Herhangi bir metni seçin ve dinlemek için simgeye tıklayın!
ByGSpeech
Resograf

31 Mart olayları

31 Mart 2025 Tarih 3 Görünümler

31 Mart, Tarihte Bugün Miladi takvime göre yılın 90. günü.
Şubat – Mart – Nisan
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31

Olaylar

  • 1517 – Protestan Reformu sebeplerinden, Martin Luther’in 95 Tezli Katolik Kilise Eleştirisi.
  • 1774 – Amerikan Bağımsızlık Savaşı: Büyük Britanya Hükûmeti, Boston limanını kapattı.
  • 1866 – İspanyol Donanması, Şili’nin Valparaíso limanını bombaladı.
  • 1848 – Margaret ve Kate Fox adlı iki kız kardeş, ruhlar dünyasıyla ilişki kurduklarını iddia ederek, ilk profesyonel medyumlar oldu.
  • 1889 – Paris’te, 1789 Fransız Devrimi’nin 100. yıl dönümü için, Gustave Eiffel tarafından yapılan Eiffel Kulesi açıldı.
  • 1909 – RMS Titanic’in yapımına başlandı.
  • 1901 – Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Başkonsolosu Emile Jelinek’in, Daimler’e ısmarladığı dört silindirli araç, sahibine teslim edildi. Jelinek, yeni aracına kızı “Mercedes”in adını verdi.
  • 1917 – ABD, Virgin Adaları’nın bir bölümünü, Danimarka’dan 25 milyon Amerikan doları karşılığında satın aldı.
  • 1918 – Yaz saati uygulaması, ABD’de ilk kez uygulanmaya başlandı.
  • 1921 – İkinci İnönü Muharebesi’nde, Türk Ordusunun karşı taarruzu başladı.
  • 1923 – Lozan Antlaşması: Londra’da toplanan İtilaf Devletleri temsilcileri, Türkiye’nin 8 Mart’taki notasına cevap vererek, Lozan’da kesintiye uğrayan görüşmeleri sürdürmeye çağırdılar.
  • 1925 – Şeyh Said İsyanı’nın olduğu bölgede, Divan-ı Harb’in verdiği idam cezalarının, onay gerektirmeden yerine getirilmesi hakkındaki kanun kabul edildi.
Şeyh Said İsyanı
Kürt isyanları

Bölgeyi (Palu, Çapakçur, Genc, Piran, Hani, Lice, Ergani, Eğil, Silvan) kuşatan süngülü Türk askerleri (30 Mart 1925 tarihli Cumhuriyet gazetesi)
Tarih 13 Şubat 1925 – 31 Mart 1925
(1 ay, 2 hafta ve 4 gün)
Bölge
Elazığ, Bingöl, Diyarbakır ve çevresi
Sebep
  • İslamcı ve pan-İslamcı aşırıcılık
  • Doğu bölgesinde bir Kürt devleti kurulmak istenmesi
Sonuç
  • Türkiye’nin kesin zaferi: İsyan bastırıldı.
  • Takrir-i Sükûn Kanunu kabul edildi.
  • İsyanla ilişkili olduğu iddia edilen TCF kapatıldı.
  • Bölgede küçük ve kısa süreli isyanlar başladı.
Taraflar
Türkiye Türkiye Sünni Zazalar
Kürt aşiretleri (Kurmançlar)
Komutanlar ve liderler
Mustafa Kemal Paşa
Kâzım Paşa (3. Ordu)
Mürsel Paşa (VII. Kolordu)
Naci Paşa (V. Ordu)		 Şeyh Said  İdam edildi

Seyyid Abdülkadir  İdam edildi
Güçler
Mart boyunca: 25.000 (bunun 12.000’den azı silahlı asker, geri kalanı silahsız lojistik kuvvet)
Nisan başında toplam: 52.000 (İngiliz istihbarat kaynaklarına göre)		 15.000 isyancı

Şeyh Said İsyanı (Dönemin adıyla: Genç Hâdisesi, Şubat – Nisan 1925), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde merkezî yönetime karşı girişilen, geniş çaplı, Kürt ve Zaza aşiretlerin destek verdiği Kürt milliyetçisi ve hilâfet taraftarı ayaklanma.

İsyan öncesi süreç

Mustafa Kemal Paşa daha zaferden hemen sonra, Lozan Konferansı sürerken 14 Ocak 1923’te Eskişehir’de yaptığı konuşmada, Musul-Kerkük sorununa değinirken, bu soruna bağlı olarak Kürt devleti konusunu da ele almış ve şunları söylemişti:

“Musul-Kerkük kadar önemli olan ikinci konu, Kürtlük sorunudur. İngilizler orada (Kuzey Irak’ta y.n.) bir Kürt devleti kurmak istiyorlar. Bunu yaparlarsa, bu düşünce bizim sınırlarımız içindeki Kürtlere de yayılır. Bunu engellemek için sınırı güneyden geçirmek gerekir.”

Lozan sırasında ve sonrasında İngiliz sözcüleri bunu çağrıştıracak yorumlarda bulunmuşlardır. İngiltere’nin İstanbul Büyükelçilik görevlisi Kidston, 28 Kasım 1919’da Londra’ya gönderdiği raporda şunu diyordu:

“Kürtlere ne kadar güvenmesek de, onları kullanmamız çıkarlarımız gereğidir”

İngiltere Başbakanı Lloyd George ise, 19 Mayıs 1920’de San Remo’da yapılan Konferans’ta “Kürtlerin arkalarında büyük bir devlet olmadıkça varlıklarını sürdüremezler” diyor, bölgeye yönelik İngiliz politikası için şunları söylüyordu:

“Türk yönetimine alışmış olan Kürtlerin tümüne yeni bir koruyucu kabul ettirilmesi güç olacaktır. İngiliz çıkarlarını, dağlık kesimlerinde Kürtlerin yaşadığı Musul ve içinde bulunduğu Güney Kürdistan ilgilendirmektedir. Musul bölgesinin, öteki bölümlerinden ayrılarak yeni bağımsız bir Kürdistan Devleti’ne bağlanabileceği düşünülmektedir. Ancak bu konuyu anlaşma yoluyla çözmek çok güç olacaktır.”

Lozan konferansında Musul konusunun İngiltere ve Türkiye arasında ikili görüşmeler ile halledilmesi, bu gerçekleşmezse de konunun Milletler Cemiyetine götürülmesine karar verilmişti. 19 Mayıs 1924’te İstanbul’da yapılan görüşmelerde sonuç alınamamış ve İngiltere meseleyi 6 Ağustos 1924’te Milletler Cemiyetine götürmüştür. Şeyh Sait ayaklanması, İngiliz işgal güçlerinin Kuzey Irak’ta sıkıyönetim ilan ettiği, subay izinlerini kaldırdığı, birliklerini Musul’a taşıdıkları günlerde ortaya çıktı. O günlerde, Sömürgeler Bakanı Musul’a dek giderek denetlemelerde bulunuyor ve güçlü bir İngiliz donanması Basra’ya hareket ediyordu.

Şeyh Said’in isyanından önce İstiklal Harbi’nin önde gelen paşaları, Mustafa Kemal hükûmetinin din aleyhtarı ve totaliter (baskıcı) siyaset yürüttüğünü iddia etmiş ve bu nedenle 17 Kasım 1924’te Cumhuriyet tarihinin ilk muhalif partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF)’nın kuruluşunu ilan etmişlerdi. Genel Başkanlığını Kazım Karabekir’in yaptığı TCF’nin tüzüğüne, “Madde: 6, Fırka (parti), dinî düşünce ve inançlara hürmetkardır” şeklinde bir ibare konmuştu. TCF yetkililerinden Yarbay Fethi Bey; “Terakkiperverler dindardır. Halk Fırkası dini batırıyor. Biz dini kurtaracağız ve muhafaza edeceğiz”

Şeyh Said hadisesinden iki hafta önce, 1925 Ocak ayı sonlarında, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Erzurum Milletvekili Ziyaeddin Efendi, TBMM kürsüsünde, iktidardaki CHF’nin icraatlarına ağır eleştiriler yöneltiyordu:

“Yeniliğin işret (içki içme), dans, plaj sefasından başka bir şey ifade etmediğini, fuhuşun arttığını, Müslüman kadınların edeplerini kaybetme yolunda olduklarını, sarhoşluğun himaye, hatta teşvik olunduğunu, en önemlisi dinî duyguların rencide edildiğini, yeni rejimin sadece ahlaksızlık getirdiğini, rezil bir yönetimin memleketi çamurların içine sürüklediğini”

Azadi örgütü

Erzurum’daki birkaç subay tarafından Azadi (Tam adı: Jiwata Azadiya Kurd, Kürt Özgürlüğü Cemiyeti) isimli gizli örgüt Cibran aşiretinin ağalarından Halid Bey tarafından 1923’te kuruldu. 1924’teki ilk kongreye Halid Bey’le de akrabalığı olan Şeyh Said Diyarbakır bölgesindeki Zazaca konuşan Sünni aşiretler üzerinde etkisi sebebiyle çağrıldı ve katıldı. Martin van Bruinessen’e göre kongrede bulunan Hamidiye alaylarında görev yapmış komutanların çekincesine rağmen, Şeyh Sait Ankara hükümetinin Kürt politikasının tehdit olduğunu belirterek Kürdistan’ın bağımsızlığı için savaşmaya ikna etti. Kongrede bu sebeple Mayıs 1925’te genel bir ayaklanma ve ardından bağımsızlık ilanı planlandı.

Kongre’de verilen bir diğer karara göre dışarıdan yardıma ihtiyaç halinde Suriye’deki Fransızlar, Irak’taki İngilizler ve Bolşevik Ruslar düşünüldü. Ancak dinî nedenlerden ötürü Bolşeviklere karşı çıkıldı. Öte yandan Bolşevikler, Kürtlerin ezildiklerinin farkında olduklarını ancak yardım edemeyeceklerini ancak aynı şekilde Kürt ayaklanmasının bastırılmasında Türklere de yardım etmeyeceklerini söylediler. Bunun üzerine İngilizlerle ilişkiye geçilmesine rağmen İngilizlerin taahhütte bulunmadıkları aktarıldı.

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanı, 3 Mart 1924’te halifeliğin kaldırılması, 8 Nisan’da şeriye mahkemelerinin kaldırılması gibi gelişmeler Mustafa Kemal’e muhalif muhafazakar ve dini çevrelerin Azadi örgütüne ilgisini artırdı. Beytüşşebap İsyanı’nın ardından Azadi liderlerinin önemli bir kısmının tutuklanmış olması Şeyh Said’in liderliğinin yolunu açtı.

İsyan

Şeyh Said, 13 Şubat 1925 Cuma günü, Piran camisinde verdiği vaazda halka şöyle sesleniyordu:

“Medreseler kapatıldı. Din ve Vakıflar Bakanlığı kaldırıldı ve din mektepleri Millî Eğitim’e bağlandı. Gazetelerde birtakım dinsiz yazarlar dine hakaret etmeye, Peygamberimize dil uzatmaya cüret ediyorlar. Ben bugün elimden gelse, bizzat dövüşmeye başlar ve dinin yükseltilmesine gayret ederim.”

Şeyh Said isyan hazırlıkları için Hani ve Piran gezisini sürdürürken bazı iddialara göre Şeyh’e sığınmış kanun kaçakları jandarmanın takibine takıldı. Kaçakları yakalamak isteyen jandarma ile Şeyh’in askerleri arasında çatışma çıktı. En az bir jandarma öldü. Şeyh Said isyana hazır olmadığı için yatıştırmaya çalışsa da olaylar Lice, Hani ve Darahi’ye doğru yayıldı.

Genç vilayetinin kazası Darahini’yi basarak (16 Şubat) valiyi ve öteki görevlileri esir alan Şeyh Said, halkı İslam dini adına ayaklanmaya çağıran bir bildiriyle hareketi tek bir merkez altında toplamaya çalıştı. Bu bildiride ‘din uğruna savaşanların lideri’ anlamına gelen mührünü kullandı ve herkesi din uğruna savaşa çağırdı. Başlangıçta isyan İslam şeriatının tesisi adına başlatılmış ise de sonradan Kürt istiklâl hareketine çevrilmiştir.

Mistan, Botan ve Mıhellemiler aşiretlerinin desteğini aldıktan sonra Genç ve Çapakçur (bugün Bingöl) üzerinden Diyarbakır’a yöneldi. Maden, Siverek ve Ergani’yi ele geçirdi. Şeyh Abdullah’ın yönettiği başka bir ayaklanma kolu da Varto üzerinden Muş’a doğru harekete geçti. Varto’yu ele geçiren isyancılar, Muş’a ilerledilerse de halktan toplanan yardımcı kuvvetlerle Murat Köprüsü civarında mağlup edilip Varto’ya geri çekilmeleri sağlandı. 21 Şubat’ta gelişmeler üzerine hükûmet doğu vilayetlerinde sıkıyönetim ilan etti. 23 Şubat’ta ayaklanmacıların üzerine gönderilen ordu birlikleri Kış Ovası’nda Şeyh Said kuvvetleri karşısında tutunamayarak Diyarbakır’a çekilmek zorunda kaldı. Ertesi gün Elazığ’a giren Gökdereli Şeyh Şerif yönetimindeki başka bir ayaklanma kolu kenti kısa süre de olsa denetim altına aldı. Elazığ birkaç gün boyunca isyancılar tarafından yağmalandı.

Şeyh Said Harekatı’nın başlangıç durumunu gösteren TSK’ya ait askeri harita.

Mart başında Şeyh Said’in emrindeki yaklaşık 10.000 kişilik bir kuvvet Diyarbakır’a saldırdı ve kuşatma altına aldı. Kuşatanlar takviye alıyordu ve kuşatma Şeyh Said tarafından bizzat yönetiliyordu. Mürsel Paşa komutasındaki garnizon günlerce süren saldırıları geri püskürtmeyi başardı. Fakat bir gece bir grup, şehrin Kürt sakinlerinin yardımıyla Diyarbakır içine girebilmeyi başardı. Bunların varlıkları garnizon tarafından fark edildi. 7-8 Mart arası süren ağır bir çarpışma sonrası şehre sızan grup bozguna uğratıldı ve sadece birkaçı kaçabildi. Kuşatmanın başarısız olduğunu gören Şeyh Said, kuşatmayı kaldırdı ve adamlarını Diyarbakır’dan çekti.

