Ferhat Paşa Antlaşması

Tür	Barış antlaşması
İmzalanma	21 Mart, 1590
Yer	İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu

Ferhat Paşa Antlaşması, III. Murat devrinde 21 Mart 1590 tarihinde Osmanlı Devleti’yle Safevilerin yönettiği İran arasında imzalanmış bir barış antlaşmasıdır. 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı’nı sona erdirmiştir, aynı zamanda Duraklama döneminin ilk antlaşmasıdır.

Kafkasları tamamen ellerine geçirmek isteyen Osmanlılar, 1583-1590 yılları arasında devamlı olarak Safevilerin üzerine seferler düzenlediler. 11 Mayıs 1583’te Meşaleler Muharebesi denilen çarpışmayla başlayan Osmanlı seferleri 1590’da imzalanan Ferhat Paşa Antlaşması ile sona erdi. Anlaşma sonucunda Tebriz, Karabağ, Gürcistan, Dağıstan ve Şirvan Osmanlılara bırakıldı. Bu antlaşma ile Osmanlılar doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmışlardır. Yapılan bu antlaşma III. Mehmet döneminde Safeviler tarafından ihlal edilmiştir.

Aynalıkavak Antlaşması

Tür	Düzenleme ve Ticaret Antlaşması
İmzalanma	21 Mart 1779
Yer	İstanbul

Aynalıkavak Antlaşması (Tenkihnamesi), 21 Mart 1779 Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında imzalanan bir düzenleme ve ticaret antlaşmasıdır.

Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu, Kırım’ın bağımsızlığını kabul etmek zorunda kalmıştı. Bir süre sonra Rusya yanlısı Şahin Giray Kırım hanı olunca Kırım’da Tatarlar arasında bir ayaklanma çıktı. Osmanlı Devleti Rusya’nın desteklediği Şahin Giray’a karşı Osmanlı yanlısı Selim Giray’ı destekledi. Ayaklanmanın bastırılması üzerine İngiltere ve Fransa’nın arabuluculuğu ile Osmanlı ve Rusya delegeleri bir araya gelerek İstanbul’daki Aynalıkavak Kasrı’nda yeni bir antlaşma imzaladılar.

Bu antlaşmaya göre:

1. Osmanlı Devleti, Şahin Giray’ın hanlığını tanıyacak; fakat sonraki hanların seçimi için padişahın halife olarak onayı alınacaktı.
2. Akdeniz ve Karadeniz’de, Fransızlarla İngilizlere tanınan ticari haklar Rusya’ya da tanınacaktı.
3. Kırım’daki Rus kuvvetleri geri çekilecekti.

Antlaşma ile Kırım Hanlığı’nın bağımsızlığı yeniden onaylanmış olmasına rağmen II. Katerina Kırım’ı topraklarına katmak istemekteydi. İsveç ile görüşülüp İsveç’in Osmanlı Devleti’yle ittifak içine girmeyeceği garantisi alındıktan sonra II. Katerina’nın emriyle Kırım Hanlığı, Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edildi.

Otto von Bismarck
1. Almanya Şansölyesi
Görev süresi 21 Mart 1871 – 20 Mart 1890
Hükümdar	I. Wilhelm III. Friedrich II. Wilhelm
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Count Leo von Caprivi
Kişisel bilgiler
Doğum	1 Nisan 1815 Schönhausen, Prusya
Ölüm	30 Temmuz 1898 (83 yaşında) Friedrichsruh, Brandenburg, Alman İmparatorluğu
Defin yeri	Bismarck Mausoleum 53°31′38″K 10°20′9.96″D
Milliyeti	Alman
Partisi	Bağımsız siyasetçi
Evlilik(ler)	Johanna von Puttkamer (e. 1847; ölüm 1894)
Çocuk(lar)	Marie, Herbert, Wilhelm
Bitirdiği okul	Göttingen Üniversitesi Berlin Humboldt Üniversitesi Greifswald Üniversitesi
Mesleği	Politikacı, diplomat, yazar, çiftçi
Dini	Luthercilik
Ödülleri	Pour le Mérite Askeri liyakat madalyası
İmzası
Askerî hizmeti
Bağlılığı	Alman Konfederasyonu  Prusya Krallığı
Branşı	Prusya Kraliyet Ordusu Landwehr
Hizmet yılları	1838-1839
Rütbesi	Mareşal rütbesindeki Albay general

Otto von Bismarck (1 Nisan 1815 – 30 Temmuz 1898), 19. yüzyılda, bağları kuvvetli olmayan bir konfederasyon olan Almanya’nın birleşmesinde önemli rol oynayan ve Birleşik Almanya’nın ilk Şansölyesi olan Alman devlet adamıdır. Bismarck-Schönhausen Kontu ve Lauenburg Dükü olarak da anılan Otto von Bismarck, Yeni Almanya’yı kan ve demir politikasına göre kuracağını söylediği için kendisine Demir Şansölye adı verilmiştir.

Tam adı Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen olan Bismarck, 1 Nisan 1815’te Prusya’da Brandenburg’un küçük bir kasabasında, büyük arazi sahibi bir aristokratın oğlu olarak dünyaya geldi. Berlin’de lise eğitimini tamamladıktan sonra Göttingen Üniversitesi’nde hukuk okudu. Güçlü bir fiziksel yapıya sahip olan Bismarck vaktini ava gitmek ve ata binmek ile geçirirdi. 1847’de Federal Meclis (parlamento) üyeliğine seçildi. Bismarck, eski yönetim biçimini korumaktan yana olduğu için Almanya’yı sarsan 1848 Devrimleri’nin, askerî güç kullanılarak bastırılmasını savundu. 1859’da Rusya, 1862’de de Fransa büyükelçiliğine getirildi.

Ocak 1861 tarihinde tahta çıkan Prusya kralı I. Wilhelm’in askerî harcamaların artırılması yönündeki çabaları, Prusya parlamentosundaki liberaller tarafından engellenmiştir. Bunun üzerine I. Wilhelm, muhafazakârların da desteklediği Bismarck’ı başbakanlığa atamıştır. 22 Eylül 1862 tarihinde göreve başlayan Bismarck, meclisteki ilk konuşmasında büyük sorunların “kan ve kılıçla” çözülebileceğini belirtmiştir. İzleyeceği politika da hep bu temele dayanacaktır. Bismarck, Almanya’da kapitalizmin sanayide ve ticarette gelişmesini desteklemek için, eski karşıtları olan liberaller ile iş birliği yaptı. Bununla beraber katoliklere ve siyasal temsilci Merkez Partisi’ne karşı yeni devletin düşmanları olduklarını ileri sürerek savaşıma girişti. Kulturkampf (Kültür Savaşı) adı verilen bu uygulama katoliklerin direnişi ve Bismarck’ın Almanya’yı yeni ortakları olan tutucuların yardımıyla yönetmek istemesi nedeniyle 1878’de son bulmuştur.

Bismarck, ilk işi olarak meclisi dağıttı ve kralın otoritesinin üstünde bir güç tanımadığını açıkladı.

1863 yılında Polonya’da çıkan bir ayaklanmada Rusya’yı destekleyen Bismarck, bu ülkeyle ilişkilerde bir yumuşama sağladı. Ardından Fransa ile bir ticaret antlaşması imzaladı. Bu antlaşma, Prusya’nın denetimindeki ve diğer Alman prensliklerinin de katılmış olduğu gümrük birliği için de geçerli bir antlaşmadır, dolayısıyla Avusturya antlaşmanın dışında tutulmuş oldu.

Almanya’nın ulusal birliğini kurmak için yola çıkan Bismarck, Avusturya’yı da yanına alarak, “Cermen Konfederasyonu” adına 1864’te Danimarka’ya savaş açtı. Nüfuslarının büyük çoğunluğu Alman asıllı Schleswig ve Holstein düklüklerini Danimarka krallığından aldı. Bu iki düklükten Schleswig, Prusya, Holstein de Avusturya tarafından ilhak edildi.

Ertesi yıl, uyguladığı diplomasiyle Fransa ve Rusya’nın tarafsızlığını sağlayarak 1865’te, Holstein’i işgal eden Bismarck, Germen Konfederasyonu’nun sona erdiğini ilan ederek Prusya ordularını Bohemya’ya sürdü. 1866 yılında Sadowa’da Avusturya ordusu yenilgiye uğramıştır. Buna karşın, hiçbir direnci kalmayan Avusturya karşısında ilerlememiştir. Gerçekte ordularını Viyana’ya sürebilecek olanağı vardı. Bismarck, ileriki yıllarda Avusturya’ya bir müttefik olarak ihtiyaç duyacağını hesaplamıştır. Savaşın ardından yapılan antlaşmayla Avusturya, Prusya’nın önderlik ettiği Kuzey Alman Konfederasyonu’ndan çıkarıldı.

Bu çatışmalar sırasında Prusya’ya cephe alan Alman prensliklerinin üzerine giden Bismarck, bu prensliklerin topraklarını ilhak etti. Bütün bu gelişmelerin sonucunda Orta Avrupa’da “Alman birliği” bir federasyon çatısı altında oluşturulmasının ilk atılımlarıdır.

Hemen ardından halk tarafından seçilen temsilcilerden oluşan bir parlamento, Reichstag ve Alman Federasyonu’nu oluşturan devletlerin atadıkları temsilcilerden oluşan Federal Konsey, Bundesrat kuruldu.

Bismarck, güneydeki Alman devletlerini de Prusya’nın denetimi altına almak istiyordu. Ama bunu sağlamak için Fransa’yla bir çatışma nedeni gerekiyordu. 1870’te, Fransa, Kral Wilhelm’den İspanya tahtı üzerindeki haklarından vazgeçmesini, İspanya tahtına Prusya Hohenzollern Hanedanından Leopold’ün getirilmemesini istemesi, Bismarck’a aradığı fırsatı sağladı. Yine diplomasiyle Rusya ve Avusturya’nın yansızlığını sağladı. Kral Wilhelm’in buna karşı çıkmasının ardından Fransa ve Almanya çatışma ortamına sürüklendi. Kral III. Napolyon komutasındaki Fransız kuvvetleri, Sedan Muharebesi (1870)’nde yenilgiye uğradı. 1871 tarihinde düzenlenen Frankfurt Barışı ile Fransa, Alsace ve Lorraine endüstri bölgesini yitirmesi yanı sıra savaş tazminatı ödemek zorunda kaldı. Bismarck bu savaşta henüz Alman birliğine katılmamış olan güneydeki Alman devletlerini de safına çekmeyi başarmıştır. Bu zaferin sonucunda, Alman Ulusal Birliği kurulmuş oldu. Prusya Kralı I. Wilhelm, Alman İmparatoru, Bismarck ise Alman Şansölyesi unvanlarını aldılar. Fransa’nın yenilgisi ise III. Napolyon İmparatorluğu’nun yıkılmasına ve Fransa’da 3. Cumhuriyetin kurulmasına yol açmıştır.

Bismarck, Prusya egemenliğinde güçlü bir Almanya kurma düşünü gerçeğe dönüştürdü ve Wilhelm, 1871’de Alman imparatoru olarak taç giydi. 21 Mart 1871 tarihinde Prens unvanı alan Bismarck, şansölye olarak atanmıştır.

Bismarck’ın içerideki uygulama ve düzenlemeleri, ortak bir para biriminin belirlenmesi, bir merkez bankasının kurulması ve ticaret kanunu, medeni kanun gibi temel yasal düzenlemelerle başlamıştı.

Amacına ulaşmış olan Bismarck, yeni Almanya’yı güçlendirmek ve zenginleştirmek için barış yanlısı bir siyaset izlemeye başladı. Almanya, Avusturya ve Rusya arasında Üç İmparator Birliği diye bilinen antlaşmayla hem Avusturya ve Rusya arasında barışı korumaya, hem de Fransa’yı Almanya’ya saldırmaktan caydırmaya çalıştı.

Mart 1878’de Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasındaki barış görüşmelerin çıkmaza girmesi üzerine arabuluculuk görevi üstlenen Bismarck, Berlin Kongresinin toplanmasını sağlamış ve bu kongreye başkanlık etmiştir.

Bismarck bu kongrede üstlendiği tarafsız arabuluculuk görevi nedeniyle “namuslu simsar” olarak da nitelendirilmiştir. Fakat Bismarck’ın kongre üzerinde kurduğu tahakküm ve özellikle Osmanlı Devleti temsilcilerine yönelik sert tutumu dikkat çekicidir. Buna karşın II. Abdülhamid örneğinde olduğu gibi Osmanlı’da kamuoyu ve Sultan-Devlet nezdindeki Bismarck algısı büyük ölçüde müspet yöndedir. Burada Bismarck’ın gerek Osmanlı idaresi gerekse Osmanlı aydınları tarafından dikkatle takip edilen bir devlet adamı olmasını, diplomatik başarı ve etkinliğine hamletmek mümkündür. Öte yandan Bismarck hedeflediği güçlü bir İmparatorluk için kamuoyu ve basının öneminin bilincinde olan bir devlet adamıdır. Bu tavrın Osmanlı’ya yansıyan bir örneği olarak, Fransa-Prusya savaşı sürecinde İstanbul’da yayınlanan Basiret gazetesinin Prusya yanlısı bir yayın politikası takip etmesi Bismarck’ın dikkatini çekmiştir. Nitekim gazetenin sahibi Basiretçi Ali, Bismarck tarafından Almanya’ya davet edilmiş ve iyi şekilde ağırlanarak kendisine hediyeler verilmiştir. Bu ziyaret sonraki yıllarda Basiret gazetesinin Almanya yanlısı yayınlarının sürekliliğinde etkili olmuştur.

Kendisi de bir Junker (büyük toprak sahibi aristokrat) olan Bismarck, iç politikada giderek tutucu bir çizgiye yönelmekteydi. Ağırlıklı olarak askeri harcamaların getirdiği bütçe açıklarını giderebilmek için ek vergiler koymak istemesine karşı çıkan parlamentoyu, I. Wilhelm’e yönelik bir suikast girişimini bahane ederek feshetmiştir.

1870-1900 yılları arasında, nedenleri hâlen tartışmalı olan genel ekonomik durgunlukla mücadele için gümrük duvarlarını yükseltmiştir. Dış ticarette izlediği bu korumacı politika, büyük toprak sahipleri kadar sanayicilerin de desteğini kazanmasına yol açmıştır.

Dış politikada karmaşık bir ağ oluşturan antlaşmalar ve ittifaklar yoluyla uzlaşmacı bir tutum izleyen Bismarck, iç politikada tam tersi bir tutum sürdürmüştür. 1890’lı yıllarda ortaya koyduğu korumacı dış ticaret politikası, baştan beri kendisini destekleyen Liberal Parti’nin taban kaybetmesine yol açmıştır. Öte yandan Bismarck, Avrupa’da ilk olarak işçi kesimini kapsayan emeklilik sistemi, sağlık ve kaza sigortalarını da düzenlemiş, Sosyal Demokrat’ların tabanını zayıflatmıştır.

