağız” (yani iktidara geldikten sonra yapılan yanlışların ve yolsuzlukların hesabını sormayacağız) demesinden sonra partisinden istifa ederek, 19 Temmuz 1948’de Osman Bölükbaşı ile birlikte Millet Partisi’nin kurucu üyeleri arasında yer aldı. Partinin fahri başkanı oldu.

1950 seçimde Millet Partisi’nin adayı oldu ama seçimden birkaç gün evvel 10 Nisan tarihinde İstanbul’daki Teşvikiye Sağlık Yurdu’nda öldü. Ölümünün ertesi günü gazeteler kara başlıkla çıktı ama radyoda müzik yayınının devam etmesi üzerine radyolar şiddetle protesto edildi. Halk, bilhassa Irak ve Suriye radyoları matem marşları çalarak, acılarını paylaştıkları halde Türk radyosunun ilgisiz kalmasına kızıyordu. Radyoevinin önünde gençlerle polis arasında çarpışmalar oldu, jandarmalar hava yıldırma ateşi açtı. Taksim Gazinosu ve birçok sinemaların camları kırıldı. Şehir Tiyatrosu zorla kapatıldı.^[5] Müzikli yayına karşı çıkan; Millî Türk Talebe Birliği, Türk Gençlik Teşkilatı ve Türk Kültür Ocağı, Basın ve Yayın Genel Müdürlüğüne telgraf çekerek olayı protesto ederler.^[6]

Ertesi gün, cenazesi Eyüp Sultan Camii’nden kaldırılırken, cenaze namazında yüz binlerce vatandaş bulundu,^[7] ancak hazırlanan cenaze merasim programını halk durdurdu, tabutun top arabasına konulmasına meydan bırakılmadı, halk tarafından taşındı. Bazı tahrikçiler de olaya karışınca, bir aralık ortalıkta dehşet verici karışıklıklar aldı, yürüdü ve cenazeye bir irtica hareketi havası vermek isteyenler oldu. Hadise çıkardıklarından dolayı sonradan tutuklanan yüz kişi arasında yalnız o beş öğrenci görüldüğü bulundu.^[5] Mareşal Çakmak Eyüp Sultan Mezarlığı’ndaki aile mezarlığına kızının yanına defnedilmiştir ve ailesinin isteğiyle Ankara’daki Devlet Mezarlığı’na nakledilmemiştir.

Mareşal Çakmak, Fatma Fitnat Çakmak (1891-30.05.1969) ile evli ve Nigar (1909-21.01.1982) ile Ayşe Muazzez (21.06.1911-17.04.1938) adlarında iki kız çocuk babasıydı. Fatma Fitnat Çakmak 1950 seçiminde eşinin yerine İstanbul adayı olarak Millet Partisi’nin listesinde gösterildi ama seçilemedi.^[8]

• 
• Cumhuriyet’in 10. yıldönümü kutlamaları, soldan sağa: Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk, TBMM Başkanı Kâzım Özalp, Başbakan İsmet İnönü
• 
• 1 Kasım 1937: Atatürk ve Fevzi Çakmak
• 
• Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak generallerle toplantıda
• 
• Mareşal Çakmak
• 
• Fevzi Çakmak ve Atatürk (3 Ekim 1934)

• Gümüş İmtiyaz Madalyası (23 Ocak 1900)
• Mecidiye Nişanı, 5. sınıf (22 Ağustos 1900)
• Osmaniye Nişanı, 4. sınıf (17 Temmuz 1906)
• Harp Madalyası (2 Ekim 1915)
• Gümüş (18 Kasım 1915)
• Demir Haç 2. sınıf (Almanya, 26 Aralık 1915)
• Altın Liyakat Madalyası (17 Ocak 1916)
• Savaş Madalyası (Almanya, 21 Ekim 1916)
• Altın İmtiyaz Madalyası (11 Kasım 1916)
• Askeri Liyakat Haçı, 2. sınıf (Avusturya-Macaristan, 3 Nisan 1917)
• Kılıçlı Osmaniye Nişanı, 2. sınıf (23 Eylül 1917)
• Kılıçlı Osmaniye Nişanı, 1. sınıf (7 Ocak 1918)
• Kraliyet Nişanı (Württemberg, 19 Haziran 1918)
• Kırmızı-Yeşil Kurdeleli İstiklal Madalyası (21 Kasım 1923) & Takdirname

• Fevzi Çakmak (Mareşal), Garbî Rumeli’nin Suret-i Ziya-ı ve Balkan Harbinde Garp Cephesi Hakkında. Konferanslar, Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul, 1927.
• Mareşal Fevzi Çakmak, Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, Gen.Kur. Basımevi, Ankara, 1936.

• Türk Kurtuluş Savaşı’na katılan üst kademelerdeki komutanlar