Ortada önde oturan beyaz sakallı Şeyh Sait, onun sağında Şeyh Şerif, arkada kalpaklı Binbaşı Kasım (Kasım Ataç), onun solunda siyah sakallı Melikanlı Şeyh Abdullah. 

Şeyh Said bu arada, “Emir’ül Mücahidin Muhammed Said El-Nakşibendi” imzasıyla halka yönelik çeşitli beyannameler yayınladı. Ayrıca, direnişe destek vermeleri için Alevi Zaza aşiret reisleri, Kürt bey, ağa ve aşiret reisleri ile Ergani’deki Türk bey ve ağalarına da aynı imza ile mektuplar gönderdi ve onları Kemalist yönetime karşı ortak mücadeleye davet ederek yardım istedi. Yayınlanan beyannamelerden biri şu şekildeydi:

“Kurulduğu günden beri din-i mübini Ahmedi’nin [İslam] temellerini yıkmaya çalışan Türk Cumhuriyeti Reisi M. Kemal ve arkadaşlarının, Kur’an’ın ahkamına aykırı hareket ederek, Allah ve Peygamberi inkar ettikleri ve Halife-i İslam’ı sürdükleri için, gayri meşru olan bu idarenin yıkılmasının bütün İslamlar üzerinde farz olduğu, Cumhuriyetin başında bulunanların ve Cumhuriyete tabi olanların mal ve canlarının şeriat-ı garrayı Ahmediyye’ye [Muhammed’in şeriatına] göre helal olduğu…”

Şeyh Said, Varto’daki Alevi Zaza olan Hormek aşireti reisleri Halil, Veli ve Haydar Ağalara gönderdiği mektupta da söyle yazıyordu:

“Din-i mübini Ahmedi’yi, kafir olan M. Kemal’in yedi zulmünden tahlis etmek (kurtarmak) gazası niyetiyle Susar’a hareket edildi. Bu gaza ve cihad, mezhep ve tarikat tefrik edilmeden, ‘Lailahe illallah Muhammedün Resulüllah’ diyen bütün İslam muvahhidleri üzerinde farz olduğundan, büyük bir gayret ve şecaat sahibi olan Müslüman aşiretinizin de şeriat-ı garrayı Ahmediyye’ye ve bu cihad-ı ekbere itba’ edeceğinize itimadım berkemaldir. Ya eyyühel-ensar, dinimizi ve namusumuzu bu mülhidlerin (imansızların) elinden kurtaralım, size istediğiniz yerleri verelim. Bu dinsiz hükûmet bizi de kendisi gibi dinsiz yapacaktır. Bunlarla cihad farzdır.”

Öte yandan, Dersim Mebusu ve Alevi-Zaza olan Hasan Hayri (Kanko) Efendi, Şeyh Said’in Elaziz Cephesi Kumandanı olarak görevlendirdiği Şeyh Şerif ile dayanışma içerisine girdi. Elaziz’de Şeyh Şerif ile birlikte hazırladığı ortak bir mektup, 6 Mart 1925’te Dersim’deki tüm aşiret reislerine gönderildi.

Mardin Midyat’ta yerleşik Kürt Cimo aşireti, Şeyh Said isyanına karşı, güçlerini devletin yanında savaşmak için Diyarbakır’a gönderdi.

Zaza şeyhlerinin Darahini’deki şeriat uygulamaları Kızılbaş Dersimlileri ürkütür. Aynı dili konuşsalar da mesafeli ve tedbirli olmaya özen gösterirler. 1860 ile 1936 yılları arasında yaşamış olan Dersim’in ünlü halk ozanı Sey Qaji, Şeyh Said ve adamlarının şeriat istemlerini, bir bela olarak görür.

Olayın başlangıcında Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa ciddiyeti anlayıp Heybeliada’da rahatsızlığı nedeniyle dinlenen İsmet (İnönü) Paşa’yı acilen Ankara’ya çağırdı. İsmet Paşa ve ailesini bizzat Ankara Garı’nda karşılayan Mustafa Kemal Paşa, olayları anlatmak için onu Çankaya’ya götürdü. Çankaya’da, İsmet Paşa’ya “Doğuda din elden gidiyor bahanesiyle İngiliz destekli provokatif ama ciddi bir ayaklanmanın başladığını” söyledi. İsmet Paşa’nın Ankara’ya gelmesi dedikoduların başlamasına neden oldu. Ali Fethi (Okyar) Bey’in görevden ayrılacağı, yeni hükûmeti İsmet İnönü’nün kuracağı ve önlemleri onun alacağı konuşulmaya başlanmıştı. Ayrıca Ali Fethi Bey ile İsmet Paşa’nın arası açıktı. Ali Fethi Bey olayı isyan olarak tanımlamamıştı ve sıkıyönetimle durdurulacağına inanıyordu. Ancak, olayların hızla tırmanması karşısında Başbakan Ali Fethi Bey’in istifasını isteyen Mustafa Kemal Paşa, 3 Mart’ta İsmet Paşa’yı yeni bir hükûmet kurmakla görevlendirdi. Bir gün sonra TBMM hemen Takrir-i Sükun Kanunu’nu kabul ederek hükûmete olağanüstü hâl yetkileri tanıdı. Ayaklanmayla ilgili yayınlara konan yasak daha sonra başka önlemleri de kapsayacak biçimde genişletildi. Ayrıca Ankara ve Diyarbakır’da İstiklal Mahkemeleri kurulması kararlaştırıldı. Bu sırada Diyarbakır’ı kuşatma altına alan Şeyh Said kuvvetleri, hükûmet kuvvetleri tarafından püskürtülerek geri çekilmeye başladı. Geniş çaplı bir sevkiyatın ardından toplu saldırıya geçen (26 Mart) ve bir bastırma harekâtıyla ayaklananların çoğunu teslime zorlayan askerî birlikler, İran’a geçmeye hazırlanan ayaklanma önderlerini Boğlan’da (bugün Solhan) sıkıştırdı. Şeyh Şerif ve yanındaki bazı aşiret reisleri Palu’da yakalanırken, Şeyh Said de Varto yakınlarında yakın bir akrabasının ihbarıyla Carpuh Köprüsü’nde ele geçirildi (15 Nisan 1925).

Naci Kutlay’ın Fehmi Efendi’nin anılarından alındığını kaydettiği bilgilere göre:

“Şeyh Said’in isyan haberini duyan Diyarbakır’daki Azadi üyeleri şaşkına dönerler. Hiç kimsenin bundan haberi yok. Azadi üyesi Dr. Fuat, Liceli Fehmi Efendi’den Şeyh Said’i isyandan vazgeçirmesini, kabul etmediği takdirde onu öldürmesini ister. Ancak isyan durdurulamayınca, harekete ulusal bir renk vermek için Kürtler ve Kürdistan adına bildiriler bastırılıp dağıtılır.”

İsyanın bastırılması ve yargılamalar

Şeyh Said’i ihbar edip yakalatan bacanağı emekli Binbaşı Kasım Ataç, Kürt asıllı olup Muş, Varto’da meskun bulunan Cibran aşireti mensubuydu. Cibran aşireti reisi Miralay Halit Bey’in kayınbiraderi olan Kasım, aynı zamanda Türk hükûmetinin de ajanıydı. Diyarbakır’da kurulan Şark İstiklal Mahkemesi Savcısı, Ahmet Süreyya Örgeevren, 1957 yılında Dünya gazetesinde dizi halinde yayınlanan anılarında, konu ile ilgili olarak:

“Cibranlı aşiretinden, Vartolu emekli binbaşı Kasım Bey’in tertip,teşvik ve yardımıyla Abdurrahman Paşa Köprüsü yanında, ordu takip kuvvetleri tarafından yakalanan Şeyh Said ve avanesinden oluşan 39 kişilik kafilenin, 6 Mayıs 1925 günü Diyarbakır’a getirilerek mahkemeye teslim edildiğini belirtmektedir.”

Şeyh Said’in yakalanışından sonra, ilk sorgusunda ve mahkeme sürecindeki ifadelerinde tüm bu süreç boyunca “kıyam” olarak nitelendirdiği hareketi, “şeriat düzeni kurmak” için gerçekleştirdiğini söylüyor. Şeyh Said, 5 Mayıs 1925 Salı günü Diyarbakır’a getiriliyor. 21 Mayıs 1925 tarihinde kayıt altına alınan ilk ifadesinde, ‘Diyarbakır’ı aldıktan sonra ne yapacak ve nereye gidecektiniz?’ sorusunu şu şekilde cevaplıyor: “Diyarbakır’ı aldıktan sonra hükûmetle haberleşecek ve şeriatı isteyecek ve kabulü halinde raiyyesi olacaktık. Benim maksadım bu dine bir hizmet etmekti.” Şeyh Said idamından önce kendisine uzatılan kağıda yazdıkları ise, amacını en net şekilde özetleyen ifadeler olarak değerlendirilebilir. Tam olarak şunları yazmıştır kâğıda; “Benim ölümüm Allah ve Din için ise darağacında asılmama perva etmem”

Ayaklanmayı destekleyen eski Şura-yı Devlet reislerinden Kürt Teali Cemiyeti reisi Seyit Abdülkadir ve 12 arkadaşı İstanbul’da tutuklanarak yargılanmak üzere Diyarbakır’a getirildiler. Yargılanma sonucunda Seyit Abdülkadir ve 5 arkadaşı ölüme mahkûm olarak, idam edildiler (27 Mayıs 1925).

İsmail Göldaş’a göre çoğunluğu Zazalardan oluşan ayaklanmaya Şeyh Said’in, Kürt Teali Cemiyeti üyesi olduğuna dair bugüne kadar hiçbir belge ortaya konulamamıştır. Kürdistan Teali Cemiyetinin tespit edilebilen üyelerinin listesi bilinmektedir ve bu listede Şeyh Said’in ismi yoktur.

Tepkiler

Dönemin sol görüşlü gazetelerinden Orak Çekiç, Şeyh Said İsyanı’na karşı eleştirel bir tutum alarak isyanı “İngilizlerin oynattığı irtica kuklası” olarak görmüş ve isyanın bastırılmasını “Yobazların sarıkları yobaz zümresine beyaz kefen olmalı” sözleriyle desteklemiştir. Takrir-i Sükûn Kanunu ertesinde gazete komünist tevkifi sürecinde kapatıldı.

İsyan sonrası

Şeyh Said Ayaklanması’nın bastırılması Cumhuriyet yönetiminin Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde denetimi sağlamasında önemli bir dönüm noktası oldu. Öte yandan ayaklanmayla ortaya çıkan gelişmeler, bir süre önce çok partili yaşama geçiş yönünde atılan adımların kesintiye uğramasına yol açtı. Ayaklanmaya karıştığı gerekçesiyle hakkında soruşturma açılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, çok geçmeden hükûmet kararnamesiyle kapatıldı.

Şeyh Sait İsyanı’nın ardından bölgede küçük ve kısa süreli isyanlar oldu:

Ana madde: Doğu isyanları listesi
  • Birinci Ağrı Harekatı (16 Mayıs – 17 Haziran 1926)
  • Koçuşağı İsyanı (7 Ekim – 30 Kasım 1926)
  • Mutki İsyanı (26 Mayıs – 25 Ağustos 1927)
  • İkinci Ağrı Harekatı (13 – 20 Eylül 1927)
  • Bicar Harekatı (7 Ekim – 17 Kasım 1927)
  • Asi Resul İsyanı (22 Mayıs – 3 Ağustos 1929)

İsyanın bastırılmasından bir sene sonra da, 5 Haziran 1926’da imzalanan Ankara Antlaşması ile Musul İngilizlerin manda yönetimimi altındaki Irak’a bırakılmıştır.

Mustafa Kemal’in 1927’de okuduğu Nutuk’ta Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın isyanla ilişkili olduğu bahsedilerek anlatıldı:

Ergani’de, usâtın (isyancıların) valiliğini kabul eden maslûb (asılmış) Kadri, Şeyh Said’e yazdığı bir mektupta: “Millet Meclisi’nde, Kâzım Karabekir Paşa’nın Fırkası, ahkâm-ı şer’iyeye riayetkâr ve dindardır. Bize müzaheret edeceklerine şüphe etmem.”

  • 1928 – İzmir, Torbalı’da meydan gelen 7,0 büyüklüğündeki depremde 50 kişi öldü.
  • 1931 – Nikaragua’nın başkenti Managua’daki depremde 2000 kişi öldü.
  • 1964 – Brezilya’da askerî darbe yaşandı.
  • 1965 – ABD, Vietnam’a 3500 deniz piyadesi göndererek sıcak savaşa girdi.
  • 1975 – Birinci Milliyetçi Cephe Hükümeti (39. Hükûmet), Süleyman Demirel Başkanlığında kuruldu.

39. Türkiye Hükûmeti

  • IV. Demirel Hükûmeti
  • I. Milliyetçi Cephe Hükûmeti

Türkiye hükûmeti
Kuruluş tarihi 31 Mart 1975
Fesih tarihi 21 Haziran 1977
Kişiler ve kuruluşlar
Devlet başkanı Fahri Korutürk
Hükümet başkanı Süleyman Demirel
Bakan sayısı 24
Üye partiler
  • Adalet Partisi
  • Millî Selamet Partisi
  • Cumhuriyetçi Güven Partisi
  • Milliyetçi Hareket Partisi
Meclisteki durumu Koalisyon hükûmeti

222 / 450
Ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisi
Ana muhalefet lideri Bülent Ecevit
Tarihçe
Seçim 1973 Türkiye genel seçimleri
Yasama dönemi 15. dönem
Öncül 38. Türkiye Hükûmeti
Ardıl 40. Türkiye Hükûmeti

39. Türkiye Hükûmeti, IV. Demirel Hükûmeti veya I. Milliyetçi Cephe Hükûmeti, Süleyman Demirel’in başkanlığında, 31 Mart 1975 tarihinde kuruldu. Adalet Partisi, Millî Selamet Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisinin koalisyonu ile kurulan hükûmet, 21 Haziran 1977 tarihine kadar görev yaptı. Dördüncü Demirel Hükûmeti olarak kuruldu.