1882’de de Prusya’yı, Avusturya ve İtalya ile Üçlü İttifak’ta birleştirdi.

1884 yılına kadar Almanya’nın sömürgeleri olması gereği üzerinde hiç durmayan Bismarck, Güneybatı Afrika, Doğu Afrika, Kamerun, kısmen Yeni Gine üzerinde sömürge hakimiyeti kurmuştur. Bu girişimler, Almanya’nın tek büyük ithalat-ihracat limanı olan Hamburg’lu büyük ticari kesimin desteğini sağlamaktır. Öte yandan kara Avrupa’sı dışında çıkar alanlarının olması, İngiltere’ye karşı Fransa ile ittifak kurabilmek için dayanak oluşturmakta, bu girişime bir inandırıcılık kazandırmaktadır.

1888 yılının Mart ayında I. Wilhelm ölünce yerine III. Friedrich imparator tacını giymiştir. Haziran ayında III. Friedrich ölünce yerine II. Wilhelm imparator oldu.

1890 yılında antisosyalist yasaların sürelerinin uzatılması konusunda meclis tıkanınca seçimlere gidilmiştir. Seçimler, Bismarck’ı destekleyen, -başta Liberal Parti olmak üzere- yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Bismarck’ın politikalarına karşı olan Sosyal Demokrat, İlerici ve Katolik Merkez Partileri ise seçimlerden güçlenerek çıkmışlardır. Bismarck, II. Wilhelm’e, bir askerî darbeyle parlamenter sistemin ortadan kaldırılması ardından parlamentonun yetkilerini kısıtlayan bir anayasa yapılmasını, bundan sonra parlamenter rejime dönülmesi için baskı yapmıştır. II. Wilhelm bu baskıya karşı çıkınca bakanları topluca istifaya çağırmıştır. Ancak, dışişleri bakanı olan oğlu Herbert von Bismarck dışında hiçbir bakan buna taraftar olmamıştır. Tüm desteğini yitiren Bismarck, görevinden ayrıldı. Friedrichsruh’taki malikânesine çekildi ve 30 Temmuz 1898’de öldü.

Tortum
İlçe
Erzurum İli Siyasi Haritası
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Erzurum
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Fatih Bayram
• Belediye başkanı	Muammer Yiğider (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	1467 km²
Rakım	1450 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	17.054
• Kır	–
• Şehir	21.661
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	25430
İl alan kodu	442
İl plaka kodu	25
Resmî site Tortum Kaymakamlığı Tortum Belediyesi

Tortum, Erzurum ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezidir.

Gürcüce Tortomi (თორთომი) veya Tortum, eskiden sadece bölgenin adıydı. Bugünkü Tortum kasabasının eski adı ise Nihahi’ydi. Nihahi, günümüzde Yusufeli ilçesine bağlı Yokuşlu köyünün de eski adıdır. İbn Bibi’nin 1281 tarihli eserinde Nihahi adı Nihah (نخاخ) şeklinde yazılmıştır. Bugünkü Tortum kasabasının eski adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Nihah (نخاخ) biçiminde yer alır. Bu listede bugünkü Tortum kasabasından “Nihah Mahallatı” (Nihah Mahalleleri) şeklinde söz edilirken, Tortum kazasının idari merkezi olarak da bilinen Tortumkale ise “Tortum Kala” olarak geçer. Nihah’a bu tarihten sonra Tortum adı verilmiştir.

İspir’den Erzurum’a giden yol ile Narman ve Oltu vadisini doğuya bağlayan bir kavşak konumunda olması sebebiyle önemli bir yere sahip olan Tortum’un, tarihi çok eskiye dayanmakta ancak yörede ilk yerleşimin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Bununla beraber Tortum yakınlarında yapılan Arkeolojik araştırmalar, yörenin Prehistorik bir yerleşme özelliği sergilediğini ve Karaz Kültürü’ne dahil olduğunu göstermektedir.

Antik kaynaklarda Tortum yöresi, Taokhlar ülkesi sınırları içerisinde gösterilmektedir. Ksenophon, Taokhlar’ı tüm yiyeceklerini içine depoladıkları müstahkem mevkilerde oturan topluluk olarak tasvir etmektedir. Bizans İmparatorluğu döneminde Theodosiopolis Theması’nın kuzey kısmını oluşturan Tortum yöresi, 662 yılında Arapların Erzurum ve çevresini fethiyle gündeme gelmiştir.

1080 yılında Bizans’tan alınan yerleşim Saltuklu topraklarına katıldı. Saltuklu Beyliği’nin yıkılmasından sonra yörede Gürcü beylerinin hakimiyeti başladı. 1284 yılında Anadolu Selçuklu Devleti egemenliğine girdi. Daha sonra yeniden Gürcü hakimiyeti görülen Tortum ve çevresinde Timurlular topraklarına katıldı. Timurlular’ın bir süre sonra çekilmesiyle bölge Karakoyunlu ve Akkoyunlu mücadelesine sahne oldu. 1458’de Akkoyunlu egemenliğine giren yerleşim, 1467 yılında ilk defa Osmanlı topraklarına katıldı. Ancak kısa süre sonra Gürcüler yeniden Tortum ve çevresinde hakimiyet kurdu. Daha sonra Gürcü beyleri ile Osmanlı arasında sıklıkla el değiştiren yöre, 1537 tarihinde Osmanlı tarafından tekrar ele geçirilmiştir. 1549 yılındaki Gürcistan seferi ile kesin olarak Osmanlı egemenliğine dahil olmuştur.

Osmanlı hakimiyetine giren Tortum, 17. yüzyıl sonlarına kadar Erzurum Eyaleti’nin sancağı oldu. 19. yüzyılda bazen İspir kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Tortum, bazen de Erzurum’a bağlı bir kaza olarak kaydedilmiştir. 19. yüzyıl sonlarında yapılan idari düzenleme neticesinde İspir kazasının bir nahiyesi olarak Bayburt sancağına bağlanmıştır ancak hemen sonrasında halkın talebi üzerine kaza statüsüne çıkarılarak Erzurum merkez sancağına bağlandı.

Tortum şehrinin merkezi önceleri Tortumkale mahallesi olup, daha sonra (Nihah) mahallesi olmuştur.^[5] Tortum, adını aynı isimle anılan çaydan almaktadır.

İlçe Erzurum’un kuzeyinde Karadeniz bölgesinde 1467 km²‘lik bir alana kurulmuş olup, Erzurum ili Oltu, Pasinler, Narman, İspir, Yusufeli ve Uzundere ilçeleriyle çevrilidir. Dar ve uzun bir vadi üzerine kurulan ilçenin arazi yapısı epey dağlık ve kırlıktır. İlçenin denizden yüksekliği 1450 metredir. Tortum, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz bölümü sınırları içinde Tortum Çayı vadisinde kurulmuş bir yerleşim alanıdır. Güney ve batısında karasal, kuzey ve doğusunda nispeten Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Erzurum’a 52 km mesafededir. Dağlık bir arazi yapısına sahip olmasına rağmen Tortum Çayı çevresinde kurulan köyleriyle vadi içindeki cenneti andırır. Önemli iki sıradağı vardır. Bunlardan birisi Tortum Çayı vadisinin doğusunda uzanan ortalama 3000 metre yüksekliğinde olan Akdağ ve Mescit Dağı’dır. Tortum isminin kaynaklarda; “Tortomi”, “T’orto’m”, “Tortoman”, “Tartum”, “Torcon” benzer ama farklı yazılışlarda göze çarpmaktadır. Kelimenin kökü “Tor”’dur. Bu da Mesxiler ile birlikte Gürcü kaynaklarında zikredilen Tor kabilesinden, onların yerleştikleri bölge ve kale adı olarak günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir. Ayrıca “Tori”, Tiflis bölgesinde “Qori” kazası’nda bir kentin adıdır. Osmanlı kaynaklarında ise “Sengistân” / dağlık-taşlık yer olarak kaydedilmiştir.

İlçede 3 farklı etnik grup mevcuttur. Nüfus piramidi sırasıyla;

• Türkler
• Hemşinliler
• Çerkesler

İlçede nüfusun etnik köken dağılımı ise şöyledir. İlçe genelinde nüfus çoğunluğunu Kıpçak Türkleri oluşturmaktadır.^[7] Geri kalan nüfus ise Rize ilinin İkizdere, Hemşin ve Çamlıhemşin ilçelerinin dağlık kesimlerinden 1850’li ve 1920 yılları arasında göç edip ilçenin özellikle kuzey batı kesimindeki; Peynirli, Serdarlı-Ödhük, Çataldere-Korker, Uzunkavak, Gökdere, Tipili, Yağcılar ve Karlı-Norxşen gibi köylerine yerleşen Hemşinliler ve Lazlar’dan oluşmaktadır.

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927	31.247	1.107	30.140
1935	42.044	1.463	40.581
1940	43.255	1.534	41.721
1945	44.935	1.635	43.300
1950	49.712	1.720	47.992
1955	35.768	1.958	33.810
1960	38.817	2.229	36.588
1965	42.900	2.304	40.596
1970	43.893	3.326	40.567
1975	46.210	4.110	42.100
1980	45.749	4.315	41.434
1985	46.900	5.231	41.669
1990	34.100	5.349	28.751
2000	38.697	7.905	30.792
2007	22.372	4.449	17.923
2008	23.435	4.279	19.156
2009	22.495	4.841	17.654
2010	22.324	4.507	17.817
2011	20.560	3.923	16.637
2012	20.078	4.052	16.026
2013	18.819	18.819	veri yok
2014	17.394	17.394	veri yok
2015	16.007	16.007	veri yok
2016	15.173	15.173	veri yok
2017	14.391	14.391	veri yok
2018	17.054	17.054	veri yok
2019	18.135	18.135	veri yok
2020	21.661	21.661	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013’ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Kültürel anlamda Tortum çok renkli bir yapıya sahiptir. İlçede, Kafkas kültürü, Erzurum (Dadaş) kültürü ve Doğu Karadeniz (Hemşin) kültürü ve yaşam tarzı hakimdir. İlçe merkezi ve köylerinde davul, zurna, tulum ve kaval gibi yöresel enstrümanlar çalınır. Geleneksel halk oyunları ise Bar oyunları ve horondur. Yörede yapılan yemek kültüründe ise Kafkas ve Karadeniz kültürünün yoğun etkisinden dolayı hamur işi ön plandadır (Tandır kete’si, Hemşin ketesi, sini ketesi, kuymak, gaygana, hıngel, seron, kavod gibi).

Kültürel eğlenceler, özellikle 1980 ve 1990’lı yıllara kadar Hemşinliler’in yaşadıkları köylerde; Noel ve Yılbaşı kutlama, (Bubulik) oynatma, Karakoncoloz oynatma ve Yayla’ya göç şenlikleri gibi, geçmiş kültürlerine özgü adet ve gelenekler yöredeki Hemşinliler tarafından yaşatılmıştır. Günümüzde bu eski kültürel değerler kentlere göçten sonra yok olmuştur.

Her yıl ilkbahar döneminde Tortum un Pehlivanlı beldesi (Vihik)’de ve Tortum merkezde festival havasında yapılan Türk ata sporu Karakucak güreşi’de yöre halkından yoğun ilgi görmektedir ve yörede yıllardır yapılan bu spor etkinliği birçok güreşçinin yetişmesine sebep olmuştur.

Unutulmaya yüz tutsa da yöredeki Türk kültürü’nde ise bir kuşak öncesine kadar varlığını koruyan, ziyaret yerlerinde dilek tutmak, bazı kutsal sayılan ağaçlara bez bağlamak, aynı şekilde bazı yerlerdeki sulara madeni eşya ve para atıp dilek tutmak gelenekleri de eski Türk kültürünün izlerini taşımaktadır.

Son yıllarda Cağ kebabı adı verilen (eski ismi Bico) keçi ve koyun etinden yapılan et yemeği ise Tortum yöresine ve Artvin/Yusufeli) Kafkas kültürüne has bir lezzettir. İlçede belli başlı mevcut tarihî eserler şunlardır; Tortum Kalesi, Hahuli Manastırı, Öşvank kilisesi, tarihi su kemerleri ve hâlen daha kazı çalışması yapılmamış Neolitik döneme ait höyükler ve yörede sıkça rastlanılan şapeller ve köprülerdir.

İlçe Karadeniz bölgesinde olması sebebiyle, Doğu Karadeniz iklimi görülür. İlkbahar yağışları boldur, sıkça sel felaketi yaşanmasına sebep olur, ayrıca yüksek kesimlerde karasal iklim de mevcuttur. İlçedeki önemli akarsular ise şunlardır: Tortum Çayı ve kaynağını Mescid Dağları’nda bulunan göllerden alan Ödük Deresi’dir. Bu iki akarsu da Çoruh-(çorohi) nehrine karışmaktadır. Vadiler boyunca yer alan köyler, ormanlık alanlar ve meyve bahçeleri eşsiz güzelliklere sahiptir. Tortum Çayı’nda yapılan Rafting organizasyonları ve ilçe’nin en kuzey ucunda yer alan Tortum Gölü ve Tortum Şelalesi eşsiz doğal güzelliğiyle yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir.

Erzurum’un en iyi yeşil ve ormanlık alanları burada yer almaktadır. Geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Hayvancılık başta gelir. Özellikle yaylacılık yöre halkı için önemlidir. Tarım ise meyve bahçelerinde meyve üretimi yaparak gerçekleştirilir. Vadi tabanlarında yer alan kesimlerde meyvecilik ve sebze ekimi yapılır. Son yıllarda modern usullerle yapılan meyvecilik gelişme kaydetmiştir. Son yıllarda seracılık da artış göstermiştir. Arıcılık da önemli bir paya sahiptir.

Tortum son 25 yıldır yoğun bir şekilde dışarıya göç vermiştir. Arazi şartlarının uygun olmaması, ilçe halkının büyük çoğunluğunu gurbetçiliğe zorlamıştır. Tortumlular genellikle İstanbul, Bursa,İzmir, Kemalpaşa) ve Erzurum merkeze göç etmiştirler. Kentlerde; resmî kurumlarda memurluk ve işçilik, esnaflık olarak da tesisatçılık, Fırıncı’lık, restaurant, vb. sektörlerde iş yapan Tortum insanı çok çalışkandır, örneğin; Erzurum’un Cumhuriyet Caddesi’ndeki 1920 yılından beri hizmet veren meşhur (Tufan-Restaurant) ve Kongre caddesinde bulunan meşhur (Hemşin-Karafırını) Tortumlulara aittir. Erzurum ve Türkiye’deki birçok ünlü Cağ kebabı yapan salon ve lokantaların büyük bir kısmı Tortumlular’ın işletmesindedir.