Arka plan

37’nci hükûmetin başbakanı olan Cumhuriyet Halk Partili (CHP) Bülent Ecevit’in istifasının ardından Türkiye bir kabine krizi dönemi yaşadı. Dört ayı aşkın bir süre boyunca hükûmet, Sadi Irmak başkanlığında bir bakanlar kurulu hükûmeti olarak görev yaptı. Sonunda dört parti 39. hükûmeti kurdu. Başbakan Adalet Partisi (AP) lideri Süleyman Demirel’di. Diğer ortaklar Milli Selamet Partisi (MSP), Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) ve Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) idi.

Kabine

Görev İsim Siyasi Parti
Başbakan Süleyman Demirel Adalet Partisi
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan Millî Selamet Partisi
Turhan Feyzioğlu Cumhuriyetçi Güven Partisi
Alparslan Türkeş Milliyetçi Hareket Partisi
Devlet Bakanı Hasan Aksay Millî Selamet Partisi
Mustafa Kemal Erkovan
31 Mart 1975 – 30 Nisan 1977		 Milliyetçi Hareket Partisi
Gıyasettin Karaca Adalet Partisi
Osman Albayrak
30 Nisan 1977 – 21 Haziran 1977
Seyfi Öztürk
Gençlik ve Spor Bakanı Ali Şevki Erek
Gümrük ve Tekel Bakanı Orhan Öztrak Cumhuriyetçi Güven Partisi
Adalet Bakanı İsmail Müftüoğlu
31 Mart 1975 – 11 Nisan 1977		 Millî Selamet Partisi
Zeyyat Baykara
11 Nisan 1977 – 21 Haziran 1977		 Bağımsız
Millî Savunma Bakanı Ferit Melen Cumhuriyetçi Güven Partisi
İçişleri Bakanı Oğuzhan Asiltürk
31 Mart 1975 – 11 Nisan 1977		 Millî Selamet Partisi
Sabahattin Özbek
11 Nisan 1977 – 21 Haziran 1977		 Bağımsız
Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil Adalet Partisi
Maliye Bakanı Yılmaz Ergenekon
Millî Eğitim Bakanı Ali Naili Erdem
İmar ve İskan Bakanı Nurettin Ok
Bayındırlık Bakanı Fehim Adak Millî Selamet Partisi
Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Kemal Demir
31 Mart 1975 – 19 Nisan 1977		 Cumhuriyetçi Güven Partisi
Vefa Tanır
19 Nisan 1977 – 21 Haziran 1977
Ulaştırma Bakanı Nahit Menteşe
31 Mart 1975 – 11 Nisan 1977		 Adalet Partisi
İbrahim Aysoy
11 Nisan 1977 – 21 Haziran 1977		 Bağımsız
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Korkut Özal Millî Selamet Partisi
Köyişleri Bakanı Vefa Poyraz Adalet Partisi
Sosyal Güvenlik Bakanı Ahmet Mahir Ablum
Çalışma Bakanı Ahmet Tevfik Paksu
31 Mart 1975 – 10 Kasım 1976		 Millî Selamet Partisi
Şevket Kazan
16 Kasım 1976 – 21 Haziran 1977
Ticaret Bakanı Halil Başol Adalet Partisi
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Abdülkerim Doğru Millî Selamet Partisi
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Mehmet Selahattin Kılıç Adalet Partisi
Kültür Bakanı Rıfkı Danışman
Turizm ve Tanıtma Bakanı Nahit Menteşe
31 Mart 1975 – 11 Nisan 1977
Lütfi Tokoğlu
11 Nisan 1977 – 21 Haziran 1977
Orman Bakanı Turhan Kapanlı

Sonrası

Hükûmet, 5 Haziran 1977 tarihinde yapılan genel seçimlerle sona erdi.

  • 1979 – Malta’daki son İngiliz Birlikleri de Ada’dan çekildi.
  • 1980 – Türkiye’de 12 Eylül 1980 Darbesi’ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Millî Savunma Bakanı Ahmet İhsan Birincioğlu’na yeni cumhurbaşkanının bir an önce seçilmesi gerektiğini söyledi. Van Cezaevi’nden 58 kişi daha kaçtı. İstanbul’da bombalı pankart indirmeye çalışan 2 polis paramparça oldu. 10 şehirde toplam 11 kişi öldürüldü.
  • 1985 – WWE’nin ve dünyanın en prestijli güreş etkinliği olan Wrestlemania’nın birincisi yapıldı.
  • 1990 – Dokuzuncu İstanbul Film Festivali programında yer alan Yusuf Kurçenli’nin Karartma Geceleri filmi, Denetim Kurulu tarafından yasaklandı.
  • 2005 – Makemake (cüce gezegen), Michael E. Brown liderliğindeki bir ekip tarafından keşfedildi.
  • 2008 – İtalyan sanatçı Pippa Bacca, Kocaeli’nin Gebze ilçesi Tavşanlı köyü yakınlarındaki ormanlık alanda ölü bulundu. Zanlı Murat K., Bacca’yı öldürdüğü iddiasıyla tutuklandı.
  • 2014 – How I Met Your Mother‘ın son bölümü Last Forever-2 yayınladı.
  • 2015 – Türkiye’de elektrik sistemi çöktü. 79 il genelinde 10 saate kadar uzanan kesintiler yaşandı.
  • 2015 – Cumhuriyet Başsavcısı Mehmet Selim Kiraz, DHKP-C örgüt üyeleri tarafından öldürüldü.
  • 2019 – 2019 Türkiye yerel seçimleri yapıldı. 1994 yılından beri İstanbul ve Ankara’yı idare eden RP-FP-AK Parti geleneği ilk defa bu kentlerde il belediyelerini kaybetti. Muhalefet partilerinin CHP çatısı altında yaptığı ittifak sonucu İstanbul ve Ankara haricindeki diğer pek çok büyükşehir ve il belediyeleri de AK Parti’nin elinden çıktı.
  • 2024- 2024 Türkiye yerel seçimleri yapıldı. Seçim sonucunda 2002’den bu yana her seçimde birinci olan AK Parti ilk kez ikinci sıraya düşerken, 46 yıl aradan sonra CHP ilk defa birinci oldu.
2024 Türkiye yerel seçimleri
Türkiye
← 2019 31 Mart 2024 2029 →

30 büyükşehir belediye başkanı ve 1.363 belediye başkanı
1.282 il genel meclisi üyesi ve 21.001 belediye meclisi üyesi
Kamuoyu yoklamaları
Kayıtlı 61.430.934
Katılım %78,42 (azalış %6,18)
Birinci parti İkinci parti Üçüncü parti
Özgür Özel, September 17 2023 (cropped).jpg
Turkish President Recep Tayyip Erdoğan in January 2024 (cropped).jpg
Fatiherbakan (cropped).jpg
Lider Özgür Özel Recep Tayyip Erdoğan Fatih Erbakan
Parti CHP AK Parti YRP
İttifak Cumhur İttifakı
Liderlik tarihi 8 Kasım 2023 21 Mayıs 2017 23 Kasım 2018
Son seçim 240 belediye, 4.613 meclis üyesi, %28,57 742 belediye, 10.173 meclis üyesi, %42,72 Yeni parti
Belediye başkanları 14 büyükşehir, 314 ilçe, 60 belde 12 büyükşehir, 346 ilçe, 168 belde 1 büyükşehir, 37 ilçe, 24 belde
Meclis üyeleri 300 il, 6.558 ilçe 596 il, 8.174 ilçe 22 il, 1.027 ilçe
Alınan oy 17.409.137 16.341.212 2.853.096
Yüzde %37,81 %35,49 %6,20
Değişim artış %9,24 azalış %7,23 Yeni parti
Dördüncü parti Beşinci parti Altıncı parti
Devlet Bahçeli VOA 2015 (cropped).jpg
Meral Akşener, November 2021 (2) (cropped).jpg
Lider Tülay Hatimoğulları
Tuncer Bakırhan		 Devlet Bahçeli Meral Akşener
Parti DEM Parti MHP İYİ Parti
İttifak Emek ve Özgürlük İttifakı Cumhur İttifakı
Liderlik tarihi 15 Ekim 2023 6 Temmuz 1997 25 Ekim 2017
Son seçim 57 belediye, 1.293 meclis üyesi, %4,24 233 belediye, 2.819 meclis üyesi, %8,12 24 belediye, 1.092 meclis üyesi, %7,45
Belediye başkanları 3 büyükşehir, 57 ilçe, 10 belde 114 ilçe, 96 belde 22 ilçe, 7 belde
Meclis üyeleri 132 il, 1.414 ilçe 207 il, 2.715 ilçe 14 il, 488 ilçe
Alınan oy 2.627.530 2.300.061 1.734.899
Yüzde %5,71 %4.99 %3,77
Değişim artış %1,47 azalış %3,13 azalış %3,68

     CHP (35)        AK Parti (24)        DEM (10)        MHP (8)      YRP (2)        İYİ (1)        BBP (1)

     CHP (35)        AK Parti (24)        DEM (10)        MHP (8)
YRP (2)        İYİ (1)        BBP (1)

 

2024 Türkiye yerel seçimleri, Türkiye’deki yerel yönetimlerin belirlenmesi için 31 Mart 2024 tarihinde yapılan yerel seçimlerdir. 1393 belediyede yapılan seçimlerde belediye başkanları, büyükşehir belediye başkanları, belediye meclisi üyeleri, il genel meclisi üyeleri, muhtarlar ve ihtiyar heyetleri belirlendi.

Seçimler, 2023 genel seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçiminden 10 ay sonra yapıldı. Ülkede devam eden ekonomik kriz ve hızla yükselen enflasyona rağmen, 2023 seçimlerini Cumhur İttifakı ve Recep Tayyip Erdoğan kazanmıştı. Yenilginin ardından, altı partiden oluşan muhalefet koalisyonu dağıldı ve ana muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi ile İYİ Parti, neredeyse tüm belediye başkanlıkları için ayrı adaylar çıkardı. Halkların Demokratik Partisi’nin yerine geçen ve Türkiye’deki Kürt azınlık haklarını savunan başlıca parti olan Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi, daha önce Millet İttifakı lehine adaylarını geri çekmesine rağmen, batıdaki birçok büyükşehirde kendi adaylarını çıkardı. Ayrıca bu seçim, Kasım 2023’te selefi Kemal Kılıçdaroğlu’nu mağlup ederek CHP Genel Başkanı olan Özgür Özel’in liderliğinde girilen ilk ülke çapındaki seçim oldu.

Seçim sonuçları, herhangi bir seçim ittifakında olmayan Cumhuriyet Halk Partisi için “şaşırtıcı bir zafer” olarak değerlendirildi.[2] Parti, elindeki büyükşehir belediyelerinden yalnızca birini kaybederken, dört yeni büyükşehri kazandı. Özellikle İstanbul’da Ekrem İmamoğlu ve Ankara’da Mansur Yavaş, sırasıyla %51 ve %60 oy oranlarıyla yeniden seçildi. Her iki belediye başkanı da önceki dönemlerinden farklı olarak, bağlı bulundukları büyükşehir belediye meclislerinde çoğunluğu elde ederek daha fazla yetkiye sahip oldu. Bu durum, onları bir sonraki Cumhurbaşkanlığı seçimleri için potansiyel adaylar hâline getirdi.

Cumhuriyet Halk Partisi, %37,81 oy oranı ile 1977 yerel seçimlerinden beri ilk kez birinci parti oldu ve yerelde iktidar konumuna geçti. CHP başkent Ankara ve en büyük il İstanbul dahil 14 büyükşehirde seçimi kazanırken, AK Parti ise %35,48’lik oy oranıyla tarihinde ilk kez ikinci parti konumunda kaldı. Yeniden Refah Partisi ise girdiği ilk yerel seçimde ülke genelinde %6,19’luk oranıyla üçüncü parti oldu ve 1 büyükşehir, 1 il ve çok sayıda aldığı ilçelerle seçimde dikkat çeken bir parti oldu. İYİ Parti’nin lideri Meral Akşener, partisinin oy oranının neredeyse yarıya düşmesinin ardından istifa edeceğini açıkladı.

Arka plan

COVID-19 pandemisi

Ana maddeler: Türkiye’de COVID-19 pandemisi ve Türkiye’de COVID-19 pandemisi zaman çizelgesi
Sokağa çıkma yasağı sırasında İstanbul’daki bir sokak

Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının Türkiye’de tespit edilen ilk vakası, Sağlık Bakanlığı tarafından 11 Mart 2020 tarihinde açıklandı. Ülkedeki virüse bağlı ilk ölüm ise 15 Mart 2020’de gerçekleşti. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 1 Nisan 2020’de yaptığı açıklamada vakaların tüm Türkiye’ye yayıldığını açıkladı. 7 Nisan 2023 itibarıyla Türkiye’de bu virüs ile enfekte olmuş toplam hasta sayısının 17.232.066, ölen toplam hasta sayısının 102.174 kişi olduğu bildirildi. 26 Nisan 2022 itibarıyla Türkiye, 193 ülke arasında vaka sayısında Güney Kore ve İtalya’nın ardından en çok vaka görülen 10. ülke olurken, gerçekleşen ölüm sayılarında ise Güney Afrika’nın ardından 19. sırada yer almaktaydı. Salgın, Türkiye’de sosyal, ekonomik, siyasi, iktisadi, idari, hukuki, askerî, dinî ve kültürel alanlarda birçok önemli etkilere ve sonuçlara neden olan radikal kararlar alınmasına neden oldu. Yurt içi seçmen olarak da hesaba katılan 18 yaş ve üstü nüfusta şu anda hiç aşı olmamış yaklaşık 5 milyon kişi (~%7,5) bulunmaktadır.