Macaristan Magyarországi Tanácsköztársaság Macaristan Sovyet Cumhuriyeti
21 Mart 1919-1 Ağustos 1919
Bayrak Arma
Slogan “Világ proletárjai, egyesüljetek!” “Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!”
Millî marş Internacionálé Enternasyonal
Macaristan tarafından sahip olduğu iddia edilen toprakların haritası, Mayıs-Ağustos 1919   Nisan 1919’da Romanya kontrolündeki topraklar   Macaristan kontrolündeki topraklar   Daha sonra Macaristan tarafından kontrol edilen topraklar   Fransa ve Yugoslav ülkeleri kontrolündeki topraklar
Başkent	Budapeşte
Yaygın dil(ler)	Macarca
Hükûmet	Sosyalist cumhuriyet
Lider
• 1919 Béla Kun
Başbakan
• 1919 Sándor Garbai
Yasama organı	Millî Meclis
Tarihçe
• Kuruluşu 21 Mart 1919 • Dağılışı 1 Ağustos 1919
Para birimi	Macar koronası
Öncüller Ardıllar Macaristan Demokratik Cumhuriyeti Macaristan Demokratik Cumhuriyeti

Macaristan tarihi
Genişlet Antik Çağlar
Genişlet Orta Çağ
Genişlet Erken Modern
Genişlet Geç Modern
Genişlet Çağdaş

Macaristan Sovyet Cumhuriyeti (Macarca: Tanácsköztársaság) Macaristan’da Béla Kun’un liderliğinde kurulan komünist bir rejimdir. Rusya’daki Bolşeviklerin yaptığı Ekim Devriminin ardından Avrupa’da kurulan Marksist-Leninist politikaların uygulandığı ilk komünist hükûmettir. Ömrü sadece dört ay sürmüştür. Romanya’nın Budapeşte’yi işgaliyle düşmüştür. Bu devletin varisi Macaristan Krallığı’dır. Krallık (1920-1944) arasında hüküm sürmüştür.

Macar Sovyet Cumhuriyeti’nin ani çıkışının nedeni Kont Károlyi hükûmetinin I. Dünya Savaşı sonrasında yeni doğmuş Macaristan devletinin sosyal ve ekonomik hayattaki başarısızlığı ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun parçalanmasıdır.

Partinin temeli 1918 Kasım’ında şekillenmeye başladı. Béla Kun önderliğindeki parti, yaptığı propagandalarla partinin ideallerini açıkladı. Böylece pek çok Sosyal Demokrat belirli bir süre sonunda radikalleşti.

31 Ekim 1918’de yeni Macaristan hükûmetinin başbakanı olan Mihály Károly, hükûmeti süresince Transilvanya bölgesi üzerinde hak iddia eden Romanya’yla, yeni kurulmakta olan ülkenin toplumsal düzeniyle ve askeri yeniden yapılanmayla ilgilenmek zorunda kaldı. 1 Aralık 1918’de Transilvanya’nın Romanya’ya bağlanması kararının alınması üzerine Károly hükûmeti, halk desteğini büyük ölçüde yitirdi.

Bunun üzerine Kun başkanlığındaki Macaristan Komünist Partisi, Károly hükûmetini istifaya zorladı ve birkaç aydan kısa bir süre içerisinde hükûmet,sosyal demokrat ve komünistler tarafından tamamen azledilerek Macar Sovyet Cumhuriyeti’ni ilan edildi.

Şubat 1919’da partinin 30.000 ile 40.000 arasında değişen üyesi bulunmaktaydı. Üyeler arasında etnik azınlıklar, işsiz eski askerler ve genç entelektüeller bulunmaktaydı.

Károly hükûmetinin istifasının ardından yeni kurulmuş Sosyalist Parti, Devrimci Yönetim Kurulu adıyla bir hükûmet kurdu. Bu hükûmet Macar Sovyet Cumhuriyeti’ni ilan etti ve hükûmet lideri Sándor Garbai ile birleşilerek Sosyalist-Komünist koalisyonu kuruldu. Fakat Dış İşleri Bakanı Kun, güçleri elinde tutmaktaydı. Kun’un gücü altında Komünistler büyük atılımlar yaptı ve Sosyal Demokrat Bakanlar günler içerisinde görevinden alındı.

Yeni komünist hükûmet kararnameleriyle aristokrat unvanları kaldırdı, din ve devlet işleri ayrıldı, konuşma özgürlüğü yaygınlaştırıldı, bedava eğitim, azınlıklara dil ve kültür hakları verildi.

Komünist Hükûmet, ticareti ve endüstride girişimcileri devletleştirdi. Ev, ulaşım, banka, sağlık, kültürel kurumlar, 40 hektardan geniş araziler kamulaştırıldı. Komünistlere halk desteği imparatorluk sınırlarının düzenlenmesiyle yakinen bağlıydı.

Mayıs ayının sonlarına doğru Macar Sovyet Cumhuriyeti hükûmetinin kararıyla Albay Aurél Stromfeld, I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan Triyanon Antlaşması ile Güney Çekoslovakya ve Slovak Sovyet Cumhuriyetine bırakılan toprakların geri alınması için harekete geçti.

Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa’nın verdiği göz dağı ve Çekoslovak direnişi sonucunda Macar ordusu 17 Temmuz’dan itibaren geri çekilmeye başladı.

Slovakya yenilgisinin ardından aynı yöntemlerle Transilvanya’ya girildi fakat savaş Romanya Ordusunun hızlı ilerleyişi ve 30 Temmuz’da Budapeşte’ye girmesiyle sonuçlandı.

Dersim İsyanı
Zaza isyanları
Tarih 20 Mart 1937 – Kasım 1937 2 Ocak 1938 – Aralık 1938 Bölge Dersim (günümüzde Tunceli, Kemah, Kemaliye, Refahiye, Erzincan merkezî, Kiğı, Arapgir ve Keban[1]) Sonuç İsyancılar teslim oldu. Türk Silahlı Kuvvetleri Dersim’de tekrar hakimiyet kurdu. Seyit Rıza ile birlikte 6 kişi idam edildi. Dersim halkının bir kısmı zorunlu iskan ettirildi.
Taraflar
Türkiye	Dersim aşiretleri
Komutanlar ve liderler
Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü Celâl Bayar Fevzi Çakmak Kâzım Orbay Abdullah Alpdoğan Galip Deniz Kemal Ergüden İsmail Hakkı Tekçe Şemsi Erkuş	Seyit Rıza   Alişir (ölü) Kamer Ağa [2] Cebrail Ağa  [3] Şahin Ağa (Bahtiyar) (ölü)
Güçler
~50.000 asker	6.000-7.500[4][5]
Kayıplar
110	Kayıp: 2.500-13.160 Zorunlu iskan: 11.818

Dersim İsyanı, Dersim’de 1937-1938 yıllarında Türk Hükûmetiyle bazı Dersim aşiretleri arasında bölgenin hâkimiyeti ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar sonucu yaşanan olaylara verilen isimdir. Dersim’de (Tunceli, Erzincan, Elazığ, Sivas, Malatya ve Bingöl illerinin bir kısmı) aşiretlerin isyanı sonucunda mutlak devlet hâkimiyetini sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından aşiretler üzerine Dersim Harekâtı düzenlendi. Bölgedeki isyancıların önemli kısmını 1920’de Sivas’ın Zara ve İmranlı ilçelerinden gelerek bölgeye sığınan isyancılar oluşturuyordu. Harekât neticesinde sayılar hakkında birçok iddia bulunurken yaygın kanı olarak 11.683 kişi göçe tâbi tutulurken, 1.401 kişi öldürülmüştür.

Dersim İsyanı bir yanıyla Koçgiri isyanı üzerinden temellendirilir. Koçgiri İsyanının bastırılmasından sonra Sivas’ın Zara ve İmranlı ilçelerinden Dersim’e gelen isyancılar bölgede bir örgütlenme çabasına girmişlerdir. Koçgiri isyanından kaçan bin kadar silahlı isyancı, mıntıkaya bir isyan havası getirmiştir. Baytar Nuri, Alişir ve Koçgirilileri Dersim İsyanı’nın beyin takımı olarak nitelendirmektedir. Daha önceden hükûmetle ilişkiler kuran Seyit Rıza’nın Koçgirililerin kendine sığınması sonucunda hükûmetle arası açılmıştır.

Bölge gerek coğrafi yapısı, gerekse merkeze uzaklığı nedeniyle merkezî otoritenin tam sağlanamadığı, ağalık tarzı feodal bağların kuvvetli olduğu bir yapıdaydı. Bu açıdan Osmanlı döneminde de bölgede pek çok ayaklanma yaşanmıştır. Dersim ayaklanmaları olarak adlandırılan, bölgedeki isyanlar arasında Osmanlı dönemindeki son isyan, I. Dünya Savaşı sırasında 1916 yılında meydana gelmiştir. Dönemin içişleri bakanlarından Şükrü Kaya 1876 yılından beri bölgeye 11 askerî harekât düzenlendiğini; ancak bir çözüm sağlanamadığını belirterek, bölgenin bu alandaki geçmişini ortaya koyar. Ayrıca Kaya’nın hazırladığı rapora göre; Dersim 91 aşiret arasında bölünmüştür. Bölgenin durumundan haberdar olan Türk hükûmeti, başta Dersim bölgesi olmak üzere, yörenin kalkındırılması ve sosyo-ekonomik olarak kalkınması için bir arayışa girmiştir. Bu vesileyle, İsmet İnönü 1935 yılında Doğu Anadolu bölgesinde bir gezi yapmış, bu gezi sonrası da ”Şark Seyahati Raporu, 1935” başlıklı bir rapor hazırlamıştır. Bu rapora göre; Suriye’deki Fransız vesayet yönetimi, Türkiye’ye karşı politikalar izlemekte, çeşitli bölgelerdeki aşiretleri el altından silahlandırmaktaydı. 10 Aralık 1936 tarihinde ise, dönemin Ekonomi Bakanı Celâl Bayar bir şark raporu hazırlamış, Doğu illerinin yeterince devlet kontrolüne girmediğinin, bölgede büyük ekonomik sıkıntılar olduğunun ve geçmiş hükûmetlerin bölgede ancak ağalar ve şeyhler aracılığıyla halk üzerinde etkili olabildiklerini belirtmiştir. Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve mülkiye müfettişleri de benzer şekilde raporlar hazırlamışlardır. Bunun üzerine, 8. Türkiye Hükûmeti; bölgede hem asayişi etkili şekilde sağlamaya hem de halkı kalkındırma hamleleri başlatmaya karar vermiştir. Öte yandan, özellikle de Seyit Rıza’nın etkisi altında olan aşiretler hükûmetin bu girişiminden rahatsız olmuş ve 21 Mart 1937 gecesi Harçik deresi üzerindeki köprüyü yakarak ayaklanmışlardır.

Kimi anlatılara göre: Dersim’in Yusufan Aşiretinin silahlarını toplamaya gelen bir grup asker, oradaki bir kadına tecavüz etti. Eski milis komutanı olan Kamer Ağa olaya karışan askerin kendisine teslim edilmesini veya cezalandırılmasını istedi. Teslim edilmeyince, bir grup hırsını Harçik köprüsünü yakarak çıkardı. Köprünün durumunu görmek için Albay İsmail Hakkı Tekçe geldi. Bunun üzerine iddialara göre Fındık Ağa, İsmail Hakkı Tekçe’nin üzerine atılarak onu yaralamıştır. Üstüne atıldıktan sonra “Ben Fındık Ağa’yım adamı böyle yere sererim” demiştir. Bazı iddialara göre vuran Fındık Ağa değil Milan adında bir Rum köylüsüydü. Onun ismini kullanarak bilerek olayları arttırmaya ve kışkırtmaya çalışmıştı. Fındık Ağa’nın adı bu olay dışında başka bir olayda geçmemektedir. Kamer Ağa ifadesinde devlete isyan etmediklerini sadece ırzını savunan bir genci ele vermek istemediğini söyledi. Kamer Ağa, köyü saran ve isyancıların teslim edilmesini isteyen Albay’a cevap olarak “Komutan bu ırza tecavüz girişimidir. Devlete isyan değildir. Siz de onun yerinde olsaydınız aynı şeyi yapardınız. Köprüde oluşan tahribatı onarmaya hazırız ama eşini koruyan, eşini savunmak zorunda olan bir genci teslim etmem mümkün değildir.” dediği iddia edilmektedir. Kamer Ağa gerekli kişinin kaçmasından sonra teslim oldu ve sonra Fındık Ağa’dan teslim olmasını istedi. Fındık Ağa (veya Fındık Hafız) teslim olduktan sonra İsmail Hakkı Tekçe’yi vurduğu gerekçesi ile idam edildi.

Ermeni Kırımı sırasında da bazı Dersimli Alevi Zaza aşiretler, Dersim Ermenilerini Osmanlı hükûmetine teslim etmeyi reddetmiş ve Ermeni kaynaklarına göre 20.000 ile 36.000 arasında Ermeni’yi, Nuri Dersimi’nin anılarında yazdığına göre binlerce savunmasız Ermeni ailesinin güvenli olarak kaçmasını sağlamışlardır. Taner Akçam gibi bazı tarihçilere göre, Dersimlilerin 1915 Ermeni Kırımı sırasında takındıkları tutum onların imhasında ayrı bir rol oynamıştır. Yine Nuri Dersimi’ye göre, 1915’te çevre vilayetlerden 30.000’den fazla Ermeni’nin, sığınmaları için bazı Dersimliler tarafından Rusya’ya kaçmalarına yardım edilmiştir.

Bunun yanında Rus işgaline karşı Dersimliler, Osmanlı hükûmeti ile bir anlaşma yaparak özerklik vaadi içinde “savunma savaşı”na girerler. Osmanlı idaresinden aldıkları silah ve mühimmatla, doğrudan Osmanlı ordusunun emrine girmeden Ruslara karşı durma karşılığında Dersimlilere “bağımsız çatışma hakkı” tanınır. Ruslar geri çekildikten sonra Osmanlı idaresi tarafından Dersimlilere ve bu aşiretlere madalya ve hediyeler verilir. Seyit Rıza ise ayrıca ödüllendirilerek Erzincan’da “İl İdaresi Üyeliği”ne atanır. Dönemin Erzincan valilerinden Sabit Bey yazdığı bir mektupta Seyit Rıza ile ilgili olarak “şimdiye kadar bize din ve namusuyla hizmet etti” ifadesini kullanır. Dersim olaylarının meydana gelmesinde Dersim aşiretlerinin ve önde gelenlerin Ermeni Kırımı’nda Ermenileri kurtarmış olmalarının, Rus işgaline karşı kendilerine vadedilen özerklik durumları ile daha önceki Koçgiri İsyanı’nın etkisi olduğu düşünülür.

İsyancılar, Şeyh Hasan aşiretine mensup olan Abasan Aşireti reisi Seyit Rıza önderliğinde birleşince, askere gitmek ve vergi vermek istemeyen diğer aşiretlerce de desteklenenince yaklaşık 6.000 kişilik bir grup isyancılara katılmıştır.

1920’lerin ikinci yarısından sonra Dersim bölgesini tanımaya yönelik pek çok rapor hazırlanmıştır. Özellikle Hamdi Bey’in 2 Şubat 1926 tarihli raporu, “Dersim gittikçe Kürtleşiyor, mefkureleşiyor, tehlike büyüyor. Dersim, hükûmeti Cumhuriyet için bir çibandır. Bu çiban üzerinde kati bir ameliye ihtimalatı elimeyi önlemek, selameti memleket namına farzı ayindir” tespitiyle başlıyordu. İsmet İnönü “Doğu raporları”nda “Erzincan beyleri Dersimlileri maraba adıyla çalıştırıyorlar. Bu bir nevi Erzincan beylerinin Kürt himayesine sığınmasıdır”, Genel Müfettiş Cemal Bardakçı, “Dersim’deki huzursuzluğun sebebi açlıktır”, Fevzi Çakmak ise “Dersimlileri askere almayın, silah kullanmayı ve savaş taktiklerini öğrenirlerse bize saldırırlar” diyecektir. Fevzi Çakmak aynı zamanda, Dersimlilerin okşanmakla kazanılamayacağını, silahlı kuvvetlerin müdahalesinin Dersimli’ye daha çok etki edeceğini bildirmiştir.

Raporlarda en çok üzerinde durulan noktalar ise, aşiretlerin birbiriyle olan ilişkileri, hangi aşiretin hangi dili (Zazaca, Türkçe) konuştuğu, aşiret yapıları, Dersimlilerin gelenek ve görenekleri, aşiretlerin coğrafi sınırları ve nüfuzları, Dersim’in stratejik noktalarıdır. Bunlar üzerine raporlar sunulmuştur ve başarılı bir Dersim Harekâtı için gereken önlemler bu raporlarda tespit edilmiştir.

25 Aralık 1935 tarihinde, 2884 sayılı Tunceli Vilayeti’nin İdaresi Hakkında Kanun çıkarıldı ve 4 Ocak 1936 tarihinde Dersim Vilayeti’nin adı Tunceli Vilayeti oldu.

Yasanın uygulanmaya başlamasıyla 1937 başlarında yeni olaylar çıktı. Bölgede güvenlik sağlanamadı ve hükûmet otoritesi kurulamadı.

Otoriteyi sağlamlaştırmak amacıyla TBMM 1164 sayılı ve 25 Haziran 1927 tarihli kanunu çıkardı. Bu kanuna göre kurulan umumi müfettişliklerin geniş yönetsel, askerî ve yargısal yetkileri vardı. 1 Ocak 1928 tarihinde Diyarbakır, Elazığ, Urfa, Bitlis, Van, Hakkâri, Siirt ve Mardin illerini kapsayan ve merkezi Diyarbakır’da bulunan Birinci Umumi Müfettişlik kuruldu. Ve Trakya’da yaşanan pogromlardan önce 19 Şubat 1934 tarihinde, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ ve Çanakkale illerini kapsayan ve merkezi Edirne’de bulunan İkinci Umumi Müfettişlik kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde Ağrı, Kars, Artvin, Rize, Trabzon, Gümüşhane, Erzincan ve Erzurum illerini kapsayan ve merkezi Erzurum’da bulunan Üçüncü Umumi Müfettişlik kuruldu. 6 Haziran 1936 tarihinde tarihî Dersim Bölgesini (Tunceli, Elazığ ve Bingöl) kapsayan ve merkezi Elazığ’da bulunan Dördüncü Umumi Müfettişlik kuruldu ve Umumi müfettişliğe Korgeneral Abdullah Alpdoğan atandı.

1936 yılında açılan dördüncü umumi müfettişliğin başına getirilen Korgeneral Abdullah Alpdoğan, mahkeme kararlarını imzalamaya, düzeni ve güvenliği sağlamak açısından gerekli gördüğü durumlarda ilde yaşayan kişileri ve aileleri, il sınırları içinde bir yerden bir başka yere göndermeye ve il sınırları içinde oturmalarını yasaklamaya da yetkiliydi.

Mustafa Kemal Atatürk, 1 Kasım 1936 tarihinde yaptığı TBMM konuşmasında Dersim’deki ağalık düzeni sorununu Türkiye’nin en önemli iç sorunu olarak tanımladı.

Öte yandan Hasretyan’ın kitabında yer alan bilginin aksine Atatürk’ün 1 Kasım 1936 tarihli TBMM konuşmasında toprak ile ilgili konuşurken “Dersim” hatta “ağalık düzeni” bile dememiştir. Günümüz Türkçesi ile bu bölüm:

Toprak Kanununun bir sonuca, varmasını, Kamutayın yüksek çalışmalarından beklerim. Her Türk çiftçi ailesinin geçineceği ve çalışacağı toprağa sahip olması, kesinlikle gereklidir.Vatanın sağlam temeli ve imarı buna dayanır. Bundan başka, büyük araziyi modern araçlarla işletip vatana fazla üretim sağlanmasını da özendirmek isteriz.

Eski Dersimli Osmanlı Devleti komutanlarından Kamer Ağa köyüne karakol kurulmasını istedi. Tülük’tan Uhundu köyüne küçük bir askerî birlik geldi. Anlatılara göre köylülerden Mehmet Ali (Menteş) aç ve yorgun olan ve başlarında Genç bir subay olan askerleri evinde konuk etti. Menteş’in karısı genç ve güzel adı Fatma’dır. Anlatılanlara göre genç subay Menteş içerideyken Menteş’in eşine tecavüzde bulunuyor. Karısının çığlığı üzerine içeri koşan Mehmet Ali (Menteş) köşede subayın silahını gördü ve subaya ateş ederek öldürdü.^[2][20][21] Ateş sesini duyan askerler içeri koşmaya başlayınca Menteş onlara da ateş açtı. Uhundu köyünün başında Eski Osmanlı Devleti Milis komutanı Kamer Ağa bulunuyordu. Kamer Ağa köye baskın yapılacağını düşünerek olayın ardından Menteş ve kardeşlerinin kaçmasına karar verdi. Kaçtıklarından sonra ise Harçik köprüsünü ateşe verdi. Köprünün durumunu görmek için devlet tarafından İsmail Hakkı Tekçe görevlendirildi. Bunun üzerine İsmail Hakkı’nın iddialara göre Fındık Ağa, İsmail Hakkı Tekçe köprüye bakmaya geldiğinde üzerine atılarak onu yaralamıştır. Üstüne atıldıktan sonra “Ben Fındık Ağa’yım adamı böyle yere sererim” demiştir. Bazı iddialara göre vuran Fındık Ağa değil Milan adında bir Rum köylüsüydü. Onun ismini kullanarak bilerek olayları artırmaya ve kışkırtmaya çalışmıştı. Fındık Ağa’nın adı bu olay dışında başka bir olayda geçmemektedir. Kamer Ağa ifadesinde devlete isyan etmediklerini, sadece ırzını savunan bir genci ele vermek istemediğini söyledi. Kamer Ağa, köyü saran ve isyancıların teslim edilmesini isteyen Albay’a cevap olarak “Komutan, bu ırza tecavüz girişimidir, Devlete isyan değildir. Siz de onun yerinde olsaydınız aynı şeyi yapardınız, köprüde oluşan tahribatı onarmaya hazırız ama eşini koruyan, eşini savunmak zorunda olan bir genci teslim etmem mümkün değildir.” dediği iddia edilmektedir. Kamer Ağa gerekli kişinin kaçmasından sonra teslim oldu ve sonra Fındık Ağa’dan teslim olmasını istedi. Fındık Ağa (veya Fındık Hafız) teslim olduktan sonra İsmail Hakkı Tekçe’yi vurduğu gerekçesi ile idam edildi.

27 Mart 1937 tarihinde Dersim-Erzincan yolundaki bir köprü Haydaran ve Demanan aşiretleri tarafından yakılır. Diğer Türk Birlikleri ile bağlantı kurulmasın diye Dersimli gruplar tarafından bölgenin telefon hatları kesilir. Jandarma birliklerine pusu kurulur. Pax bucağı karakoluna baskın düzenlenir. Seyit Rıza bizzat Sin Karakolu’nun da basılması için asi milislere emir verir. Bölgedeki 9. Seyyar Jandarma Taburu’na da baskın düzenlenir. Kendi vatandaşlarından kurulu düzensiz gerilla kuvvetlerine karşı savaşmak üzere eğitilmemiş ve bu yönde bir hazırlığı olmayan askerî kuvvetler kendilerini korumakta zafiyet içine düşerler. Birçok askerî birlik basılarak askerler öldürülür ve yaralanır. Asiler Mazgirt Köprüsü’nü de tahrip ederler.

İsyancıların bir kısmını 1920’de Sivas’ın Zara ve İmranlı ilçelerinden sığınan isyancılar oluşturuyordu.

14 Haziran 1937 tarihli meclis konuşmasında, İsmet İnönü; bölgeyi medenileştirmek ve geliştirmek için büyük uğraşlar yapıldığını fakat bölgede güçlü olan bir takım aşiretlerin, hükûmetin bu programına direniş gösterdiğini ifade etmiş, bölgede askerî tedbir almanın bir zorunluluk haline geldiğini belirtmiştir. 18 Eylül 1937 yılında yaptığı açıklamada ise, biri subay olmak üzere, 30 askerin hayatını kaybettiğini, 51 kişinin yaralı olduğu, 265 isyancının öldürüldüğünü, 849 kişinin ise güvenlik güçlerine teslim olduğunu belirtmiştir.

Sahada bulunmayan İhsan Sabri Çağlayangil’in bir ifadesine göre, 1937 yılında Atatürk Singeç Köprüsü’nün açılışını yapmak üzere Dersim’e gelecekti. Bu köprünün bir ucunda güvenliği sağlamak amacıyla bir askeri karakol bulunuyordu. İsmail Hakkı adlı bir teğmenin komutasındaki karakola isyancılar tarafından saldırı düzenlendi. Karakol yakıldı ve 33 askerin tümü öldürüldü. Ancak 33 asker tek bir baskınla ölenlerin değil, 1937 yılının Temmuz ayı sonuna kadar öldürülenlerin toplam sayısıdır. Atatürk’ün köprü açılışı için Pertek’e geldiği tarih ise 17 Kasım 1937’dir.

Trabzon’daki Atatürk Evinde gösterilen haritada, Dersim’deki askeri durumu gösteren taktik işaretlerin bizzat Mustafa Kemal tarafından çizildiği ve silahlı isyancılara karşılık harekâtın yapılış tarzı planlanmıştır.

Harekâtın başlangıcında; Nokta Dergisi’nin iddiasına göre Genelkurmay kaynaklarında “Türkçe, Osmanlıca harflerle, mahalli lisanda” yazılmış 4 Mayıs 1937 tarihli bildiriler, halkı teslim olmaya çağırıyor, “Cumhuriyet Hükümeti sizi şefkat ve merhamet kucağına almak, sizi mesut etmek istiyor. İçinizde bunu anlamayanlar çoktur ki, ona hürmetsizlik ediyor, veyahut içinizde bazıları şahsi menfaatleri için sizi kurban vermek istiyor. Cumhuriyet Hükümeti bu gereği bildiği içindir ki, sizlere son ihtarını yapıyor. Onun size son şartları şudur; sizi ayaklandırmaya çalışan zavallıları Cumhuriyet Hükümetine teslim ediniz veyahut onlar kendileri teslim olmalılar. Bu takdirde cümleniz masum kalacaksınız. Teslim edilenler veya kendiliğinden teslim olanlar dahi Cumhuriyetin adil muamelesinden başka hiçbir şey görmeyeceklerdir. Bu suretle siz kıymetli vatandaşlarımızdan hiçbirinin burnu kanamayacaktır. Aksi takdirde, yani dediklerimizi yapmazsanız her tarafınızı sarmış bulunuyoruz. Cumhuriyetin kahredici orduları tarafından mahvedileceksiniz. Cumhuriyet Hükümetinin bu son şefkat ve merhametini bildiren bu bildirisini 24 saat çoluk ve çocuğunuzla beraber okuyun, düşünün ve çabuk cevap verin. Yoksa hiç istemediğimiz halde sizi mahvedecek olan kuvvetler harekete geçeceklerdir. Devlete itaat gerektir.” deniliyordu. Aynı tarihli Bakanlar Kurulu toplantısında “Son günlerde Tunceli’de vuku gelen hadiselere dair raporlar 4.5.1937 Tarihinde Atatürk’ün ve Mareşal’in (Fevzi Çakmak) huzurları ile tetkik ve mütalaa edilerek aşağıdaki sonuca varılmıştır: (…) Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocakları daimi olarak yerinde bırakılmış olur. Bunun içindir ki, silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar veremeyecek hale getirmek, köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüştür.” şeklinde gizli bir karar alınmıştır.

General Abdullah Alpdoğan’ın düzenlediği ilk harekât başarısızlıkla sonuçlandı. Aşiretler ise bunun verdiği moralle tamamen silahlandı. Bu yüzden isyanı bastırmak iyice zorlaştı. Abdullah Alpdoğan yanına aldığı 50.000 asker (üç kolordu) ile bölgeye gitti fakat dağları bir türlü aşamadı. Bunun sonucunda bir hava saldırısı gerektiğine karar verdi. Gerekli onayı alınca Sabiha Gökçen’i davet etti. Sabiha Gökçen de kabul edip Hava Kuvvetleri’nden 3 uçak filosu ile havadan saldırı gerçekleştirdi. İsyancıların saklandıkları en büyük yer olan Laş mevkiini bombaladı.

Yapılan harekât başarılı olmayınca, askerler bölgeye girmeyi başaramadı. 13 Eylül 1937’de anlaşmaya çağrılan Seyit Rıza tutuklandı. Askerî harekâttan sonra yapılan yargılama 15 Kasım 1937’de sona erdi. 11 kişi idama mahkûm oldu, fakat yaşların geçkin olmalarından dolayı içlerinden dördü hakkında idam cezası 30 sene ağır hapse tahvil edildi.

10-12 Eylül 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza barış görüşmesi için Erzincan Vilayet konağına geldi ve o arada tutuklandı. Ertesi gün, Elazığ’da bulunan Umumi Müfettişliğe nakledildi ve 15 – 18 Kasım 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza ve Halvori gözeleri’nde toplantı yapan 6 kişi idam edildi. Çok sayıda ayaklanmacı değişik hapis cezalarına çarptırıldı.