Kahramanmaraş depremleri

Ana madde: 2023 Kahramanmaraş depremleri
Hatay’da yıkılan binalar

6 Şubat 2023’te dokuz saat arayla meydana gelen, merkez üsleri sırasıyla Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Ekinözü ilçesi olan, 7,8 Mw (± 0,1) ve 7,5 Mw  büyüklüklerindeki iki deprem sonucunda Türkiye’de resmî rakamlara göre en az 50.500 kişi öldü ve 107.000’den fazla kişi ise yaralandı.

Görevden alınan belediye başkanları

HDP’li belediyeler

Ana madde: 2019 Türkiye kayyum atamaları

19 Ağustos 2019’dan 2 Mart 2021’e kadar HDP’li 3 büyükşehir, 5 il, 33 ilçe ve 7 belde belediyesine kayyum atandı. 2023 itibarıyla HDP’nin 3’ü ilçe ve 2’si belde olmak üzere 5 belediyesi vardır.

Urla

18 Aralık 2019 tarihinde Urla’nın CHP’li belediye başkanı İbrahim Burak Oğuz, FETÖ üyesi olma suçundan tutuklandı. Yerine vekaleten görev yapması için ilçe kaymakamı Önder Can kayyım olarak atandı. CHP İzmir İl Başkanlığı, yeni başkanın belediye meclisi içinden seçilmemesine tepki gösterdi. 31 Aralık 2020 tarihinde ilçeden arsa aldığı iddiasıyla Önder Can da İçişleri Bakanlığı kararıyla görevden alındı yerine Murtaza Dayanç atandı.

Patnos

Ağrı’nın Patnos ilçesinin HDP’li Belediye Eş Başkanları Emrah Kılıç ve Müşerref Geçer’in “ihaleye fesat karıştırma” iddiasıyla tutuklanması ardından 7 Temmuz 2023 tarihinde Belediye Meclisinde Başkanlık seçimine gidildi.

Patnos Belediye Meclisinde, HDP grubundan Mehmet Şahin Savcı, AK Parti grubunda Çetin Taşdemir, başkanlığa aday gösterildi. Toplantıya katılan 18 meclis üyesinin 14’ünün oyunu alan Mehmet Şahin Savcı Patnos Belediyesinin yeni başkanı seçildi.

Yalova

Yalova belediye başkanı Vefa Salman ve 4 belediye personeli, görevden alınarak “kamu görevlisinin resmi belgede sahteciliği” ve “görevi kötüye kullanma” suçlarından 3 yıl 6 aydan 10’ar yıla kadar hapis cezası istemiyle yargılanmasına başlandı.

İstifa eden belediye başkanları

Amasya belediye başkanı Mehmet Sarı, Bartın belediye başkanı Cemal Akın ile Ağrı belediye başkanı Savcı Sayan, 2023 genel seçimlerinde milletvekili adayı olmak için görevlerinden istifa etti.

Partiler arası geçişler

Belediye Belediye başkanı Seçildiği parti Yeni partisi
Akçadağ (Malatya) Ali Kazgan Bağımsız Yeniden Refah Partisi
Akçakale (Şanlıurfa) Mehmet Yalçınkaya Adalet ve Kalkınma Partisi Yeniden Refah Partisi
Alucra (Giresun) Suat Aybar Milliyetçi Hareket Partisi İYİ Parti
Araban (Gaziantep) Hasan Doğru Cumhuriyet Halk Partisi Adalet ve Kalkınma Partisi
Arguvan (Malatya) Mehmet Kızıldaş Cumhuriyet Halk Partisi Bağımsız
Artvin (merkez) Demirhan Elçin Cumhuriyet Halk Partisi İYİ Parti
Ataşehir (İstanbul) Battal İlgezdi Cumhuriyet Halk Partisi Bağımsız
Ayvalık (Balıkesir) Mesut Ergin Demokrat Parti Cumhuriyet Halk Partisi
Bekirhan (Batman) Fırat Karabulut Halkların Demokratik Partisi Adalet ve Kalkınma Partisi
Böcekli (Osmaniye) Doğan Öztürk Cumhuriyet Halk Partisi Adalet ve Kalkınma Partisi
Çukurova (Adana) Soner Çetin Cumhuriyet Halk Partisi İYİ Parti
Dörtyol (Hatay) Fadıl Keskin Milliyetçi Hareket Partisi Bağımsız
Efeler (Aydın) Mehmet Fatih Atay Cumhuriyet Halk Partisi İYİ Parti
Ereğli (Konya) Hüseyin Oprukçu Bağımsız MHP
Gülüç (Zonguldak) Gökhan Mustafa Demirtaş Adalet ve Kalkınma Partisi İYİ Parti
Hasanbeyli (Osmaniye) Selahattin Denizoğlu Saadet Partisi Adalet ve Kalkınma Partisi
Hendek (Sakarya) Turgut Babaoğlu Büyük Birlik Partisi Milliyetçi Hareket Partisi
İbradı (Antalya) Serkan Küçükkuru Cumhuriyet Halk Partisi Memleket Partisi
İYİ Parti
İncesu (Kayseri) Mustafa İlmek İYİ Parti Adalet ve Kalkınma Partisi
İncirliova (Aydın) Aytekin Kaya İYİ Parti Adalet ve Kalkınma Partisi
İscehisar (Afyonkarahisar) Ahmet Şahin Demokrat Parti Adalet ve Kalkınma Partisi
Keban (Elazığ) Fethiye Atlı Bağımsız Adalet ve Kalkınma Partisi
Kemer (Antalya) Necati Topaloğlu Demokratik Sol Parti Cumhuriyet Halk Partisi
Kestel (Bursa) Önder Tanır Adalet ve Kalkınma Partisi Yeniden Refah Partisi
Kırklareli (merkez) Mehmet Kesimoğlu Bağımsız Cumhuriyet Halk Partisi
Kozluk (Batman) Ayhan Eren Halkların Demokratik Partisi Adalet ve Kalkınma Partisi
Ladik (Samsun) Adnan Topal Adalet ve Kalkınma Partisi Yeniden Refah Partisi
Marmaraereğlisi (Tekirdağ) Hikmet Ata Demokratik Sol Parti Adalet ve Kalkınma Partisi
Nazilli (Aydın) Kürşat Engin Özcan İYİ Parti Adalet ve Kalkınma Partisi
Olur (Erzurum) Sıddık Demircan Bağımsız Adalet ve Kalkınma Partisi
Pınarbaşı (Kayseri) Şenol Yaşar Adalet ve Kalkınma Partisi Bağımsız
Sarıveliler (Karaman) Halil Kulak Bağımsız Gelecek Partisi
Sarıyer (İstanbul) Şükrü Genç Cumhuriyet Halk Partisi Bağımsız
Seyhan (Adana) Akif Kemal Akay Cumhuriyet Halk Partisi İYİ Parti
Tarsus (Mersin) Haluk Bozdoğan Cumhuriyet Halk Partisi Memleket Partisi

Seçim sistemi

2024 Türkiye yerel seçimlerinde oy kullanan bir seçmen

Ülke genelindeki 1393 belediyedeki 185 bin 369 sandıkta aynı gün ve tek turlu olarak yapılan seçimlerde seçmenler yerel yönetimlerin farklı pozisyonlarını belirlemek için oy kullandılar. Bu kapsamda;

  • Büyükşehirlerde
    1. büyükşehir belediye başkanı
    2. ilçe belediye başkanı
    3. ilçe belediye meclisi üyeleri
    4. muhtar ve ihtiyar heyeti üyeleri
  • İlçelerde
    1. il genel meclisi üyeleri
    2. ilçe belediye başkanı
    3. ilçe belediye meclisi üyeleri
    4. muhtar ve ihtiyar heyeti üyeleri
  • Beldelerde
    1. il genel meclisi üyeleri
    2. belde belediye başkanı
    3. belde belediye meclisi üyeleri
    4. muhtar ve ihtiyar heyeti üyeleri
  • Köylerde
    1. il genel meclisi üyeleri
    2. muhtar ve köy ihtiyar heyeti üyeleri

için oy kullandılar.

Belediye başkanlıkları ve muhtarlık seçimlerinin tamamında en çok oyu alan aday seçimi kazandı. Belediye meclisi üyelikleri ise, partilerin aldıkları oy oranına göre belirlendi.

Seçimlere katılabilen siyasi partiler

2 Ocak 2024 tarihi itibarıyla seçime katılma şartlarını yerine getiren partilere ilişkin genel bilgiler burada listelenmektedir. Yenilik Partisi ve Genç Parti seçime katılmayacağını açıkladı. Seçime katılabilen Büyük Türkiye Partisi, Ocak Partisi’ne katıldığını açıkladı.

35 siyasi partinin oy pusulasındaki yerleri, 27 Ocak 2024 tarihinde YSK tarafından açıklandı.

# Siyasi parti Kuruluş Lider Ulusal üyelik Belde İlçe Büyükşehir Toplam
1 AK PARTİ Adalet ve Kalkınma Partisi 2001 Recep Tayyip Erdoğan Cumhur İttifakı 380 858 28 1266
2 İYİ PARTİ İYİ Parti 2017 Meral Akşener — 150 800 30 980
3 SOL PARTİ Sol Parti 2019 Önder İşleyen Sosyalist Güç Birliği 11
4 BÜYÜK BİRLİK Büyük Birlik Partisi 1993 Mustafa Destici Cumhur İttifakı 63 326 0 389
5 MEMLEKET Memleket Partisi 2021 Muharrem İnce — 3 169 19 191
5 ANAP Anavatan Partisi 2011 İbrahim Çelebi — 0 88 12 100
7 DSP Demokratik Sol Parti 1985 Önder Aksakal — 381
8 YENİDEN REFAH Yeniden Refah Partisi 2018 Fatih Erbakan — 313 926 29 1268
9 DEM PARTİ Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi 2012 Tülay Hatimoğulları Oruç
Tuncer Bakırhan		 Emek ve Özgürlük İttifakı 52 416 28 496
10 TKP Türkiye Komünist Partisi 2001 Kemal Okuyan[not 3] Sosyalist Güç Birliği 4 195 27 226
11 ABP Anadolu Birliği Partisi 2020 Bedri Yalçın — 0 30 8 38
12 ZAFER PARTİSİ Zafer Partisi 2021 Ümit Özdağ — 29 692 30 751
13 HKP Halkın Kurtuluş Partisi 2005 Nurullah Ankut — 337 16 353
14 TKH Türkiye Komünist Hareketi 2015 Aysel Tekerek[not 3] Sosyalist Güç Birliği 58 30 88
15 BTP Bağımsız Türkiye Partisi 2001 Hüseyin Baş — 68 967 29 1064
16 GELECEK PARTİSİ Gelecek Partisi 2019 Ahmet Davutoğlu Saadet ve Gelecek İttifakı 6 114 7 127
17 YTP Yeni Türkiye Partisi 2013 Engin Yılmaz — 78 23 101
18 CHP Cumhuriyet Halk Partisi 1923 Özgür Özel — 226 886 30 1142
19 EMEP Emek Partisi 1996 Selma Gürkan Emek ve Özgürlük İttifakı 1 41 16 58
20 HÜDA PAR Hür Dava Partisi 2012 Zekeriya Yapıcıoğlu — 21 713 26 760
21 HAK-PAR Hak ve Özgürlükler Partisi 2002 Düzgün Kaplan — 70 30 100
22 OCAK Ocak Partisi 2023 Kadir Canpolat — 25 6 31
23 AB PARTİ Adalet Birlik Partisi 2018 İrfan Uzun — 2 62 16 80
24 DP Demokrat Parti 2007 Gültekin Uysal — 15 310 21 346
25 GBP Güç Birliği Partisi 2020 Ali Karnap — 1 1
26 MİLLET Millet Partisi 1992 Cuma Nacar — 440 29 469
27 MİLLİ YOL Milli Yol Partisi 2021 Remzi Çayır — 1 140 16 157
28 AP Adalet Partisi 2015 Vecdet Öz — 38 6 44
29 GENÇPARTİ Genç Parti 2002 Hakan Uzan — 0 0 0 0
30 ADP Aydınlık Demokrasi Partisi 2021 Zeynep Yıkarbaba — 3 1 4
31 MHP Milliyetçi Hareket Partisi 1969 Devlet Bahçeli Cumhur İttifakı 330 474 2 806
32 TİP Türkiye İşçi Partisi 2017 Erkan Baş Emek ve Özgürlük İttifakı 11 135 10 156
33 DEVA PARTİSİ Demokrasi ve Atılım Partisi 2020 Ali Babacan — 31 506 26 563
34 SAADET Saadet Partisi 2001 Temel Karamollaoğlu Saadet ve Gelecek İttifakı 370 896 23 1289
35 VATAN PARTİSİ Vatan Partisi 2015 Doğu Perinçek — 4 289 30 323

Kampanyalar

Cumhuriyet Halk Partisi

CHP’nin illere göre oy dağılımı.
CHP’nin ilçelere göre oy dağılımı.

10 Eylül 2023’te Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, “Mansur Bey bizim belediye başkanımızdır ve belediye başkan adayımızdır” açıklaması ile Ankara Büyükşehir Belediye başkan adayının yeniden Mansur Yavaş olduğunu açıkladı. Aynı gün İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, Adana Büyükşehir Belediye Başkanı Zeydan Karalar ve Mersin Büyükşehir Belediye Başkanı Vahap Seçer’in yeniden aday olmasının beklenildiği fakat Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Osman Gürün ve Tekirdağ Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Albayrak’ın yeniden aday gösterilmeyeceği iddia edildi. 7 Kasım 2023’te Tunç Soyer yerine Selin Sayek Böke’nin İzmir Büyükşehir Belediye başkanlığına aday gösterileceği iddia edildi.