Asılarak idam edilen kişiler şunlardır:

• Seyit Rıza
• Resik Hüseyin (Seyit Rıza’nın oğullarından)
• Seyit Hüseyin (Kureyşan-Seyhan aşiret reisi)
• Fındık Ağa (Yusufanlı Kamer Ağa’nın oğlu)
• Hasan Ağa (Demenan aşiret reisi Cebrail Ağa’nın oğlu)
• Hasan (Kureyşanlardan Ulkiye’nin oğlu)
• Ali Ağa (Mirza Ali’nin oğlu)

17 Kasım 1937 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk, Diyarbakır’dan Elazığ’a geldi ve Tunceli’nin Pertek kazasına geçerek Murat Nehri üzerindeki Singeç Köprüsü’nün açılış törenine katıldı.

Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.

Ancak olaylar durulmadı ve 1938’de Kureyşan aşireti intikam için diğer aşiretleri silahlanmaya davet etti.

Başbakan Celâl Bayar (görev süresi: 25 Ekim 1937 – 25 Ocak 1939) Dersimli isyancılara karşı saldırıyı onayladı ve İkinci Dersim Harekâtı (2 Ocak – 7 Ağustos 1938) başlatıldı.

10-17 Ağustos 1938 tarihinde Üçüncü Dersim Harekâtı düzenlendi.

6 Eylül’de başlayan “temizleme harekâtı”, 17 gün boyunca devam etti.

Muhsin Batur, Dersim üzerinde yaklaşık iki ay görev yaptı. Fakat hatıralarında okurlarından özür dileyerek hayatının o bölümünü yazmayacağını açıkladı. İsyana katılanlardan veteriner Nuri Dersimi, Türk hava birimlerinin zehirli gaz bombasını attığını aktardı. Sabiha Gökçen ise, olaylarla ilgili olarak 1956 yılında Halit Kıvanç’a verdiği bir röportajda; “Canlı ne görürseniz ateş edin! emrini almıştık. Asilerin gıdası olan keçileri dahi ateşe tutuyorduk” demiştir.

Hukukçu yazar Hüseyin Aygün, Dersim Harekâtı ve sonuçları hakkında bugüne kadar yapılmış en kapsamlı bir araştırma olarak nitelendirilen Dersim 1938 ve Zorunlu İskân adlı kitabında, isyanın açıkça kışkırtılarak çıkarıldığını, Cumhuriyet dönemi ayaklanmaları içerisinde sivillere yönelik eziyetin ve kıyımın en şiddetlisine uğradığını, ardından da isyancılarla beraber aileleri ve hatta isyana iştirak etmeyenlerin eziyete ve kıyıma maruz kaldığını, binlerce sivil vatandaşın öldürülmüş ve kalan on binlercesinin de sürgün edilmiş olduğunu belirtmiştir.

Bölgeden Ankara’ya gönderilen raporlarda kadın ve çocuklar dahil olmak üzere insanların zehirli gaz ve yangın bombaları kullanılarak imha edildiği yazılmaktadır. 30 Mart 1937’de, Tunceli Valisi Abdullah Alpdoğan’ın Başbakanlığa yazdığı yazının 2. maddesinde şu yazı geçmektedir: “Tayyare Alay Kumandanından yangın ve Millî Müdafaa’dan yakıcı ve boğucu gaz bombaları istedim.

Askerî harekât, her ne kadar bazı aşiretleri sürgün etse de, harekât 1938 yılının sonuna doğru sona ermiştir.

Olaylardan önce ve sonra Tunceli il nüfusu
1935	1940
101.099	94.639
Nüfusun Azalmasındaki Etkenler
Toplam Kayıplar	Sürgünler
13.160	11.818

Dönemin Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 23 Kasım 2011 günü yaptığı konuşmada, 9 Ağustos 1939 tarihli bir belgede Dersim’de 13 bin 806 kişinin öldürüldüğünün ifade edildiğini belirtmiş ve Dersim’de yaşananlar için; “eğer devlet adına özür dilenecekse, böyle bir literatür varsa ben özür dilerim, diliyorum” demiştir. Başlangıçtan Günümüze Dersim Tarihi kitabının yazarı tarihçi Ali Kaya’ya göre, harekâtın sorumlusu dönemin Başbakanı Celâl Bayar’dır. Asıl yaşanan büyük olayların daha çok 15 Mayıs-15 Eylül 1938 tarihleri arasında meydana geldiğini belirten Ali Kaya, Atatürk’ün o dönemde ciddi olarak hasta olduğunu, doktor raporlarının bulunduğunu ve Atatürk’ün son gelişmelerden haberi olmadığını ileri sürmüştür. Gazeteci Murat Bardakçı ise “Dersim olayı sırasında Atatürk öyle çok hasta değildi. Hatta Operasyon bittikten sonra oraya köprü açılışı için gitmiştir. Atatürk’ün bilgisi dahilinde yapılmıştır.” demiştir. 12 Kasım 2014’te CHP Genel Başkan Yardımcısı Sezgin Tanrıkulu “Acı duyan herkesten, ölen her insandan, sürgün edilen her insandan CHP adına da özür diliyorum.” diyerek olan olaylarla ilgili partisi adına özür diledi.

Zürih ve Londra Antlaşması

Tür	Antlaşma
İmzalanma	11 Şubat 1959 (Zürih) 19 Şubat 1959 (Londra)
Yer	Zürih, İsviçre Londra, Birleşik Krallık
Taraflar	Birleşik Krallık  Türkiye  Yunanistan
Diller	İngilizce, Türkçe, Yunanca
Zürih Antlaşması

Zürih ve Londra Antlaşması, 11 Şubat 1959 tarihinde Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan devletleri ile Kıbrıs’taki Rum ve Türk toplumları arasında imzalanan, bağımsız bir devlet olarak Kıbrıs halklarının durumunu belirleyen ve Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasını onaylayan antlaşmadır. Rum tarafını Başpiskopos Makarios, Türk tarafını ise Fazıl Küçük temsil etmekte idi.

Bunu takip eden 19 Şubat 1959 tarihli Londra Antlaşması ile Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulması sağlanmış oldu.

Bu Antlaşma uyarınca kurulacak olan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Anayasasının adadaki her iki toplumun da haklarını koruyacak şekilde hazırlanması kabul ediliyordu. Antlaşma uyarınca kabul edilen bazı önemli şartlar şunlardır;

• Birinci madde uyarınca adada Cumhurbaşkanlığı sistemi kurulacağı öngörülüyordu, ancak Rum Cumhurbaşkanı Rum Toplumu tarafından, Türk Cumhurbaşkanı Yardımcısı ise Türk Toplumu tarafından seçilecekti.
• Beşinci madde uyarınca ise Bakanlar Konseyi 7 Rum ve 3 Türk olmak üzere 10 bakandan oluşacaktı ve toplumların tek taraflı kararlar çıkarmalarına engel olunması amacı ile gerek Temsilciler Meclisi tarafından çıkarılacak yasalar gerekse bakanlar Kurulu kararları Rum Cumhurbaşkanı veya Türk Cumhurbaşkanı yardımcısı tarafından veto edilebilecekti.
• Altıncı madde uyarınca Yüksek Anayasa Mahkemesi bir Rum, bir Türk ve bir tarafsız yargıçtan oluşacaktı.
• Onuncu madde ise her iki toplum için ayrı Cemaat Meclisleri kurulmasını şart koşuyordu. Bu meclisler dini, eğitim, kültürel ve öğretim gibi konular yanında vergilendirme hakkına da sahip olacaktı.
• On birinci madde gereğince kamu çalışanlarının %70’i Rum %30’u Türk toplumundan olacaktı.
• On yedinci madde uyarınca toplumların ayrı mahkemeleri olacak, davalı ve davacı ayrı toplumlardan ise karma mahkemeler kurulacaktı.
• Yirminci madde ise kurulacak Kıbrıs Cumhuriyeti’nin beş büyük şehrinde Rum ve Türk toplumları için ayrı ayrı belediyeler kurulmasını gerektiriyordu.

Zürih görüşmelerinde Yunanistan, Türkiye ve İngiltere arasında yapılan görüşmeler sonunda üzerinde uzlaşılan ve Londra’da bütün taraflarca onaylanan antlaşma maddeleri ile kurulacak Kıbrıs Cumhuriyeti’nde toplumların birbiri üzerinde baskı kurmasının engellenmesi ve adayı uzlaşma içinde yönetmeleri için öngörülen konfederal yapının temelleri oluşturulmaya çalışılmıştır.

X

X’in oturum kapalıyken ziyaret edilen ekran görüntüsü, Mayıs 2024
Sahip	Odeo (2006) Twitter, Inc. (2006-2023) X Corp. (2023-günümüz)
Oluşturan	Jack Dorsey Noah Glass Biz Stone Evan Williams
CEO	Linda Yaccarino
URL	x.com
Site türü	Sosyal ağ hizmetleri
Kayıt	Erişim için kayıt olmak gerekmektedir
Üye sayısı	600 milyon aylık aktif kullanıcı (Mayıs 2024)[1]
Kuruluş tarihi	21 Mart 2006 (18 yıl önce)
Kullanılabilir dil(ler)	Çok dilli
Kapsama	Android iOS iPadOS macOS
Hizmet bölgesi	Dünya geneli, 8 yasaklı ülke hariç
Programlama dili	Java Ruby Scala JavaScript
Başlama tarihi	15 Temmuz 2006 (18 yıl önce)
Geçerli durum	Aktif

Twitter, 2023’ten beri resmî olarak X adıyla biliniyor, Amerikan X Corp. şirketi tarafından işletilen çevrimiçi bir sosyal medya ve sosyal ağ hizmetidir. X’te kullanıcılar metin, fotoğraf ve video paylaşabilirler. Kayıtlı kullanıcılar gönderi paylaşabilir, gönderileri beğenebilir, yeniden paylaşabilir ve diğer kayıtlı kullanıcılara doğrudan mesaj (DM) gönderebilirken, kayıtsız kullanıcılar yalnızca herkese açık gönderileri görüntüleyebilir. Amerika Birleşik Devletleri dışındaki X kullanıcılarına yasal olarak İrlanda merkezli Twitter International Unlimited Company tarafından hizmet verilmekte olup, bu durum söz konusu kullanıcıları İrlanda ve Avrupa Birliği veri koruma yasalarına tabi kılmaktadır.

Twitter; Jack Dorsey, Noah Glass, Biz Stone ve Evan Williams tarafından Mart 2006’da kuruldu ve aynı yılın temmuz ayında faaliyete geçti. Eski ana şirketi Twitter, Inc. merkezi San Francisco, Kaliforniya’daydı ve dünya çapında 25’ten fazla ofisi vardı. 2013’te en çok ziyaret edilen 10 internet sitesinden biri oldu ve “İnternetin SMS’i” olarak tanımlandı. 2022’den itibaren Twitter’ın aylık 368 milyondan fazla aktif kullanıcısı vardı. Uygulamada, gönderilerin büyük çoğunluğu azınlıktaki kullanıcılar tarafından paylaşılmaktadır. 2020 yılında yaklaşık 48 milyon hesabın (tüm hesapların %15’i) sahte olduğu tahmin ediliyordu.

27 Ekim 2022’de iş adamı Elon Musk Twitter’ı 44 milyar ABD doları karşılığında satın aldı. Satın alma işleminden bu yana platform, nefret söylemi içeren içeriklerin arttığı iddiası ile eleştirildi. Ancak bu iddiaların aksine Musk, kullanıcı sayısındaki artışa rağmen platformdaki nefret söylemlerinin azaldığını iddia etmiştir. 20 Aralık 2022’de Musk, yerine yeni bir CEO bulunmasının ardından CEO’luk görevinden istifa edeceğini açıkladı. 12 Mayıs 2023’te de yaklaşık altı hafta içinde CEO’luk görevinden istifa edeceğini ve NBCUniversal’ın eski reklam satış müdürü Linda Yaccarino’nun yeni CEO olacağını açıkladı. Temmuz 2023’te Musk, “Twitter” adının “X” olarak değiştirileceğini ve Twitter’ın “kuş” logosunun aşamalı bir şekilde kaldırılacağını duyurdu. 17 Mayıs 2024 tarihinde “twitter.com” alan adı “x.com” olarak değiştirildi.

2004 yılında, Twitter’ın da çatısı altında kurulacağı Odeo isimli bir şirket faaliyete geçirilmiştir. 2005 yılında Odeo, “Podcasting” isimli servisini tanıtmış, fakat beklenen ilgi görülmemiştir. Şubat 2006’da Jack Dorsey, Noah Glass, Evan Williams ve Biz Stone, insanların durumlarını mesaj olarak paylaşabileceği bir proje üzerinde çalışmaya başlamıştır. Bu çalışma sonrasında orijinal fikri Jack Dorsey’e ait olan “Durum” konsepti ortaya çıkmış, Mart ayının ilk günlerinde Noah Glass’ın önerisiyle isim olarak Twitter seçilmiştir. Twitter’da ilk mesaj “#38” şeklinde ve geliştirici ekipte yer alan Dom Sagolla tarafından atılmıştır. 2006 yılında Jack Dorsey tarafından geliştirilmesinden bu yana Twitter, dünya çapındaki popülaritesini gün geçtikçe arttırmış ve içerdiği uygulamaların programlama arayüzünün kısa mesaj gönderim ve alımı konusundaki olanaklarıyla internet dünyasının SMS’i olarak anılmaya başlamıştır. 25 Nisan 2011 tarihinden itibaren Türkçe olarak kullanılabilir hale gelmiştir. Twitter üzerindeki kullanıcıların etkisinin takipçi sayısından ziyade kullanıcının tweetlerine gelen retweetlere bağlı olduğu ortaya konmuştur.

Twitter uygulamasının sahibi ve işletmecisi olan Twitter, Inc. şirketi, 25 Nisan 2022’de Elon Musk tarafından 44 Milyar dolara satın alınmıştır. Daha sonra ortaya çıkan anlaşmazlıklar sebebiyle Elon Musk satın almaktan vazgeçmiştir. Ekim 2022’nin başlarında Musk, başlangıçta anlaşmaya varılan 44 milyar dolarlık fiyatla anlaşmaya devam edeceğini söyleyerek pozisyonunu tekrar tersine çevirdi. 27 Ekim 2022 tarihinde ise Twitter’ı satın aldı.

Twitter, uluslararası olarak tanınan Twitter Kuşu ile tanınır hale gelmiştir. İlk logo, sadece “Twitter” kelimesiydi ve Mart 2006’da kullanılmaya başlandı. Bu logo, daha sonra İngiliz grafik tasarımcısı Simon Oxley tarafından oluşturulan bir kuş resmi ile birlikte kullanılmıştı. Daha çizgi film tarzı bir kuşla değiştirilen yeni bir logo, 2009’da kurucu Biz Stone tarafından tasarlandı ve tasarımcı Philip Pascuzzo’nun yardımıyla ortaya çıktı. Bu sürüm, NBA’nın Boston Celtics takımının ünlü oyuncusu Larry Bird’e ithafen “Larry the Bird” olarak adlandırılmıştı.