30 Kasım 2023’te yeni genel başkan Özgür Özel, İYİ Parti genel başkanı Meral Akşener’i ziyaret ederek iş birliği teklifi sundu fakat 4 Aralık 2023’te İYİ Parti’nin Genel İdare Kurulu, CHP’nin yerel seçimde iş birliği teklifini reddetti.

13 Aralık 2023 tarihli VOA Türkçe haberine göre, ana muhalefet partisi CHP, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde Kürt siyasi hareketinin temsilcisi olan DEM Parti ile olası bir işbirliği üzerine konuşurken, AK Parti ve MHP’nin yeniden “terörle ilişkili olmak” suçlamalarında bulunabileceği ya da AK Parti’nin stratejik bir değişiklik yapabileceği iddia edildi. Habere göre, CHP, yerel seçimler için DEM Parti ile çeşitli şehirlerde işbirliği yapmayı düşünüyordu.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, partisinin hem İstanbul hem de Türkiye için en iyi sonucu almak için yerel seçimde hiçbir partiyle ittifak kapısının kapalı olmadığını söyledi. Özel, “Hiçbir partiyle seçim ittifakına kapalı değilim” diyerek “Partim, Türkiye ve İstanbul için en iyi sonucu almak istiyorum” dedi.

14 Aralık 2023’te Cumhuriyet Halk Partisi Parti Meclisi, 31 Mart 2024’te yapılacak yerel seçimlerde 226 belediye başkan adayı belirledi. Bunlardan 4’ü büyükşehir, 6’sı il belediyesi olmak üzere toplam 226 aday kamuoyuna ilan edildi. PM, İstanbul ve Ankara’nın mevcut belediye başkanları Mansur Yavaş ve Ekrem İmamoğlu’nu yeniden aday gösterdi. 2019 seçimlerinde az oy farkıyla kaybedilen Balıkesir’de Ahmet Akın, Bursa’da ise eski Nilüfer Belediye Başkanı Mustafa Bozbey aday gösterildi. “100. yıl” affıyla partiye geri dönen Bolu Belediye Başkanı Tanju Özcan, yeniden belediye başkan adayı oldu.

11 Şubat 2024 tarihinde kampanya sloganı “İşimiz gücümüz Türkiye” olarak açıklandı. 22 Şubat 2024 tarihinde Manisa’nın Saruhanlı ilçesinde CHP adayı Zeki Bilgin’in başvurusu, başvuru geç teslim edildiği için İlçe Seçim Kurulu tarafından reddedildi. Seçime katılmak için CHP, Saadet Partisi’nin listelerini destekleme kararı aldı.[58] Ancak CHP’li Zeki Bilgin’in Saadet Partisi’nden seçime girme başvurusu da reddedildi.

Adalet ve Kalkınma Partisi

AK Parti’nin illere göre oy dağılımı.
AK Parti’nin ilçelere göre oy dağılımı.

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) için yerel seçim aday başvurularının 7 Ekim’deki kongre sonrası kasım ayı başında başlayacağı iddia edildi. 9 Kasım 2023’te AK Parti Seçim İşleri Başkanı Ali İhsan Yavuz aday başvuruların başladığını ve 17 Kasım’da biteceğini açıklamıştı. Ancak AK Parti’de yerel seçimler için aday adaylığı başvuruları 22 Kasım’a kadar uzatıldı.

NTV’nin haberine göre MHP, AK Parti ile 11 görüşme yaptı. Çalışmanın AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’a ve MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’ye sunulması beklendiği belirtilerek, Mersin, Manisa ve Muğla illerinde MHP tarafından aday gösterileceği ve AK Parti tarafından desteklenebileceği iddia edildi. Bununla birlikte, MHP, İstanbul, Ankara ve İzmir gibi belirli şehirlerdeki bazı ilçelerde aday çıkarabileceği ve AK Parti’nin bu adayları destekleyebileceği iddia ediliyordu.

TRT Haber’in haberine göre, AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, 11 Aralık 2023’te genel merkezde bir aday tespit komisyonu kurdu. Komisyonda Seçim İşleri Başkanı Ali İhsan Yavuz, Teşkilat Başkanı Erkan Kandemir, Yerel Yönetimler Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz ve AK Parti Genel Başkanvekili Efkan Ala yer almaktaydı.

Aralık 2023’te İstanbul’da bulunduğu belirtilen Erdoğan’ın, adayını belirlemek için çeşitli çalışmalar yürüteceği ve Erdoğan’ın AK Parti teşkilatıyla bir kez daha bir araya gelerek İstanbul adayı hakkında bir değerlendirme yapması beklendiği belirtildi. Ayrıca AK Parti’nin, MHP’nin yanı sıra Yeniden Refah Partisi, Demokratik Sol Parti, Hür Dava Partisi ve Büyük Birlik Partisi ile görüşmelere devam ettiği belirtildi.

17 Ocak 2024 tarihinde yeni kampanya sloganı “Türkiye Yüzyılı Şehirleri İçin Gerçek Belediyecilik” olarak açıklandı.

Yeniden Refah Partisi

YRP’nin illere göre oy dağılımı.
YRP’nin ilçelere göre oy dağılımı.

8 Eylül 2023’te Yeniden Refah Partisi Genel Başkan Yardımcısı Cengiz Zor, “Büyükşehirler başta olmak üzere 81 il, 973 ilçe, 394 beldede Yeniden Refah Partimiz kendi logo ve adaylarıyla seçime girecektir” açıklamasında bulundu. Fatih Erbakan, katıldığı bir programda, Erdoğan’ın Ankara, İstanbul ve İzmir gibi önemli illerde işbirliği yapmayı önerdiğini ve bu öneriyi partisinin yetkili kurullarında tartışacaklarını belirtti. Parti sözcüsü Suat Kılıç, iddiaları doğrulamayarak AK Parti ile görüşmeler yapıldığını ancak henüz somut bir teklif gelmediğini açıkladı.

12 Ocak 2024’te Genel Başkanvekili Doğan Aydal, katıldığı televizyon programında İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu hakkında, “İmamoğlu’nu savunma noktasında değilim, ama elini kolunu bağlayıp dövüş diyorsunuz. Ona rağmen hizmetler yaptı ve kanala karşı. Kanal İstanbul beka sorunumuz. Bu bile bile Murat Kurum’un olmaması için yeterli.” ifadelerini kullandı. 3 Şubat 2024’te Genel Başkan Fatih Erbakan yaptığı açıklamada İstanbul, Ankara ve İzmir’de kendi adaylarıyla girdiklerini ve 2024 yerel seçimlerinde ittifak yapmama kararı aldıklarını duyurdu.

10 Şubat 2024, kampanya sloganı “Ahlaklı Belediyecilik” olarak açıklandı.

Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi

DEM Parti’nin illere göre oy dağılımı.
DEM Parti’nin ilçelere göre oy dağılımı.

1 Eylül 2023’te Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) yetkili kurullarının yerel seçim ile ilgili kararlarının parti üyelerinin belirleyeceği ve adayların ön seçim ile belirleneceği öğrenildi.

13 Aralık 2023 tarihli VOA Türkçe haberine göre, ana muhalefet partisi CHP, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde Kürt siyasi hareketinin temsilcisi olan DEM Parti ile olası bir işbirliği üzerine konuşurken, habere göre, CHP, yerel seçimler için DEM Parti ile çeşitli şehirlerde işbirliği yapmayı düşünüyor.

DEM Parti Parti Meclisi, partinin gündeminde yerelde aday belirlemeye yönelik ön seçimi ele alacak. Önseçimin nasıl yapılacağını açıklayan DEM Parti’nin Demokratik Yerel Yönetimler Kurulundan Sorumlu Eş Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Rüştü Tiryaki, “Sandık başına giden kişi, hem ilçe hem de büyükşehir belediye başkan adayı olarak kimi görmek istediğini oylayacak” dedi. Partililer, partinin 200’den fazla yerde seçimlere katılacağını ve bu yerlerde adaylarını seçmek için sandık kuracağını belirtirken, şu anda 81 ilin tamamında önseçim yapmanın uygun olmadığını söyledi.

30 Ocak 2024 tarihinde kampanya sloganı “DEM Gelir Devran Döner” olarak açıklandı.

9 Şubat 2024 tarihinde DEM Parti, 59 belediye başkan adayını daha açıkladı. Selahattin Demirtaş’ın eşi Başak Demirtaş’ın İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adaylığından vazgeçmesi üzerine parti, İBB adaylarını Meral Danış Beştaş ve Murat Çepni olarak açıkladı.

Milliyetçi Hareket Partisi

MHP’nin illere göre oy dağılımı.
MHP’nin ilçelere göre oy dağılımı.

24 Temmuz 2023’te Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), 2024’teki yerel seçim sürecini ‘2024’e Doğru, Diyar Diyar Anadolu‘ sloganı ile başlattı. 9 Kasım 2023’te takviminin nasıl işleyeceğine ilişkin gönderilen genelgeye göre aday başvuruları 13 Kasım ve 15 Aralık arasında olacaktır. Yerel seçim kampanyasında MHP, “birlik” mesajı üzerinde çaba gösteriyor. Yerel seçimlerde partinin sloganının “İstikrar ve hizmet için uyumlu yönetimle umutlu gelecek” olduğu iletildi.

10 Ocak 2024 tarihinde MHP, 55 adayını açıkladı. İki büyükşehirde Cumhur İttifakı’nın ortak adayları Cengiz Ergün (Manisa) ve Serdar Soydan (Mersin) oldu. Ancak Kastamonu ve Osmaniye’de MHP’li başkanlar yeniden aday gösterilmedi. 22 Ocak 2024 tarihinde kampanya sloganı “Cumhur Bizim, Türkiye Hepimizin” olarak açıklandı.

İYİ Parti

İYİ Parti’nin illere göre oy dağılımı.
İYİ Parti’nin ilçelere göre oy dağılımı.

6 Eylül 2023’te İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener’in Fatih Altaylı ile yaptığı programda Akşener 81 ilde ittifaksız aday çıkaracaklarını açıkladı ve İzmir milletvekili Ümit Özlale’nin İzmir Büyükşehir Belediyesi başkanlığına aday olabileceğini açıkladı. 18 Eylül’de Akşener “GİK’imizin de aldığı karar ki ben de aynı fikirdeyim, biz ittifak sisteminden vazgeçtik. Dolayısıyla ittifak sistemini reddediyoruz ve ittifak sistemiyle yol yürümeyeceğiz” açıklamasında bulundu. 20 Eylül’de Akşener, Özlale’nin İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığına aday olduğunu açıkladı.

5 Ekim tarihinde Akşener, Melih Aydın’ın Eskişehir Büyükşehir Belediyesi başkanı adayı olduğunu açıkladı. Akşener, sonra da Kahramanmaraş Belediyesine Mesut Dedeoğlu’nu aday gösterdi İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener, şarkıcı Hakan Peker’e İYİ Parti rozetini takarken, Karabük’ün Safranbolu ilçesinden belediye başkan adayı olduğunu açıkladı.

30 Kasım 2023’te CHP genel başkan Özgür Özel, İYİ Parti genel başkanı Meral Akşener’i ziyaret ederek iş birliği teklifi sundu fakat 4 Aralık 2023’te İYİ Parti, CHP’nin yerel seçimde iş birliği teklifini reddettiğini açıkladı.

İYİ Parti İstanbul İl Başkanı Yücel Coşkun, İBB Grup Başkanvekili İbrahim Özkan’ın istifasının istendiğini açıkladı. İstifasının ardından Özkan, parti içi kararların nasıl değiştirilebileceği konusunda istişare yollarının kapanmadığını belirtti. İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener’in talebi üzerine istifa eden İbrahim Özkan, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi (İBB) Grup Başkanvekili olarak yeniden seçildi. İYİ Parti İstanbul İl Başkanı Yücel Coşkun, “bilgisi dışında” olduğunu belirttiği seçim işlemini onaylamadığını açıkladı. Coşkun, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, Özkan’ın tekrar seçilmesinde imza atan kişilerin kesin ihraç talebiyle disipline sevk edildiklerini açıkladı. İhraç talebiyle disipline gönderilenlerin arasında 22 Kasım’da Meral Akşener’in Tuzla Belediye Başkan adayı olarak gösterdiği Akın Gürkan’da yer aldı. İYİ Parti Genel Merkezi, Aydın’ın Çine ilçesinde ölen Belediye Başkanı Enver Salih Dinçer’in boşalan başkanlık için yapılacak seçim öncesinde meclis üyeleri Semra Eroğlu veya Cengiz İnce’nin aday olmasını istedi. CHP’nin 7 üyesi, AKP’nin 2 üyesi ve İYİ Parti’nin 2 üyesi bulunan mecliste, 2019 yılında ittifak yapılan bölgede CHP’ye karşı aday olmak istemeyen Eroğlu ve İnce, kesin ihraç talebiyle disipline sevk edildi. 15 Aralık 2023 tarihinde İYİ Parti’den iki meclis üyesi de ayrıldı.

7 Şubat 2024 tarihinde kampanya sloganı “Türkiye İçin En İyisi” olarak açıklandı.

Zafer Partisi

Zafer Partisi’nin ilçelere göre oy dağılımı.

21 Eylül 2023’te Zafer Partisi genel başkanı Ümit Özdağ, partisinin, 81 ilde aday çıkarma çalışmalarını sürdürdüklerini açıkladı. 19 Ocak 2024’te Kars ve Iğdır’da aday çıkarmayıp DEM Parti’nin karşısındaki adayları destekleyeceklerini açıkladı. 7 Ocak 2024 tarihinde ise İstanbul Büyükşehir Belediye başkan adayının eski Ülkü Ocakları Genel Başkanı Azmi Karamahmutoğlu olduğunu açıkladı.

Saadet Partisi

Saadet Partisi’nin ilçelere göre oy dağılımı.

20 Eylül 2023’te Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu ile Gelecek Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu, yerel seçimlerde iş birliği yapacaklarını duyurdu. 17 Ocak 2024’te Saadet Partisi, 48 seçim bölgesinde belediye başkan adaylarını açıkladı.

3 Şubat 2024’te Saadet Partisi, 339 seçim bölgesinde daha adaylarını açıkladı. Genel Başkan Temel Karamollaoğlu, seçimlerin sadece belediye başkanlarını değil, Türkiye’nin genel yolunu ve istikametini belirleyeceğini ifade etti. Milli görüşçüler olarak coğrafyadaki sorunlara duyarlılık vurgusu yaparak, seçimde ortaya konulacak tercihlerin ülkenin geleceğini etkileyeceğini söyledi.

20 Ocak 2024, kampanya sloganı “Saadet İş Başına Haydi Bismillah” olarak açıklandı.

Türkiye İşçi Partisi

TİP’in ilçelere göre oy dağılımı.

2023 yılının son MYK toplantısında TİP’in seçimlere 13 ilde kendi logosu ve adayları ile girme kararı aldı. Seçime girilecek iller: Bursa, Denizli, Erzurum, Gaziantep, Kayseri, Konya, Malatya, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Ordu, Samsun, Tekirdağ, Trabzon.

Cumhuriyet Halk Partisi’nin Hatay’da Lütfü Savaş’ı aday göstermesine tepki olarak Gökhan Zan, Hatay İttifakı’nın adayı olarak TİP’in logosu ile seçime gireceği açıklandı. Gökhan Zan’a ait olduğu iddia edilen ses kayıtlarında Adalet ve Kalkınma Partisi lehine olacak şekilde seçimlerden çekilmeme karşılığı rüşvet aldığının ortaya çıkması üzere TİP Gökhan Zan’a olan desteğini geri çekti.

Demokrasi ve Atılım Partisi

DEVA’nın ilçelere göre oy dağılımı.

30 Ağustos 2023’te Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA Partisi) Genel Başkanı Ali Babacan, “DEVA Partisi önümüzdeki yerel seçimlerde tüm ülke sathında kendi ismiyle kendi amblemiyle kendi adaylarıyla seçime girme kararı almıştır. Geniş istişareler sonucunda bu kararı verdik” açıklamasında bulundu.

3 Aralık 2023 tarihinde Ali Babacan, “toplumun iktidardaki partilere güvenmediğini ve sorunları çözemeyeceğini” söyleyerek, partisinin yerel seçimlere kendi isim ve adaylarıyla gireceğini açıkladı. Babacan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “faiz sebep, enflasyon sonuçtur” diyerek ekonomik sorunlara neden olduğunu söyledi. “DEVA Partisi’nin yeni bir iktidarı mümkün kılmak için” kurulduğunu vurgulayan Babacan, yerel seçimlerin önemine ve partisinin temiz yönetim anlayışına dikkat çekerek, belediye başkan adaylarından etik kurallara uyma taahhütnamesi istediklerini ve bunun Türkiye’de ilk olduğunu söyledi. Toplantıda partinin 51 belediye başkan adayı daha açıklandı.

7 Aralık 2023 tarihinde Babacan, yerel seçimlere ilişkin hedeflerini paylaştı: “Önümüzdeki seçimlerde sadece ve sadece kazanmaya odaklandık. Amacımız mümkün olduğunca belediye başkanlığı kazanmak, meclis üyesi kazanmak ve Türkiye genelindeki oy yüzdemizi de maksimize etmek”, “İstanbul bizim için ‘İstisna’ değil. Bu seçimlerde mümkün olduğunca çok belediye başkanı çıkarmamız önemli ama Türkiye genelinde en yüksek oy yüzdesine ulaşmamız da önemli. Türkiye’nin en çok seçmeninin yaşadığı bir ilde aday çıkarmamamız söz konusu olmaz.”

18 Şubat 2024’te Ali Babacan, belediyelerin ülkenin sınırlı kaynaklarını nasıl etkili bir şekilde kullanacağı konusuna değinerek açıklamalarda bulundu. Bu tarihte, partinin İzmir, İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediye Başkan adaylarını açıklayarak, bu kentlerdeki hedeflerini belirlendi. Babacan, “1 lira ile yapabildiklerimiz” başlığı altında seçmene hitap ederken ekonomik istikrarsızlığa vurgu yaptı. Ayrıca, yerel seçimlerin genel olarak haksız rant kaygısıyla ilişkilendirildiğini ifade ederek, muhalefetin bu konuda “ideolojik zıtlıklarla birlikte habis bir zihniyeti benimsediğini” belirtti. 24 Şubat 2024’te parti, İstanbul Büyükşehir ve ilçe belediye başkan adaylarını tanıttı. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı İdris Şahin, konuşmasında İstanbul’un şehircilik anlayışının yok olma noktasına geldiğine dikkat çekerek, umutsuzluğa yer olmadığını söyledi ve İstanbul’un çözümsüz olmadığını belirterek, “şehri iki yanlıştan birine terk etmeyeceklerini” belirtti. Toplantıda “Âlem Buysa DEVA sensin” sloganının benimsendiği belirtildi.

Memleket Partisi

Memleket Partisi’nin ilçelere göre oy dağılımı.

29 Ağustos 2023’te Memleket Partisi Genel başkanı Muharrem İnce, yaptığı basın toplantısında seçimlere katılacaklarını ayrıca Partinin Balıkesir ve Nazilli adaylarını da açıkladı. 19 Kasım 2023’te İnce “Biz, Memleket Partisi olarak seçime tek başımıza girecekmiş gibi kararımızı alacağız. Seçimlere tek başımıza gireceğiz. Ama ‘ilkeli ittifaklara’ açığız. Çıkar ittifakına değil.” şeklinde açıklamalarda bulundu.

12 Aralık 2023 tarihinde Muharrem İnce, İstanbul’da CHP’nin adayı olan İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nu destekleyeceklerini açıklamıştı. Parti CHP ile işbirliği görüşmelerine devam ederken eski devlet bakanı Mehmet Sevigen, İnce’ye İBB Adayı olmak istediğini iletti, ancak kısa bir süre sonra Sevigen özel sebeplerden dolayı aday olamayacağını açıkladı. 17 Şubat 2024 tarihinde partinin İstanbul ve İzmir Büyükşehir Belediye Başkan Adayları açıklandı. CHP Parti Sözcüsü Deniz Yücel Memleket Partisi’nin CHP’den İzmir’de bir ilçe belediyesi ve belirli sayıda belediye meclis üyesi istediğini, ancak CHP tarafından olumlu yanıt alamayınca partinin işbirliğinden vazgeçtiğini söyledi.

Muharrem İnce, 26 Ocak 2024 tarihinde 5 il ve 8 ilçe, 31 Ocak 2024 tarihinde 24 belediye başkan adayını daha açıkladı. 13 Şubat 2024 tarihinde Muharrem İnce, aralarında Ankara Büyükşehir Belediye Başkan adayının da bulunduğu 79 belediyenin adayını açıkladı. 18 Şubat 2024 tarihinde AK Partiden istifa eden Mithat Soylu, partinin Marmaraereğlisi Belediye Başkan adayı oldu. Parti, aday listelerine göre Türkiye genelinde toplam 30 il, 148 ilçe ve 3 belde de belediye başkan adayı çıkardı.

Diğer siyasi partiler

  • Demokrat Parti’nin ilçelere göre oy dağılımı.

    14 Haziran 2023’te Demokrat Parti (DP) Genel Başkan Yardımcısı Cemal Enginyurt yerel seçimlere katılacaklarını açıkladı.[121] Ayrıca partinin 17 ilçe belediye başkan adayı ve Erzurum Büyükşehir Belediye Başkan Adayı da açıklandı. 31 Ocak 2024’te Hüseyin Turgut, Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı Adayı olarak açıklandı. 15 Şubat 2024 tarihinde Genel Başkan Gültekin Uysal, İstanbul ve Ankara’da aday çıkarmayarak İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu ve Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’ı destekleyeceklerini ifade etti.

  • 30 Eylül 2023 tarihinde Halkın Kurtuluşu Partisi (HKP) Genel Başkanı Nurullah Ankut, AK Parti ve CHP arasında farkın az olduğu tüm il ve ilçelerde CHP’ye destek vereceklerini açıkladı. Ayrıca diğer il ve ilçelerde kendi adaylarını çıkaracaklarını belirttiler.
  • HÜDA PAR’ın ilçelere göre oy dağılımı.

    3 Ocak 2024 tarihinde Hür Dava Partisi (HÜDA PAR) Genel Başkan Yardımcısı Mahmut Şahin birkaç seçim bölgesinde ittifak adaylarını destekleme, diğer yerlerde ise seçimlere kendi logosu ve adaylarıyla seçime girme kararı alındığını açıkladı. 9 Ocak 2024’te Eskişehir İl Başkanı Mürsel Gülsarı, Eskişehir’de kendi adaylarını çıkaracaklarını açıkladı. 20 Şubat’ta ise Genel Başkan yardımcısı Mahmut Şahin, “İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’da büyükşehir adayları dışındaki bütün seçim bölgelerinde aday çıkarttıklarını açıkladı.

  • 23 Ocak 2024’te Genç Parti yetkilileri Zafer Partisi Genel Merkezi’nde Zafer Partili yetkililerle bir araya geldi. Ümit Özdağ, 11 Şubat 2024 tarihinde anlaşma sağladıklarını açıkladı ancak Genç Parti Genel Başkanvekili Burçin Şahindur, Özdağ’ın bu iddiasını yalanladı. Daha sonra, Genç Parti’nin seçimlere katılmama isteği YSK tarafından onaylandı. 2 Mart 2024 tarihinde parti, tüm seçim bölgelerinde CHP’nin adaylarını desteklediklerini duyurdu.
  • Gelecek Partisi’nin ilçelere göre oy dağılımı.

    24 Ocak 2024 tarihinde Gelecek Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu “Geçen hafta sayın Karamollaoğlu ile birlikte ortak bir toplantı yaptık. Büyükşehirlerden, illerden, ilçelerden, beldelerden oluşan 100 seçim bölgesinde seçimlere ortak olarak gireceğiz. Bazı yerlerde ayrı ayrı girmemiz gerekiyorsa ayrı ayrı gireriz. Samimiyetle karşılıklı dürüst bir ilişki içinde bu sayıyı mümkün olan en üst noktaya çekmeye çalışacağız.” açıklamalarında bulundu.

  • 31 Ocak 2024’te Ocak Partisi, Ankara Büyükşehir Belediye Başkan adayını, 5 Şubat’ta ise İzmir Büyükşehir Belediye başkan adayını açıklamıştır.
  • 11 Ocak 2024 tarihinde Yenilik Partisi yerel seçimlere katılmayacaklarını açıkladı.
  • Büyük Birlik'in ilçelere göre oy dağılımı.
    Büyük Birlik’in ilçelere göre oy dağılımı.
  • DSP'nin ilçelere göre oy dağılımı.
    DSP’nin ilçelere göre oy dağılımı.
  • Sol Parti'nin ilçelere göre oy dağılımı.
    Sol Parti’nin ilçelere göre oy dağılımı.
  • TKP'nin ilçelere göre oy dağılımı.
    TKP’nin ilçelere göre oy dağılımı.
  • Bağımsız adayların ilçelere göre oy dağılımları.
    Bağımsız adayların ilçelere göre oy dağılımları.

Tartışma ve olaylar

Diyarbakır’daki kavga
  • Şırnak ve Ağrı’da oy kullanan sivil asker ve polislere yerel halk tarafından taşıma seçmen iddiasıyla saldırıldı.
  • Van Büyükşehir Belediyesi için DEM Partiden aday olan ve %55 oyla seçilen Abdullah Zeydan’ın “memnu (yasaklı) haklarının geri alınması” üzerine Van İl Seçim Kurulu mazbatanın AK Partili aday Abdulahat Arvas’a verilmesine hükmetti. 3 Nisan 2024 tarihinde YSK mazbatanın Zeydan’a verilmesi kararını aldı.
  • Şanlıurfa’nın Hilvan ilçesinde İlçe Seçim Kurulunun aldığı kararla; ilçe belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ile yeni mahallelerin muhtarlık ve ihtiyar heyeti seçimleri iptal edildi.
  • Ağaçlıdere, Sur, Diyarbakır’da çıkan kavgada 1 kişi öldü, 12 kişi yaralandı.

Anketler

Ana madde: 2024 Türkiye yerel seçimleri için yapılan anketler

Sonuçlar

Türkiye geneli

Tabloda 2024 Türkiye yerel seçimleri için Türkiye geneli seçim sonuçlarına en yakın sonuç olarak kabul edilebilecek olan büyükşehir belediyeleri olan 30 il için ilçe belediye meclis üyeliği seçimleri ile diğer 51 ildeki il genel meclisleri oylarının toplam sonuçları yer almaktadır. Kayseri-Pınarbaşı ve Şanlıurfa-Hilvan Belediye Meclisi seçimlerinin iptaline karar verildiğinden sonuçlara dahil edilmemiştir.