Larry the Bird logosu, bir yıl içinde Stone ve Pascuzzo tarafından çizgi film özelliklerini değiştirmek için yeniden tasarlandı ve bu tasarım 2010’dan 2012’ye kadar kullanıldı. 2012’de Douglas Bowman, Larry the Bird’ün daha basitleştirilmiş bir versiyonunu oluşturdu. Bu logo “Twitter Kuşu” olarak adlandırıldı ve Temmuz 2023’e kadar kullanıldı.

22 Temmuz 2023 tarihinde Elon Musk, hizmeti “süper uygulama” olarak yeniden markalaştırma amacıyla “X” olarak yeniden markalandırılacağını duyurdu. Musk’ın Twitter profil resmi, resmi Twitter hesapları ve platformu göz atarken/kaydolurken kullanılan simgeler, yeni logoyu yansıtmak için güncellendi. Logo, “X” harfinin Unicode matematiksel alfasayısal bir sembolüdür ve kalın çift çizgi tarzında tasarlanmıştır.

The New York Times’tan Mike Proulx, bu değişikliği eleştirdi ve marka değerinin “sıfırlandığını” belirtti. Mike Carr ise yeni logonun, önceki kuş logosunun “sevimli” doğasına karşı “‘Büyük Birader’ teknoloji hükümdarı havası” verdiğini söyledi.

13 Nisan 2010’da Twitter, şirketlere “tanıtılan tweetlerin” Twitter web sitesinde seçici arama sonuçlarında görünmesine izin verecek ücretli reklamcılık sunma planlarını duyurdu, Google Reklamlar’ın reklamcılık modeline benzer br şekilde işletilmesi hedefleniyordu. Kullanıcıların fotoğraflarının Twitter için telifsiz gelir sağlaması planlanıyordu. Mayıs 2011’de World Entertainment News Network (WENN) ile bir anlaşma duyuruldu. Twitter, 2011 yılında tahmini 139,5 milyon dolar reklam geliri elde etti.

Haziran 2011’de Twitter, küçük işletmelere self reklam hizmeti sunacağını duyurdu. Self reklam platformu, Mart 2012’de Amerikan Express kart sahipleri ve ABD’deki tüccarlar için davetiyeyle sınırlı bir şekilde başlatıldı. Reklam kampanyalarına devam etmek için Twitter, 20 Mart 2012’de tanıtılan tweetlerin mobil cihazlara getirileceğini duyurdu. Nisan 2013’te Twitter, tanıtılan tweetler ve tanıtılan hesaplardan oluşan Twitter Ads kendi hizmet platformunun davetiye olmaksızın tüm ABD kullanıcılarına sunulduğunu duyurdu.

3 Ağustos 2016’da Twitter, insanları ödüller kazanmaları ve sosyal medya ağının konuşma reklamlarını kullanmaları için bir marka hakkında tweet atmaya teşvik eden yeni bir özellik olan “Kartlar” özelliğini başlattı. Format kendi, çağrı yapma düğmeleri ve özelleştirilebilir bir hashtag ile resimler veya videolardan oluşur.

Ekim 2017’de Twitter, ABD Ulusal İstihbarat Raporu’nun önceki Ocak ayının sonuçlarını takiben Rus medya kuruluşları RT ve Sputnik’i web sitelerinde reklam yapmaktan yasakladı. Rapora göre hem Sputnik hem de RT, Rusya’nın 2016 ABD başkanlık seçimlerine müdahalesi için araç olarak kullanılmıştı. Rus Dışişleri Bakanlığı’ndan Maria Zakharova, yasağın ABD tarafından ifade özgürlüğünün ciddi bir ihlali olduğunu söyledi.

Ekim 2019’da Twitter, siyasi reklamların çeşitli asılsız iddialarda bulunmasının sonucu olarak 22 Kasım’dan itibaren reklam platformunda siyasi reklamları yayınlamayı durduracağını duyurdu. Şirketin CEO’su Dorsey, internet reklamcılığının ticari reklamverenler için büyük güce sahip olduğunu ve son derece etkili olduğunu açıkladı, ancak bu gücün, hayati kararların milyonlarca insanın hayatını etkilediği siyasette önemli riskler taşıdığını belirtti.

Nisan 2022’de Twitter, “iklim değişikliği konusundaki bilimsel uzlaşmaya aykırı” olan “yanıltıcı” reklamlara yasak getirdiğini duyurdu. Şirket tam rehberler vermedi, ancak kararların “yetkili kaynaklar”ın yardımıyla alınacağını belirtti, bu da İklim Değişikliği Hükümetlerarası Paneli dahil “yetkili kaynakları” içeriyordu.

2023 yılında, Twitter, eski başkan Donald Trump’ın hesabı için ABD Adalet Bakanlığı’nın arama emrini yerine getirme konusundaki iki süresini karşılamadığı için 350.000 dolar para cezası aldı.

Gönderiler varsayılan olarak herkese açık şekilde görünür, ancak gönderici, ileti gönderimini sadece takipçilerine sınırlayabilir. Kullanıcılar istemedikleri kişilerle etkileşimde bulunmak istemezlerse kullanıcıları sessize alabilir, hesaplarına gönderilerini görmemesi için kişileri engelleyebilir ve takipçi listelerinden hesapları kaldırabilirler. Kullanıcılar, Twitter web sitesi, uyumlu harici uygulamalar (akıllı telefonlar için) veya belirli ülkelerde bulunan Kısa Mesaj Servisi (SMS) aracılığıyla gönderi yapabilirler. Kullanıcılar diğer kullanıcıların gönderilerine abone olabilirler, bu da “takip etme” olarak bilinir ve aboneler “takipçiler” veya “tweeps” olarak adlandırılır ki bu da Twitter ve arkadaşlar anlamına gelen “peeps” kelimelerinin birleşimidir. Kullanıcılar, tekil gönderileri kendi akışlarına iletme işlemi olarak bilinen bir “yeniden gönderi” (repost) yapabilirler. 2015 yılında, Twitter “alıntı tweet” (başlangıçta “yorumla yeniden gönderi” olarak adlandırıldı), kullanıcıların gönderilerine yorum eklemelerine izin veren bir özellik olan, bir gönderiyi diğer bir gönderinin içine yerleştiren bir özellik başlattı. Kullanıcılar ayrıca tekil tweetleri “beğenebilirler” (“favori” olarak adlandırılırdı).

“Beğeniler”, “yeniden gönderiler” ve yanıtlar, ilgili düğmelerin yanında profil sayfaları ve arama sonuçları gibi zaman çizelgelerinde görünür. Beğeniler ve yeniden gönderiler için sayacalar, bir gönderinin bağımsız sayfasında da bulunur. Eylül 2020’den bu yana, alıntı tweetler (başlangıçta “yorumla yeniden gönderi” olarak bilinir), kendi gönderi sayfalarında kendi sayacına sahiptirler. 2020’de kullanımdan kaldırılan eski masaüstü arayüzüne kadar (en eski belgelenmiş uygulama Aralık 2011 güncellemesinde yer aldı), en fazla on kullanıcının beğendiği veya yeniden gönderdiği kullanıcıların minyatür profil resimlerinin bulunduğu bir sıra görüntülendi, ayrıca bir tweet yanıt sayacı, bir tweet sayfasındaki ilgili düğmenin yanındaydı.

Twitter, kullanıcıların cep telefonları üzerinden metin mesajları veya belirli akıllı telefonlar ve tabletler için piyasaya sürülen uygulamalar aracılığıyla profil güncellemeleri yapmalarına izin verir. Twitter, bir web tabanlı İnternet Relay Chat (IRC) istemcisine benzetilmiştir. 2009’da Time dergisinde yayınlanan bir makalede, teknoloji yazarı Steven Johnson, Twitter’ın temel işleyişini “olağanüstü basit” olarak tanımlamıştır:

Sosyal bir ağ olarak Twitter, takipçilerin ilkesi etrafında döner. Başka bir Twitter kullanıcısını takip etmeyi seçtiğinizde, bu kullanıcının tweet’leri ana Twitter sayfanızda ters kronolojik sırayla görünür. 20 kişiyi takip ediyorsanız, sayfada aşağı doğru kayan tweet’lerin bir karışımını göreceksiniz: kahvaltı geviş getirmeleri, ilginç yeni bağlantılar, müzik önerileri, hatta eğitimin geleceği hakkında düşünceler gibi.

1 Eylül 2022 tarihinde Twitter, tweet düzenleme özelliğinin belirli kullanıcılar için test edildiğini duyurdu. Şirket, özelliğin ilk olarak kötüye kullanılıp kullanılamayacağını belirlemek amacıyla test edildiğini söyledi. Düzenleme işlemine 30 dakika süre verilecek ve düzenlenmiş bir gönderinin önceki sürümleri mevcut olacaktı. Son olarak, tüm Twitter Blue abonelerinin bu özelliği kullanabileceği açıklandı.

Kullanıcılar, konu veya tür bazında gönderileri bir araya getirebilirler, bunu “#” işareti ile başlayan kelimeler veya ifadeler olan etiketlerle yapabilirler. Benzer şekilde, “@” işaretinin ardından bir kullanıcı adı eklenerek diğer kullanıcıları etiketlemek veya cevap vermek için kullanılır.

2014 FIFA Dünya Kupası öncesinde Twitter, özel emojileri otomatik olarak oluşturan özel etiketler olan “hashflags”ı tanıttı. Bu kampanya, benzer bir kampanyanın 2010 FIFA Dünya Kupası sırasındaki başarısının ardından yapılmıştır. Hashflags’lar, Twitter tarafından oluşturulabilir veya şirketler tarafından satın alınabilir.

Başka bir Twitter kullanıcısının ilettiğini yeniden paylaşmak ve kendi takipçileriyle paylaşmak için bir kullanıcı ileti içindeki “retweet” düğmesine tıklayabilir. Kullanıcılar diğer hesapların cevaplarına yanıt verebilirler. Kasım 2019’dan bu yana kullanıcılar, mesajlarına verilen cevapları gizleyebilirler. Mayıs 2020’den bu yana kullanıcılar, her bir tweetlerine kimin yanıt verebileceğini seçebilirler: herkes, iletiyi paylaşanları takip eden hesaplar, belirli hesaplar ve hiç kimse. Bu yetenek Temmuz 2021’de yükseltildi ve iletiler gönderildikten sonra retroaktif olarak uygulanabilir hale getirildi.

SMS aracılığıyla kullanıcılar, Twitter ile beş geçit numarası üzerinden iletişim kurabilirler: Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Hindistan, Yeni Zelanda için kısa kodlar ve uluslararası kullanım için Man Adası merkezli bir numara bulunmaktadır. Ayrıca Birleşik Krallık’ta sadece Vodafone, O2 ve Orange ağlarında olanlar tarafından erişilebilen bir kısa kod da bulunmaktadır. Hindistan’da Twitter yalnızca Bharti Airtel tarafından desteklendiğinden, tüm ağlarda çalışacak alternatif bir platform olan smsTweet’ kuruldu. Singapur ve Malezya’daki mobil telefon kullanıcıları için GladlyCast adında benzer bir platform bulunmaktadır.

Gönderiler, SMS mesajlaşmasıyla uyumlu olması için genellikle kısıtlayıcı bir 140 karakter sınırına sahipti ve bu, SMS mesajlarında yaygın olarak kullanılan kısaltma ve argo kullanımını artırdı. 140 karakterlik sınırlama aynı zamanda bit.ly, goo.gl, tinyurl.com, tr.im gibi URL kısaltma hizmetlerinin ve TwitPic, memozu.com ve NotePub gibi diğer içerik barındırma hizmetlerinin kullanımını artırdı, böylece multimedya içeriği ve 140 karakterden daha uzun metni barındırabilirdi. Haziran 2011’den bu yana Twitter, sitesinde paylaşılan tüm URL’leri otomatik olarak kısaltmak için kendi t.co etki alanını kullanmaktadır, bu da Twitter’ın 140 karakter sınırlaması içinde kalma gereksiz kıldı.

Nisan 2020’de Twitter, yeni tweetlerin metnini içeren SMS bildirimleri alma özelliğini durdurdu.

2016 yılında Twitter, fotoğraflar, videolar ve kişinin kullanıcı adı gibi medyanın, 140 karakter sınırına dahil edilmeyeceğini duyurdu. Kullanıcı fotoğraf paylaşımları eskiden bir gönderinin büyük bir kısmını, yaklaşık olarak 24 karakteri oluşturuyordu. Ekler ve bağlantılar da artık karakter sınırının bir parçası olmayacaktı.

30 Mart 2017’den itibaren Twitter kullanıcı adları artık gönderinin kendi içinde yer almamakta, bu nedenle karakter sınırına dahil edilmemektedir. Yalnızca konuşmaya eklenen yeni Twitter kullanıcı adları sınıra dahil edilmektedir.

2017’de Twitter, 140 karakterlik sınırlamayı 280 karaktere çıkardı. Yeni sınıra göre, semboller, hangi yazıdan geldiklerine bağlı olarak değişen bir karakter sayısı olarak sayılır: çoğu Avrupa harfi ve noktalama işareti bir karakter olarak sayılırken, her CJK sembolü iki olarak sayılır, böylece bir gönderide yalnızca 140 kadar bu tür sembol kullanılabilir.

8 Şubat 2023’te Twitter, Twitter Blue (X Premium) kullanıcılarının artık 4.000 karakter uzunluğunda gönderiler oluşturabileceğini duyurdu.

t.co, Twitter tarafından oluşturulan bağlantı kısaltma hizmetidir. Bu hizmet, yalnızca Twitter’a gönderilen bağlantılar için kullanılabilir ve genel kullanım için mevcut değildir. Twitter’a gönderilen tüm bağlantılar t.co kaplaması kullanır. Twitter, bu hizmetin kullanıcıları kötü amaçlı sitelerden koruyabileceğini umuyor ve tweet’ler içindeki bağlantılara tıklamaları izlemek için kullanıyor.

Üçüncü taraf hizmetler olan TinyURL ve bit.ly’nin hizmetlerini kullandıktan sonra, Twitter, özel mesajlar için kendi bağlantı kısaltma hizmetiyle Mart 2010’da twt.tl alan adını kullanarak denemelere başladı, ardından t.co alan adını satın aldı. 7 Haziran 2011’de Twitter, bu özelliği kullanıma sunmaya başladığını duyurdu.

Ağustos 2023’te, Twitter’ın kısaltıcı aracılığıyla erişimi, The New York Times gibi haber kaynaklarına ve Instagram ile Bluesky gibi rakip ağlara da kısıtladığı ortaya çıktı.