Toplam Sandık 206.541
Toplam Seçmen 61.416.501
Toplam Kullanılan Oy 48.164.104
Toplam Geçerli Oy 45.772.262
Toplam Geçersiz Oy 2.391.842
Katılım Oranı (%) 78,42
Parti Genel başkanı Oy sayısı Oy oranı +/–
Cumhuriyet Halk Partisi Özgür Özel 15.804.595 34,53 artış 5,96
Adalet ve Kalkınma Partisi Recep Tayyip Erdoğan 14.846.630 32,44 azalış 10,28
Yeniden Refah Partisi Fatih Erbakan 3.187.112 6,96 —
Milliyetçi Hareket Partisi Devlet Bahçeli 3.016.739 6,59 azalış 1,51
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi Tülay Hatimoğulları
Tuncer Bakırhan		 2.645.951 5,78 —
İYİ Parti Meral Akşener 2.098.700 4,59 azalış 2,71
Zafer Partisi Ümit Özdağ 1.118.900 2,44 —
Saadet Partisi Temel Karamollaoğlu 594.020 1,30 azalış 1,53
Büyük Birlik Partisi Mustafa Destici 585.701 1,28 azalış 0,60
Hür Dava Partisi Zekeriya Yapıcıoğlu 313.804 0,69 —
Türkiye İşçi Partisi Erkan Baş 280.991 0,61 —
Demokrasi ve Atılım Partisi Ali Babacan 206.026 0,45 —
Bağımsız Türkiye Partisi Hüseyin Baş 168.900 0,37 artış 0,10
Demokrat Parti Gültekin Uysal 153.642 0,34 azalış 0,55
Bağımsızlar 152.353 0,33 artış 0,03
Memleket Partisi Muharrem İnce 116.104 0,25 —
Türkiye Komünist Partisi Kemal Okuyan 112.061 0,24 Sabit
Sol Parti Önder İşleyen 72.124 0,16 —
Demokratik Sol Parti Önder Aksakal 50.965 0,11 azalış 0,71
Gelecek Partisi Ahmet Davutoğlu 50.336 0,11 —
Vatan Partisi Doğu Perinçek 48.257 0,11 azalış 0,09
Emek Partisi Seyit Aslan 41.413 0,09 —
Millet Partisi Cuma Nacar 32.469 0,07 —
Anavatan Partisi İbrahim Çelebi 21.486 0,05 —
Türkiye Komünist Hareketi Aysel Tekerek 20.163 0,04 —
Milli Yol Partisi Remzi Çayır 13.262 0,03 —
Yeni Türkiye Partisi Engin Yılmaz 3.688 0,00 —
Halkın Kurtuluş Partisi Nurullah Ankut 3.240 0,00 —
Anadolu Birliği Partisi Bedri Yalçın 2.848 0,00 —
Adalet Partisi Vecdet Öz 2.816 0,00 —
Adalet Birlik Partisi İrfan Uzun 2.312 0,00 —
Hak ve Özgürlükler Partisi Düzgün Kaplan 1.727 0,00 —
Ocak Partisi Kadir Canpolat 1.698 0,00 —
Aydınlık Demokrasi Partisi Zeynep Yıkarbaba 865 0,00 —
Güç Birliği Partisi Ali Karnap – – –
Toplam 45.772.262 % 100,00

Harita

Büyükşehir belediye başkanlığı seçimleri

2024 Türkiye yerel seçimleri büyükşehir belediye başkanlığı sonuçları

2024 Türkiye yerel seçimleri büyükşehir belediye başkanlığı sonuçları:

Kayıtlı Seçmen Sayısı 47.867.134
Sandık Sayısı 152.899
Oy Kullanan Seçmen Sayısı 37.393.632
Katılım Oranı (%) 78,12
Geçerli Oy Sayısı 35.773.821
Geçersiz Oy Sayısı 1.619.811
Belediye Başkanlığı Sayısı 30
Seçime Katılan Bağımsız Aday Sayısı 98
Parti Oy sayısı Oy oranı (%) +/– BBB sayısı +/–
Cumhuriyet Halk Partisi 15.024.834 42,00 artış6,79 14 artış 3
Adalet ve Kalkınma Partisi 13.037.120 36,44 azalış 7,85 12 azalış 3
Yeniden Refah Partisi 2.185.006 6,11 — 1 —
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi 1.817.202 5,08 — 3 —
İYİ Parti 1.212.864 3,39 azalış 3,83 0 •
Zafer Partisi 689.340 1,93 — 0 —
Milliyetçi Hareket Partisi 590.390 1,65 azalış 2,28 0 azalış 1
Saadet Partisi 363.884 1,02 azalış 1,59 0 •
Hür Dava Partisi 137.585 0,38 — 0 —
Demokrasi ve Atılım Partisi 94.450 0,26 — 0 —
Memleket Partisi 70.036 0,20 — 0 —
Bağımsız Türkiye Partisi 67.807 0,19 azalış 0,12 0 •
Bağımsızlar 63.484 0,18 azalış 0,92 0 •
Demokrat Parti 60.349 0,17 azalış 0,50 0 •
Türkiye Komünist Partisi 49.476 0,14 azalış 0,01 0 •
Demokratik Sol Parti 38.889 0,11 azalış 1,00 0 •
Türkiye İşçi Partisi 37.726 0,11 — 0 —
Yeni Türkiye Partisi 33.570 0,09 — 0 —
Vatan Partisi 31.178 0,09 azalış 0,16 0  •
Hak ve Özgürlükler Partisi 29.282 0,08 — 0 —
Millet Partisi 22.081 0,06 — 0 —
Emek Partisi 20.258 0,06 — 0 —
Anavatan Partisi 16.878 0,05 — 0 —
Türkiye Komünist Hareketi 16.046 0,04 — 0 —
Adalet Birlik Partisi 15.579 0.04 — 0 —
Gelecek Partisi 14.066 0,04 — 0 —
Milli Yol Partisi 11.458 0,03 — 0 —
Halkın Kurtuluşu Partisi 8.230 0,02 — 0 —
Anadolu Birliği Partisi 6.052 0,02 — 0 —
Adalet Partisi 3.910 0,01 — 0 —
Ocak Partisi 2.297 0,01 — 0 —
Sol Parti 2.211 0,01 — 0 —
Aydınlık Demokrasi Partisi 283 0,00 — 0 —
Büyük Birlik Partisi – – — – —
Güç Birliği Partisi – – — – —
Toplam geçerli oy 35.773.821 100 30
İstanbul
Belediye Başkanı
Ekrem İmamoğlu
%51.15
Murat Kurum
%39.59
Diğer
%9.26
Kazanan: Ekrem İmamoğlu, CHP (fark: %11.56)
CHP konumunu korudu.
Ankara
Belediye Başkanı
Mansur Yavaş
%60.44
Turgut Altınok
%31.68
Diğer
%7.88
Kazanan: Mansur Yavaş, CHP (fark: %28.76)
CHP konumunu korudu.
İzmir
Belediye Başkanı
Cemil Tugay
%48.97
Hamza Dağ
%37.06
Diğer
%13.97
Kazanan: Cemil Tugay, CHP (fark: %11.91)
CHP konumunu korudu.

Büyükşehirler

Türkiye’deki 30 büyükşehirin belediye başkanlarını belirlemek için yapılan seçimde yaşanan parti değişikliği aşağıda sunulmuştur.

Büyükşehir Önceki
seçim		 Seçimden
önce		 Seçilen Büyükşehir Önceki
seçim		 Seçimden
önce		 Seçilen Büyükşehir Önceki
seçim		 Seçimden
önce		 Seçilen
Adana CHP Gaziantep AK Parti Mardin HDP Kayyum DEM Parti
Ankara CHP Hatay CHP AK Parti Mersin CHP
Antalya CHP İstanbul CHP Muğla CHP
Aydın CHP İzmir CHP Ordu AK Parti
Balıkesir AK Parti CHP Kahramanmaraş AK Parti Sakarya AK Parti
Bursa AK Parti CHP Kayseri AK Parti Samsun AK Parti
Denizli AK Parti CHP Kocaeli AK Parti Şanlıurfa AK Parti Y. Refah
Diyarbakır HDP Kayyum DEM Parti Konya AK Parti Tekirdağ CHP
Erzurum AK Parti Malatya AK Parti Trabzon AK Parti
Eskişehir CHP Manisa MHP CHP Van HDP Kayyum DEM Parti

Kazanan adaylar

Şehir Kazanan Parti
Adana Zeydan Karalar CHP
Ankara Mansur Yavaş
Antalya Muhittin Böcek
Aydın Özlem Çerçioğlu
Balıkesir Ahmet Akın
Bursa Mustafa Bozbey
Denizli Bülent Nuri Çavuşoğlu
Diyarbakır Ayşe Serra Bucak Küçük DEM Parti
Erzurum Mehmet Sekmen AK Parti
Eskişehir Ayşe Ünlüce CHP
Şehir Kazanan Parti
Gaziantep Fatma Şahin AK Parti
Hatay Mehmet Öntürk
İstanbul Ekrem İmamoğlu CHP
İzmir Cemil Tugay
Kahramanmaraş Fırat Görgel AK Parti
Kayseri Memduh Büyükkılıç
Kocaeli Tahir Büyükakın
Konya Uğur İbrahim Altay
Malatya Sami Er
Manisa Ferdi Zeyrek CHP
Şehir Kazanan Parti
Mardin Ahmet Türk DEM Parti
Mersin Vahap Seçer CHP
Muğla Ahmet Aras
Ordu Hilmi Güler AK Parti
Sakarya Yusuf Alemdar
Samsun Halit Doğan
Şanlıurfa Mehmet Kasım Gülpınar YRP
Tekirdağ Candan Yüceer CHP
Trabzon Ahmet Metin Genç AK Parti
Van Abdullah Zeydan DEM Parti

Bütün iller

İller Seçimden önce Seçilen
Adana CHP CHP
Adıyaman AKP CHP
Afyon AKP CHP
Ağrı AKP DEM
Amasya MHP CHP
Ankara CHP CHP
Antalya CHP CHP
Artvin CHP CHP
Aydın CHP CHP
Balıkesir AKP CHP
Bilecik CHP CHP
Bingöl AKP AKP
Bitlis AKP AKP
Bolu CHP CHP
Burdur CHP CHP
Bursa AKP CHP
Çanakkale CHP CHP
İller Seçimden önce Seçilen
Çankırı MHP MHP
Çorum AKP AKP
Denizli AKP CHP
Diyarbakır HDP DEM
Edirne CHP CHP
Elazığ AKP AKP
Erzincan MHP MHP
Erzurum AKP AKP
Eskişehir CHP CHP
Gaziantep AKP AKP
Giresun AKP CHP
Gümüşhane AKP MHP
Hakkâri HDP DEM
Hatay CHP AKP
Isparta AKP AKP
Mersin CHP CHP
İstanbul CHP CHP
İller Seçimden önce Seçilen
İzmir CHP CHP
Kars HDP MHP
Kastamonu MHP CHP
Kayseri AKP AKP
Kırklareli CHP MHP
Kırşehir CHP CHP
Kocaeli AKP AKP
Konya AKP AKP
Kütahya MHP CHP
Malatya AKP AKP
Manisa MHP CHP
K. Maraş AKP AKP
Mardin HDP DEM
Muğla CHP CHP
Muş AKP DEM
Nevşehir AKP İYİ
Niğde AKP AKP
İller Seçimden önce Seçilen
Ordu AKP AKP
Rize AKP AKP
Sakarya AKP AKP
Samsun AKP AKP
Siirt HDP DEM
Sinop CHP CHP
Sivas AKP BBP
Tekirdağ CHP CHP
Tokat AKP MHP
Trabzon AKP AKP
Tunceli TKP DEM
Şanlıurfa AKP YRP
Uşak AKP CHP
Van HDP DEM
Yozgat AKP YRP
Zonguldak AKP CHP
Aksaray AKP AKP
İller Seçimden önce Seçilen
Bayburt MHP AKP
Karaman MHP MHP
Kırıkkale AKP CHP
Batman HDP DEM
Şırnak AKP AKP
Bartın MHP CHP
Ardahan CHP CHP
Iğdır HDP DEM
Yalova CHP CHP
Karabük MHP AKP
Kilis AKP CHP
Osmaniye MHP MHP
Düzce AKP AKP

Belediye başkanlığı seçimleri

2024 Türkiye yerel seçimleri Belediye Başkanlığı seçimleri ile 51’i merkez olmak üzere 973 ilçe belediyesi ile 390 belde belediyesinin başkanlıkları seçildi. Aksaray-Güzelyurt (ilçe), Kayseri-Pınarbaşı (ilçe), Şanlıurfa-Hilvan (ilçe), Sivas-Yıldızeli-Güneykaya (belde), Tunceli-Mazgirt-Akpazar (belde), Kırklareli-Lüleburgaz-Büyükkarıştıran (belde) ve Aksaray-Merkez-Sağlık (belde) Belediye Başkanlığı seçimlerinin iptaline karar verildiğinden sonuçlara dahil edilmemiştir.

Kayıtlı Seçmen Sayısı 57.708.541
Sandık Sayısı 184.460
Oy Kullanan Seçmen Sayısı 45.075.471
Katılım Oranı (%) 78,11
Geçerli Oy Sayısı 43.036.938
Geçersiz Oy Sayısı 2.038.533
Belediye Başkanlığı Sayısı 1.356
Parti Oy sayısı Oy oranı (%) +/– BB sayısı
Cumhuriyet Halk Partisi 15.406.586 35,80 artış 5,99 395
Adalet ve Kalkınma Partisi 14.224.559 33,05 azalış 9,50 526
Yeniden Refah Partisi 2.922.024 6,79 — 62
Milliyetçi Hareket Partisi 2.560.604 5,95 azalış 1,49 218
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi 2.328.421 5,41 — 74
İYİ Parti 1.984.170 4,61 azalış 3,15 30
Zafer Partisi 816.676 1,90 — 0
Saadet Partisi 516.650 1,20 azalış 1,71 4
Büyük Birlik Partisi 515.244 1,20 azalış 0,39 20
Bağımsızlar 408.140 0,95 artış 0,06 11
Hür Dava Partisi 256.301 0,60 — 1
Türkiye İşçi Partisi 190.363 0,44 — 1
Demokrat Parti 163.585 0,38 azalış 0,58 5
Demokrasi ve Atılım Partisi 155.632 0,36 — 4
Bağımsız Türkiye Partisi 125.552 0,29 azalış 0,03 0
Türkiye Komünist Partisi 114.194 0,27 artış 0,16 0
Memleket Partisi 103.484 0,24 — 1
Demokratik Sol Parti 46.959 0,11 azalış 0,86 2
Gelecek Partisi 45.706 0,11 — 0
Millet Partisi 27.914 0,06 — 0
Vatan Partisi 25.785 0,06 azalış 0,10 0
Halkın Kurtuluş Partisi 18.936 0,04 — 0
Anavatan Partisi 14.638 0,03 — 0
Milli Yol Partisi 14.039 0,03 — 0
Emek Partisi 13.851 0,03 — 0
Yeni Türkiye Partisi 9.776 0,02 — 0
Adalet Birlik Partisi 5.555 0.01 — 0
Adalet Partisi 5.365 0,01 — 0
Hak ve Özgürlükler Partisi 4.551 0,01 — 0
Sol Parti 3.717 0,01 — 2
Anadolu Birliği Partisi 2.985 0,01 — 0
Türkiye Komünist Hareketi 2.568 0,01 — 0
Ocak Partisi 1.523 0,00 — 0
Aydınlık Demokrasi Partisi 882 0,00 — 0
Güç Birliği Partisi 3 0,00 — 0
Toplam geçerli oy 43.036.938 100 1.356

Belediye meclis üyeliği seçimleri

2024 Türkiye yerel seçimleri Belediye Meclis üyeliği seçimleri sonucu; Aksaray-Güzelyurt, Kayseri-Pınarbaşı, Şanlıurfa-Hilvan, Sivas-Yıldızeli-Güneykaya (belde) Belediye Meclisi seçimlerinin iptaline karar verildiğinden sonuçlara dahil edilmemiştir.