1 Haziran 2011’de Twitter, kullanıcıların bir fotoğrafı yüklemelerine ve bunu doğrudan Twitter.com’dan bir Tweet’e eklemelerine olanak tanıyan kendi entegre fotoğraf paylaşım hizmetini duyurdu. Kullanıcılar artık tweet’e hashtag ekleyerek Twitter’ın aramasına resimler ekleyebilme yeteneğine sahipler. Twitter ayrıca, kullanıcının Twitter ve TwitPic gibi üçüncü taraf hizmetlerde yüklediği tüm fotoğrafları toplamak ve yayınlamak için tasarlanmış fotoğraf galerileri sunmayı planladı.

29 Mart 2016’da Twitter, her bir tweet’e eklenen her resmin üstüne 480 karaktere kadar açıklama ekleyebilme yeteneğini tanıttı; bu özellik, ekran okuma yazılımı ile veya TweetDeck içinde bir resmin üzerine fareyi getirerek erişilebilir hale getirildi. Nisan 2022’de Twitter, açıklama eklemeyi ve görüntülemeyi küresel olarak kullanılabilir hale getirdi. Herhangi bir yüklenen resme en fazla 1000 karakterlik açıklamalar eklenebilir. Açıklaması olan resimler, tıklanıldığında açıklamayı gösteren ALT yazılı bir rozet içerecektir, bu rozet resmin sol alt köşesinde yer alır.

2015 yılında Twitter, tweetlere anket soruları ekleyebilme yeteneğini kullanıma sunmaya başladı. Anketler en fazla 7 gün boyunca açık kalır ve oy verenler kişisel olarak tanımlanmazlar. İlk başta anketler sadece iki seçeneğe sahip olabilir ve her seçenek için en fazla yirmi karakter kullanılabilir. Daha sonra dört seçenek ekleyebilme ve her seçenek için en fazla yirmi beş karakter kullanabilme yeteneği eklenmiştir.

2016 yılında Twitter, canlı yayın video programlamasına daha fazla odaklanmaya başladı ve bu kapsamda CBS News, Dreamhack ve ESL espor etkinlikleri gibi çeşitli etkinlikleri barındırarak, ABD başkanlık kampanyası sırasında Cumhuriyetçi Parti ve Demokrat Parti konvansiyonlarının yayınlarını yapmak için CBS News ile bir ortaklık kapsamında yer aldı ve 2016 sezonunda on NFL Perşembe Akşamı Futbol maçının yayın haklarını almak için teklifte bulundu.

Mayıs 2017’de New York’ta gerçekleşen bir etkinlik sırasında Twitter, hizmet içinde barındırılan, çeşitli iş ortaklarının içeriğini sunan 24 saatlik bir canlı yayın video kanalı oluşturma planlarını açıkladı. CEO Jack Dorsey, dijital video stratejisinin Twitter’ın “herhangi birinin ilgilendiği bir şeyin ne olduğunu duyduğu ilk yer” olma hedefinin bir parçası olduğunu belirtti; 2017’nin ilk çeyreği itibarıyla Twitter, 200’den fazla içerik ortağına sahipti ve bu ortaklar 450 etkinlikte 800 saatten fazla video yayınladılar.

Etkinlikte, Twitter’ın yayın video hizmetleri için bir dizi yeni ve genişletilmiş iş ortaklığını duyurdu. Bu ortaklıklar arasında Bloomberg, BuzzFeed, Cheddar (Opening Bell ve Closing Bell şovları; ikincisi Ekim 2016’da tanıtıldı), IMG Fashion (moda etkinlikleri için kapsama), Live Nation Entertainment (konser etkinliklerini yayınlama), Major League Baseball (haftalık online oyun yayını ve canlı içeriğe bakışlar ve popüler hikâyelerin kapsamını içeren haftalık bir program), MTV ve BET (MTV Video Müzik Ödülleri, MTV Film ve TV Ödülleri ve BET Ödülleri için kırmızı halı kapsamı), NFL Network (Pazartesi-Cuma haber programı NFL Blitz Live ve Pazar Fantasy Gameday), PGA Tour (televizyon kapsamından önceki erken turnuva rauntlarının PGA Tour Live kapsamı), The Players’ Tribune, Ben Silverman ve Howard T. Owens’ın Propagate (günlük eğlence şovu #WhatsHappening), The Verge (haftalık teknoloji şovu Circuit Breaker: The Verge’s Gadget Show), Stadium (Silver Chalice ve Sinclair Broadcast Group tarafından oluşturulan yeni bir dijital spor ağı) ve WNBA (haftalık oyunlar) bulunuyordu.

Twitter Spaces, kullanıcılara sohbet için bir sanal ses ortamı olan “space”i barındırmalarına veya katılmalarına olanak tanıyan bir sosyal ses özelliğidir. Spaces, sınırsız sayıda dinleyiciyi ağırlayabilir. En fazla 13 kişi (1 ev sahibi, 2 yardımcı ev sahibi ve 10 konuşmacı) sahnede bulunabilir. Bu özellik başlangıçta en az 600 takipçisi olan kullanıcılara özgüydü. 21 Ekim 2021’den itibaren herhangi bir Twitter kullanıcısı Android veya iOS uygulamasından bir Space odası oluşturma hakkına sahiptir.

Spaces, 16 Aralık 2022 tarihinde, askıya alınmış kullanıcıların odalara katılabildikleri ortaya çıktıktan sonra geçici olarak devre dışı bırakıldı.

Mart 2020’de Twitter, bazı uygulamalarda “story” olarak bilinen bir hikâyeler özelliğini test etmeye başladı ve resmi olarak 17 Kasım 2020’de piyasaya sürüldü. Benzer özelliklere sahip olan fleets, metin ve medya içerebilir, yayınlandıktan sonra sadece 24 saat boyunca erişilebilir ve Twitter uygulaması içinde bir zaman çizgisi üzerindeki bir alandan erişilir.

Haziran 2021’de Twitter, reklamları fleets’e entegre ederek tam ekran reklamları kullanıcı oluşturulan içerikler arasına yerleştirmeye başlayacağını duyurdu. 14 Temmuz 2021’de Twitter, Fleets’i 3 Ağustos’a kadar kaldıracağını açıkladı. Twitter, fleets’in daha fazla kullanıcının düzenli olarak tweet atmasını teşvik etmek için tasarlandığını, sadece diğer kullanıcıların tweet’lerini tüketmek yerine, genellikle zaten çok tweet atan kullanıcılar tarafından kullanıldığını belirtti. Şirket, ekranın üstünde bulunan yerin artık kullanıcının beslemesinden şu anda etkin olan Spaces tarafından işgal edileceğini belirtti.

Bir kelime, ifade veya konu, diğerlerine göre daha yüksek bir hızda bahsedildiğinde “gündemdeki bir konu” olarak adlandırılır. Gündemdeki konular, ya kullanıcılar tarafından bilinçli bir çaba ile ya da belirli bir konu hakkında konuşmaları teşvik eden bir olay nedeniyle popüler hale gelir. Bu konular, Twitter ve kullanıcılarına dünyada neler olduğunu anlamalarına ve insanların bu konu hakkındaki görüşlerini anlamalarına yardımcı olur. Twitter web arayüzü, ana sayfadaki bir kenar çubuğunda gündemdeki konuların bir listesini ve sponsorlu içerikleri gösterir.

Gündemdeki konular, bazen belirli ünlülerin veya kültürel olayların hayranlarının bilinçli çabaları ve manipülasyonları sonucunda ortaya çıkabilir, özellikle Lady Gaga, Justin Bieber, Rihanna ve One Direction gibi müzisyenler ile Twilight ve Harry Potter gibi roman serilerinin hayranları tarafından bu özellik kullanılmıştır. Twitter, bu tür manipülasyonları önlemek amacıyla önceki dönemlerde gündem algoritmasını değiştirmiştir, ancak sınırlı başarı elde etmiştir. Twitter ayrıca, saldırgan veya rahatsız edici olduğu iddia edilen gündemdeki etiketleri sansürlemektedir. Kullanıcılar, #Thatsafrican ve #thingsdarkiessay gibi etiketlerin rahatsız edici olduğunu iddia ettiklerinde, Twitter bu etiketleri sansürlemiştir.

2009’un sonlarında, “Twitter Listeleri” özelliği eklenmiş ve kullanıcılara tek seferde birden çok hesabı takip etme olanağı sunmuştur, böylece bireysel kullanıcıları takip etmek yerine özenle seçilmiş bir hesap listesini takip etmek mümkün hale gelmiştir. Şu anda, listeler ya kamuya açık ya da özel olarak ayarlanabilir. Kamu listeleri, genel Listeler arayüzü üzerinden kullanıcılara önerilebilir ve arama sonuçlarında görünür. Bir kullanıcı kamuya açık bir listeyi takip ederse, bu liste profillerinin “Listeleri Görüntüle” bölümünde görünür, böylece diğer kullanıcılar da hızla bulabilir ve takip edebilir. Özel listeler, yaratıcıları listenin belirli bir bağlantısını paylaşırsa takip edilebilir. Listeler, Twitter arayüzüne başlık ekleyerek ayrı bir sekme ekler, örneğin “Haberler” veya “Ekonomi” gibi.

Ekim 2015’te Twitter, “Anılar” adlı bir özelliği tanıttı – bu özellik, kullanıcıların diğer kullanıcıların tweetlerini daha büyük bir koleksiyona düzenlemelerine olanak tanır. Twitter başlangıçta özelliğin kendi içindeki editoryal ekibi ve diğer ortaklar tarafından kullanılmasını amaçlamıştı; haber başlıklarını, spor etkinliklerini ve diğer içerikleri takip eden Twitter’ın uygulamalarında özel bir sekme oluşturdu. Eylül 2016’da, Anılar’ı oluşturmanın tüm Twitter kullanıcılarına açıldığı duyuruldu.

21 Ekim 2021 tarihli bir rapor, “uzun süredir devam eden, büyük ölçekli rasgele deneme” temel alınarak yapılan ve “1 Nisan ile 15 Ağustos 2020 tarihleri arasında gönderilen milyonlarca tweet”i analiz eden bir çalışmanın sonuçlarını içeriyordu ve bu çalışma, Twitter’ın kişiselleştirilmiş kullanıcı Ana zaman çizelgelerinde sağcı siyaseti nasıl artırdığını ortaya koyuyordu. Rapor, verilerin bulunduğu aktif Twitter kullanıcılarına sahip yedi ülkeyi karşılaştırdı: Almanya, Kanada, Birleşik Krallık, Japonya, Fransa ve İspanya ve “büyük siyasi gruplardan ve siyasetçilerden” gelen tweetleri inceledi. Araştırmacılar, her ülkedeki siyasi ideolojiye göre partileri konumlandırmak için 2019 Chapel Hill Uzman Anketi (CHESDATA) kullanmıştır. Twitter tarafından 2016 yılında tanıtılan “makine öğrenimi algoritmaları”, kullanıcıların beslemelerini yüzde 99 kişiselleştirmiş ve kullanıcıların doğrudan takip etmemiş oldukları hesaplardan gelen ancak algoritmanın kullanıcıların geçmiş tercihlerine “uygun gördüğü” tweetleri göstererek gerçekleştirmiştir. Twitter, ev zaman çizelgeleri kullanıcılarının yüzde 1’ini rastgele seçmiş ve bu kullanıcıların Ana zaman çizelgelerinin, doğrudan takip ettikleri kullanıcıların ters kronolojik sırayla içerik gösterdiği kullanıcılardan oluştuğunu belirtmiştir.

Twitter, iPhone, iPad ve Android için uygulamalara sahiptir. Nisan 2017’de Twitter, istikrarsız ve yavaş internet bağlantılarına sahip bölgeler için tasarlanmış, bir megabaytın altında bir boyuta sahip ve sınırlı depolama kapasitesine sahip cihazlar için tasarlanmış olan Twitter Lite’ı tanıttı.

İçerik eklemek, içeriği ve konuşmaları izlemek için birçok araç bulunmaktadır, bunlar arasında Twitter’ın kendi TweetDeck’i, Salesforce.com, HootSuite ve Twitterfeed.com bulunmaktadır. 2009 yılı itibarıyla, gönderilen tweet’lerin yarısından daha azı web kullanıcı arayüzünü kullanarak gönderilmişti ve çoğu kullanıcının üçüncü taraf uygulamaları kullandığı görülmüştür (Sysomos tarafından yapılan 500 milyon tweet’in analizi temel alınarak).

3 Haziran 2021 tarihinde Twitter, Twitter Blue adlı bir ücretli abonelik hizmetini duyurdu. Twitter’ın yeniden markalaşma sürecinde “X” adı değiştirme politikasını takip ederek, abonelik X Blue (ya da sadece Blue) olarak yeniden markalandı ve 5 Ağustos 2023 tarihinde X Premium (ya da sadece Premium) olarak yeniden markalandı. Bu abonelik hizmeti, şu anda hizmete ek premium özellikler sunmaktadır:

• Twitter Blue, 90 gün veya daha eski ve geçerli bir telefon numarasına sahip hesapları doğrulama işlemine tabi tutar.
• Yer İşaretleri, kullanıcıların bireysel tweet’leri klasörlere kaydetmelerine olanak tanır.
• Okuyucu Modu, tweet dizilerini makale benzeri bir görünüme dönüştürür.
• Twitter mobil uygulaması için renk temaları ve uygulama simgelerinin seçimi.
• Ayrılmış müşteri desteği.
• NFT profil resimleri, 20 Ocak 2022 tarihinde eklenmiştir. Diğer profil resimlerinin aksine altıgen bir çerçevede gösterilirler.
• Tweet’lerin düzenlenme özelliği.
• Gezinme çubuğunun özelleştirilmesi.
• 4.000 karaktere kadar gönderi oluşturma.
• Günlük sınırlama olmaksızın özel mesajları kullanma.
• TweetDeck’e erişim.

Kasım 2022’de Musk, Twitter Blue’a hesap doğrulama ve daha uzun ses ve video yükleme yeteneği eklemeyi planladığını duyurdu. Katılan yayıncılardan reklamsız haberler sunan önceki ayrıcalık kaldırıldı, ancak Musk, Twitter’ın benzer bir “ödeme duvarını aşma” ayrıcalığı konusunda yayıncılarla çalışmak istediğini belirtti. Musk, sahiplenmesinin ardından daha pahalı bir Twitter Blue sürümünü savunmuş ve bunun reklam gelirlerindeki düşüşü dengelemek için gerekeceğini savunmuştur. Twitter, ödenen doğrulamanın sahte hesapları azaltmaya yardımcı olması gerektiğini belirtiyor.

Doğrulama işareti, 9 Kasım 2022’de tanıtılan Twitter Blue’un premium seviyesine dahil edildi ve fiyatı 7,99 ABD dolarıdır. Ancak, bu özelliklerin tanıtılmasının ardından, kamusal figürleri ve şirketleri taklit etmek için kullanan hesaplarla ilgili önemli sorunlara yol açtığı için 11 Kasım 2022’de Twitter Blue doğrulama ile geçici olarak askıya alındı. Yaklaşık bir ay sonra, Twitter Blue 12 Aralık 2022’de yeniden başlatıldı, ancak hizmeti iOS uygulama mağazası aracılığıyla satın alanlar için maliyet, Apple’ın aldığı %30’luk gelir payını dengelemek amacıyla aylık 10,99 ABD doları oldu.