Kayıtlı Seçmen Sayısı 57.716.975
Sandık Sayısı 184.493
Oy Kullanan Seçmen Sayısı 45.079.928
Katılım Oranı (%) 78,11
Geçerli Oy Sayısı 42.848.693
Geçersiz Oy Sayısı 2.231.235
Belediye Meclis Üyeliği Sayısı 20.953
Parti Oy sayısı Oy oranı (%) +/– BM üye sayısı
Cumhuriyet Halk Partisi 15.200.699 35,48 artış 6,12 6.558*
Adalet ve Kalkınma Partisi 13.874.511 32,38 azalış 10,18 8.174
Yeniden Refah Partisi 2.991.882 6,98 — 1.027
Milliyetçi Hareket Partisi 2.508.414 5,85 azalış 1,61 2.715
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi 2.409.155 5,62 — 1.414
İYİ Parti 1.967.898 4,59 azalış 2,72 488
Zafer Partisi 1.102.172 2,57 — 0
Saadet Partisi 561.064 1,31 azalış 1,69 72
Büyük Birlik Partisi 525.400 1,23 azalış 0,67 261
Hür Dava Partisi 274.486 0,64 — 23
Türkiye İşçi Partisi 261.656 0,61 — 36
Demokrasi ve Atılım Partisi 186.090 0,43 — 40
Bağımsız Türkiye Partisi 154.741 0,36 artış 0,09 1
Demokrat Parti 145.134 0,34 azalış 0,55 55
Türkiye Komünist Partisi 126.166 0,29 Sabit 9
Bağımsızlar 122.219 0,29 artış 0,01 7
Memleket Partisi 115.553 0,27 — 10
Sol Parti 54.930 0,13 — 5
Demokratik Sol Parti 50.925 0,12 azalış 0,76 28
Gelecek Partisi 47.867 0,11 — 11
Vatan Partisi 37.350 0,09 azalış 0,10 0
Emek Partisi 36.506 0,09 — 11
Anavatan Partisi 21.582 0,05 — 6
Millet Partisi 21.028 0,05 — 0
Türkiye Komünist Hareketi 20.210 0,05 — 0
Milli Yol Partisi 12.072 0,03 — 1
Yeni Türkiye Partisi 3.851 0,01 — 0
Halkın Kurtuluş Partisi 3.240 0,01 — 0
Adalet Partisi 2.889 0,01 — 0
Anadolu Birliği Partisi 2.831 0,01 — 0
Adalet Birlik Partisi 2.228 0.01 — 0
Ocak Partisi 1.698 0,00 — 0
Hak ve Özgürlükler Partisi 1.366 0,00 — 0
Aydınlık Demokrasi Partisi 880 0,00 — 0
Güç Birliği Partisi – – — –
Toplam geçerli oy 42.848.693 100 20.953

(*) Kilis-Polateli’nde kontenjan Belediye Meclisi üyeliğini Cumhuriyet Halk Partisi kazanmış olmasına rağmen, kontenjan adayını bildirmediğinden seçilememiştir.

İl genel meclisi üyelikleri

2024 Türkiye yerel seçimleri il genel meclisi üyelikleri seçim sonuçları;

Toplam Sandık 53.907
Toplam Seçmen 13.563.800
Toplam Kullanılan Oy 10.863.679
Toplam Geçerli Oy 10.274.330
Toplam Geçersiz Oy 589.349
Katılım Oranı (%) 80,09
İl Genel Meclisi Üyeliği Sayısı 1.282
Parti Oy sayısı Oy oranı (%) +/– İGM üye sayısı
Adalet ve Kalkınma Partisi 3.304.092 32,16 azalış 9,45 592
Cumhuriyet Halk Partisi 2.384.303 23,21 artış 5,75 300
Milliyetçi Hareket Partisi 1.709.671 16,64 azalış 2,18 207
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi 810.328 7,89 — 132
Yeniden Refah Partisi 668.090 6,50 — 22
İYİ Parti 522.035 5,08 azalış 3,04 14
Büyük Birlik Partisi 201.258 1,96 artış 0,14 11
Saadet Partisi 139.667 1,36 azalış 1,11 0
Hür Dava Partisi 115.753 1,13 — 0
Zafer Partisi 111.734 1,09 — 0
Demokrasi ve Atılım Partisi 55.885 0,54 — 1
Bağımsızlar 46.561 0,45 artış 0,01 2
Bağımsız Türkiye Partisi 42.728 0,42 artış 0,16 0
Türkiye İşçi Partisi 33.239 0,32 — 1
Demokrat Parti 31.788 0,31 azalış 0,34 0
Gelecek Partisi 19.837 0,19 — 0
Sol Parti 19.475 0,19 — 0
Millet Partisi 14.775 0,14 — 0
Vatan Partisi 11.976 0,12 azalış 0,02 0
Memleket Partisi 8.070 0,08 — 0
Emek Partisi 8.045 0,08 — 0
Demokratik Sol Parti 7.818 0,08 azalış 0,12 0
Milli Yol Partisi 3.935 0,04 — 0
Türkiye Komünist Partisi 1.214 0,01 azalış 0,08 0
Hak ve Özgürlükler Partisi 896 0,01 — 0
Anavatan Partisi 638 0,01 — 0
Türkiye Komünist Hareketi 296 0,00 — 0
Adalet Birlik Partisi 196 0.00 — 0
Anadolu Birliği Partisi 27 0,00 — 0
Yeni Türkiye Partisi – – — –
Halkın Kurtuluş Partisi – – — –
Adalet Partisi – – — –
Ocak Partisi – – — –
Aydınlık Demokrasi Partisi – – — –
Güç Birliği Partisi – – — –
Toplam geçerli oy 10.274.330 100 1.282

Tepkiler

Yurt dışı

  • İsrail Dışişleri Bakanı Yisrael Katz, İmamoğlu ve Yavaş’ı tebrik etti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı hedef aldı.
  • Saraybosna Belediye Başkanı Benjamina Karić X hesabından İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı seçilen Ekrem İmamoğlu’nu tebrik etti.
  • Hollanda Özgürlük Partisi Genel Başkanı Geert Wilders X hesabındaki paylaşımında Recep Tayyip Erdoğan’ı ve AK Partinin İBB başkan adayı Murat Kurum’u hedef aldı.
  • Atina Belediye Başkanı Haris Doukas Ekrem İmamoğlu’nu yeniden İBB başkanı seçilmesi vesilesiyle tebrik etti.

Yurt içi

  • Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, AK Partinin seçim kaybını kabul etti ancak bunun “bitiş değil aslında bir dönüm noktası” olduğunu söyledi ve sonuca saygı duyacağını ekledi.
  • CHP Genel Başkanı Özgür Özel ise seçmenleri överek “Bugün seçmenlerimiz çok önemli karar verdi. Bugün seçmen Türkiye’de yeni bir siyasetin kurulmasına karar verdi. 22 yıllık Türkiye fotoğrafını değiştirmeye, ülkemizde yeni bir siyasi iklime kapı aralamaya karar verdi.” dedi.
  • İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener, istifa talepleri üzerine partiyi olağanüstü kongreye çağırdı.

Analiz

Bu seçim, iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisinin kurulduğu 2001 yılından bu yana ulusal bir seçimde birinci olamadığı ilk seçim oldu ve AK Partinin %35,5’lik oy oranına karşılık CHP %37,8 oy aldı. Bu, 1977’den bu yana CHP’nin birinci olduğu ülke çapındaki ilk seçim oldu. Yorumcular bu seçimi 1989 yerel seçimleriyle kıyasladılar; o dönemde merkez sol muhalefet uzun süredir devam eden sağcı hükûmetlere karşı önemli bir zafer kazanmış ve birinci olmuştu.

Bununla birlikte, Cumhur İttifakı muhalefete karşı bazı zaferler elde etti, geleneksel olarak muhalefetin eğilimli olduğu Hatay ve Kırklareli belediye başkanlıklarını aldı ve ilçe belediyelerinin çoğunu az farkla kazandı.

Daha küçük olan merkez sağ muhalefet İYİ Parti ülke genelinde kötü bir performans sergileyerek halk oylamasında altıncı oldu ve oy oranının yarısından fazlasını kaybetti. Genel Başkan Meral Akşener partiyi olağanüstü kongreye çağırdı ve genel başkanlığa yeniden aday olmayacağını açıkladı. Bu arada, İslamcı muhafazakar Yeniden Refah Partisi %6’nın üzerinde oy alarak üçüncü parti oldu ve muhafazakar bölgelerdeki birçok belediyeyi AK Partiden aldı. DEM Parti, belediye başkanlarının İçişleri Bakanlığı tarafından bölücü teröre destek suçlamasıyla zorla görevden alınma ihtimali nedeniyle geleneksel kalelerinde boykot çağrıları yapılmasına rağmen oy oranını az da olsa artırdı. AK Partinin küçük ittifak ortağı Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) oy kaybetse de bir önceki seçimde kazandığı birçok kilit belediyenin kontrolünü elinde tutmaya devam etti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan için bir “seçim felaketi” olarak nitelendirilen bu sonuçla ilgili yorumcular, hükûmetin Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı süresini uzatmak için anayasada değişiklik yapma niyetinin askıya alınacağını belirtiyorlar.[153] Zaferlerinin büyüklüğü göz önüne alındığında, hem İmamoğlu hem de Yavaş, erken seçim spekülasyonlarına rağmen hükûmetin sonuçlar ışığında öne almayı reddettiği bir sonraki Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi için olası muhalefet adayları olarak görülüyorlar.

Belediyelere kayyım atamaları

31 Mart 2024 yerel seçimlerinin ardından Türkiye’de bazı belediye başkanları çeşitli gerekçelerle görevden alınarak yerlerine kayyım atanmıştır. Bu süreçte özellikle DEM Parti ve CHP’li belediyeler hedef alınmış, görevden alınan başkanların yerine valiler, kaymakamlar veya belediye meclis üyeleri kayyım olarak atanmıştır. Aşağıdaki tabloda, görevden alınan belediye başkanları, ait oldukları partiler, görevden alınma ve kayyım atama tarihleri ile atanan kayyımların bilgileri yer almaktadır.

Türkiye’de 2024 Yerel Seçimleri Sonrası Kayyım Atamaları
Belediye Görevden Alınan Başkan Parti Kayyım Atama Tarihi Atanan Kayyım Kayyımın Önceki Görevi
Hakkari, Hakkari Mehmet Sıddık Akış DEM Parti 3 Haziran 2024 Ali Çelik Hakkari Valisi
Esenyurt, İstanbul Ahmet Özer CHP 30 Ekim 2024 Can Aksoy İstanbul Vali Yardımcısı
Mardin Büyükşehir Belediyesi, Mardin Ahmet Türk DEM Parti 4 Kasım 2024 Tuncay Akkoyun Mardin Valisi
Batman, Batman Gülistan Sönük DEM Parti 4 Kasım 2024 Ekrem Canalp Batman Valisi
Halfeti, Şanlıurfa Mehmet Karayılan DEM Parti 4 Kasım 2024 Hakan Başoğlu Halfeti Kaymakamı
Tunceli, Tunceli Cevdet Konak DEM Parti 22 Kasım 2024 Bülent Tekbıyıkoğlu Tunceli Valisi
Ovacık, Tunceli Mustafa Sarıgül CHP 22 Kasım 2024 Hüseyin Şamil Sözen Ovacık Kaymakamı
Bahçesaray, Van Ayvaz Hazır DEM Parti 29 Kasım 2024 Harun Arslanargun Bahçesaray Kaymakamı
Akdeniz, Mersin Hoşyar Sarıyıldız
Nuriye Arslan		 DEM Parti 13 Ocak 2025 Zeyit Şener Akdeniz Kaymakamı
Siirt, Siirt Sofya Alağaş DEM Parti 29 Ocak 2025 Kemal Kızılkaya Siirt Valisi
Van Büyükşehir Belediyesi, Van Abdullah Zeydan DEM Parti 11 Şubat 2025 Ozan Balcı Van Valisi
Kağızman, Kars Mehmet Alkan[156] DEM Parti 24 Şubat 2025 Okan Daştan Kağızman Kaymakamı
Şişli, İstanbul Resul Emrah Şahan CHP 23 Mart 2025 Cevdet Ertürkmen Şişli Kaymakamı

Notlar

  1. ^ a b Büyükşehirlerde büyükşehir belediye başkanının, diğer illerde il genel meclisinin oyu kullanılarak hesaplanır.
  2. ^ HDP olarak
  3. ^ a b Kolektif liderlik ilkesi gereği en yetkili karar organı parti kongresinde seçilen Merkezi Komitedir.

 

wikipedia.org

 

Etiketler

Ayrıca Kontrol Edin

2 Nisanda ölenler

Ölümler 991 – Bardas Skleros, Bizans generali 1118 – I. Boudouin, Birinci Haçlı Seferi liderlerinden (d. 1058) 1412 – Ruy Gonzáles de …

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir


Tüm Hakları Saklıdır.
Osmanlı Gazetesi 2025
tr tr
Seç ve dinle