Twitter başlangıçta, kamusal figür olarak doğrulama kazanmış kullanıcıları ve kuruluşları “miras doğrulanan hesaplar” olarak nitelendirdi ve bunları “önemli veya önemli olmayan” olarak tanımladı. Ancak 25 Mart 2023’te “miras” doğrulama durumunun kaldırılacağı açıklandı; doğrulanmış bir durumu korumak için bir aylık 1.000 ABD doları ödeme gerekecek (kuruluşlar için bir altın doğrulama simgesi ile belirlenir) ve her “bağlı” için ekstra 50 ABD doları ödenecektir. Bu değişiklik başlangıçta 1 Nisan 2023’e ayarlandı, ancak değişikliklerin eleştirilmesi nedeniyle 20 Nisan 2023’e ertelendi. Musk ayrıca “Sizin İçin” zaman çizelgesinin 15 Nisan 2023’ten itibaren doğrulanan hesapları ve kullanıcı takipçilerini önceliklendirmeyi planladığını ve sadece doğrulanmış kullanıcıların anketlere katılmasına izin verme tehdidinde bulundu (ancak bu değişiklik henüz gerçekleşmedi).

21 Nisan 2023 itibarıyla, Twitter şirketlerin platformda reklam satın alabilmek için doğrulanmış kuruluşlar programına katılmasını gerektiriyor, ancak aylık 1.000 ABD doları veya daha fazla reklam harcayan şirketler ek bir maliyet ödemeden programa otomatik olarak üye oluyorlar.

25 Nisan 2023’ten itibaren doğrulanmış kullanıcılar, tweet’lere verilen cevaplarda öncelikli olarak kabul edilir.

Haziran 2021’de şirket, premium abonelik seçenekleri olan “Super Follows” için başvuruları açtı. Bu, uygun hesapların aylık olarak hesaplarına 2,99 dolar, 4,99 dolar veya 9,99 dolar ücret karşılığında abone olmasına izin vermektedir. Özellik ilk iki haftasında sadece yaklaşık 6.000 dolar gelir elde etti. 2023 yılında, Super Follows özelliği basitçe “abonelikler” olarak yeniden markalandı ve kullanıcılara aboneleri için özel uzun içerikli gönderiler ve videolar yayınlama olanağı tanıdı; pazarlama stratejisinin bu değişimi, Substack ile rekabet etmeye yardımcı olmak amacıyla yapıldığı iddia edildi.

Mayıs 2021’de Twitter, iOS ve Android istemcilerinde bir önerilen kullanıcılar özelliğini test etmeye başladı. Bu özellik, kullanıcıların belirli hesaplara abonelik önermesine olanak tanır ve platformdaki içerik üreticilerine finansal teşvik sağlar. İpucu Kavanozu isteğe bağlıdır ve kullanıcılar hesapları için ipuçlarını etkinleştirip etkinleştirmemeyi seçebilirler. 23 Eylül 2021’de Twitter, kullanıcıların sosyal ağdaki diğer kullanıcılara bitcoin ile bahşiş verebilmelerine izin vereceğini açıkladı. Bu özellik iOS kullanıcıları için kullanılabilir olacak. Daha önce, kullanıcılar Square’in Cash App ve PayPal’ın Venmo gibi hizmetlerini kullanarak fiat para ile bahşiş verebiliyorlardı. Twitter, Strike bitcoin lightning cüzdan hizmetini entegre edecek. Şu an için, Twitter’ın bahşiş özelliği aracılığıyla gönderilen paranın herhangi bir kesinti yapmayacağı belirtilmiştir.

27 Ağustos 2021’de Twitter, Ticketed Spaces adını verdiği bir özelliği başlattı, bu özellik Twitter Spaces ev sahiplerinin odalarına erişim için 1 ila 999 dolar arasında ücret talep etmelerine olanak tanıdı. Nisan 2022’de Twitter, platformdaki sınırlı kullanıcılar için kripto para ödemeleri için Stripe, Inc. ile işbirliği yapacağını duyurdu. Ticketed Spaces ve Super Follows’un uygun kullanıcıları, kazançlarını Amerikan doları değerindeki sabit bir kripto para olan USD Coin (USDC) formunda alabilecekler. Kullanıcılar ayrıca kazançlarını kripto cüzdanlarında tutabilir ve daha sonra bunları diğer kripto paralara dönüştürebilirler.

2014 ile 2017 yılları arasında Twitter, “Satın Al” düğmesi adlı bir özellik sunuyordu. Bu özellik, tweetlere hizmet içinde satın alınabilen ürünler eklemeye olanak tanıyordu. Kullanıcılar ayrıca fatura ve gönderim bilgilerini doğrudan hesaplarına ekleyebiliyorlardı. Satın al düğmesinin platform ortakları arasında başlangıçta Stripe, Gumroad, Musictoday ve The Fancy bulunuyordu.

Temmuz 2021’de Twitter, Amerika Birleşik Devletleri’nde iOS kullanıcıları için “Mağaza Modülü”nü test etmeye başladı. Bu özellik, markalarla ilişkilendirilen hesapların ürünleri sergileyen kartların bulunduğu bir dizi kartı profillerinde göstermelerine olanak tanıdı. Satın Al düğmesinin aksine, siparişler Twitter içinden işlenmedi, bu kartlar ürünlerin satın alınabileceği çevrimiçi mağazalara yönlendiren harici bağlantılardır. Mart 2022’de Twitter, şirketlere profillerinde en fazla 50 ürün sergileme olanağı tanıyan testi genişletti.

Kasım 2021’de Twitter, markaların ürünleri tanıttığı canlı yayın etkinlikleri için özel canlı yayın özelliklerini tanıttı. Bu etkinliklerde, markalar ürünleri sunan bannerlar ve sayfaları benzer şekilde görüntüleyebilirler.

#	Servis adı	Bulunduğu platform
1	Brizzly	İnternet sitesi
2	Easy Chirp
3	Echofon	iOS (iPhone + iPad)
4	Favstar	İnternet sitesi
5	fflick
6	GamerDNA
7	Gnip	API
8	Gravity (Twitter client)	Symbian
9	Gwibber	GNOME Masaüstü Ortamı
10	Hotot	Çapraz platform; Linux, Windows, Mac OS, Chromium ve gayri resmi olarak Haiku ve AmigaOS.
11	HootSuite	İnternet sitesi
12	INQ	Android
13	ManageFlitter	İnternet uygulaması
14	Mixero	iOS ve masaüstü uygulaması
15	NutshellMail	İnternet sitesi
16	Qapacity
17	PeopleBrowsr	İnternet sitesi ve masaüstü uygulaması
18	Seesmic	İnternet sitesi, Air app, Android, ve BlackBerry
19	SimplyTweet	iPhone
20	Speak To Tweet	Taşınabilir aygıtlar
21	Tweetbot	iOS ve Mac OS X
22	TweetCaster	Android ve iOS uygulaması
23	TweetGlide	Masaüstü uygulaması
24	X Pro	Chrome internet uygulaması ve masaüstü uygulaması
25	Twimight	Android
26	X	iOS, Mac OS X, Android, BlackBerry, Windows Phone ve Google TV(Resmî uygulama, kullanıcıların aynı anda birden fazla X hesabına erişebilmesi ve güncellemesini sağlar.)
27	TwitArt.com	İnternet sitesi
28	Twitdom
29	Twitpalas	İnternet sitesi, Android
30	TwitPic	İnternet sitesi
31	Twitterfall	iOS, İnternet sitesi
32	Twitterrific	iOS ve Mac OS X
33	UberSocial	BlackBerry, Android, iPhone & Kindle Fire

2024 itibarıyla X’in 600 milyon aylık aktif kullanıcısı bulunmaktadır. Mecrada her saniye 6000, her dakika 350 bin, her gün 500 milyon ve her yıl 200 milyar gönderi paylaşılmaktadır.

Twitter’a Türkiye’den erişimin engellenmesi, Türkiye kanunlarına dayanılarak TİB tarafından Türkiye Cumhuriyeti mahkemelerinin kararıyla 18 Mart 2014 tarihinde engellenmiştir.

• Türk mahkemelerinin içerik kaldırma taleplerine olumsuz geri dönüş yaptığı gerekçesiyle 20 Mart 2014 gecesi kademeli olarak erişime kapatıldı.
• 22 Mart 2014’te Twitter’a girilebilen Google DNS, Open DNS gibi birçok DNS engellendi.
• 3 Nisan 2014’te Twitter’a getirilen yasak kaldırıldı

Türk mahkemelerinin içerik kaldırma taleplerine olumsuz geri dönüş yaptığı gerekçesiyle 20 Mart 2014 gecesi kademeli olarak erişime kapatıldı. Kapatma kararı Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Bursa mitinginde yaptığı “Twitter, mwitter kökünü kazıyacağız” açıklamasının ardından geldi. Kapatma ile ilgili olarak Başbakanlık Basın Müşavirliği bir açıklama yayınladı.

Açıklamada mahkeme kararlarını umursamama, hukukun gereğini yerine getirmeme biçimindeki bu tutumda bir değişiklik gözlenmemesi halinde, vatandaşlarımızın mağduriyetini gidermek için teknik olarak, Twitter’e erişimin engellenmesinden başka çare kalmayabileceği belirtilmektedir.

Twitter’ın tekrar açılmasıyla ilgili olarak bilim teknoloji ve sanayi bakanı Fikri Işık, “Twitter hukuki temsilci edinir ve bireysel hesapları bloke etmeyi kabul ederse Twitter krizi çözülebilir” dedi. Erişim engellenmesinin tamamen siyasi değil hukuki olduğunu belirten Işık, “Twitter’in engellenmesiyle ilgili durum, tamamen hukuki bir durum” dedi. Işık açıklamasını şöyle sürdürdü: “Twitter’da kişilik haklarına, özel yaşamın ihlaline yönelik mahkemelerin verdiği kararların uygulanmasına yönelik Twitter’in Türkiye’de herhangi bir muhatabı yok. Dolayısıyla Twitter’dan ısrarla istenen “buraya bir hukuki muhatap koyun ve herhangi bir mahkemenin verdiği kararı uygulayacak bir muhatap bulalım.” Bu muhatap bulunsaydı ve mahkemelerin bireysel olarak verdiği erişimi engelleme kararını Twitter sadece o kişinin hesabını engellemeyi yapmış olsaydı, öyle genel bir engellemeye gidilmeyecekti. Yani bizim beklediğimiz Twitter’dan Türk hukuk sistemine saygıdır. Bunun dışında amaç yok. Esas olan özgürlüktür. Şu anda da bildiğim kadarıyla Twitter yetkilileriyle görüşmeler devam ediyor. Bir muhatap oluşturulursa hemen erişime açılacak.” ifadelerini kullandı.

Erişim yasağıyla ilgili olarak Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu basın açıklaması yapmıştır;

“Vatandaşlarımızın şikayetleri üzerine, Twitter’da kişilik haklarının ve özel hayatın gizliliğinin ihlali nedeniyle Türkiye Cumhuriyeti mahkemelerince erişimi engelleme kararları verilmiştir. Bu kararlar, Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı’na ulaşmış ve Başkanlığımız tarafından içeriğin çıkarılması Twitter’dan istenmiştir. Ancak, mahkeme kararlarının uygulanması hususunda tüm iyi niyet çabalarımıza karşılık Twitter bu kararlara duyarsız kalmış ve mahkeme kararlarını tanımamıştır. Yurtdışı merkezli söz konusu internet sitesi Türkiye Cumhuriyeti mahkemelerinin vermiş olduğu kararları yok saymıştır. Bu nedenle, vatandaşlarımızın ileride telafisi mümkün olmayacak mağduriyetlerinin önlenmesi için başka bir seçenek kalmadığından mahkeme kararları doğrultusunda Twitter’a erişimin engellenmesi tedbiri uygulanmıştır. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı, hukuk devleti ilkesi çerçevesinde mahkeme kararlarını uygulamakla yükümlüdür. Yurt dışı merkezli söz konusu internet sitesi, Türk mahkemelerinin kararlarına uyarak hukuka aykırı içerikleri çıkardığı takdirde, tedbir amaçlı uygulanan erişimin engellenmesine son verilecektir.

–Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

Twitter erişimi Savcı Mehmet Selim Kiraz’ın rehin alınması ve kurtarma operasyonu sırasında öldürülmesi haberleri ile ilgili olarak da engellendi. Facebook, YouTube ve Google’ın aksine Twitter, ilgili içeriğin kaldırılması yönündeki talebi kabul etmedi. Erişim yasağı 5 saatin sonunda kaldırıldı.

X, Api ayarlarında yaptığı bazı değişiklik ve kısıtlamalarla ilk önce Instagram ile arasında kurduğu Instagram için arkadaş bulma bağlantısını daha sonra ise Tumblr ile olan Tumblr’da sitesi olan X kullanıcılarını bulma bağlantısını devre dışı bıraktı. Bu değişiklikler ile yazılım geliştiricilerinden tepki alan X, Açık kaynak yazılımı destekleyen Linux Vakfı’na girerek bir nevi geliştiricilerin gönlünü almış oldu.

#	Kullanıcı adı	Sahibi	Takipçi sayısı	Ünvanı	Ülke
1	@elonmusk	Elon Musk	210,6 Mn.	Büyük işadamı ve X’in sahibi	Güney Afrika  Kanada  ABD
2	@BarackObama	Barack Obama	130,9 Mn.	44. ABD Başkanı	ABD
3	@Cristiano	Cristiano Ronaldo	114,4 Mn.	Futbolcu	Portekiz
4	@justinbieber	Justin Bieber	109,6 Mn.	Müzisyen	Kanada
5	@rihanna	Rihanna	108,3 Mn.	Müzisyen ve iş insanı	Barbados
6	@katyperry	Katy Perry	105,7 Mn.	Müzisyen	ABD
7	@narendramodi	Narendra Modi	103,6 Mn.	Hindistan Başbakanı	Hindistan
8	@taylorswift13	Taylor Swift	94,8 Mn.	Müzisyen	ABD
9	@realDonaldTrump	Donald Trump	93,6 Mn.	45. ABD Başkanı	ABD
10	@ArianaGrande	Ariana Grande	85,3 Mn.	Müzisyen ve aktris	ABD

• Son güncelleme tarihi: 4 Ocak 2025

En eski X hesapları; X’de çalışan @jack (Jack Dorsey), @biz (Biz Stone) ve @noah (Noah Glass) olup, 21 Mart 2006’dan beri etkindir.

Super Bowl XLVII müsabakasının oynandığı 3 Şubat 2013 günü 24,1 milyon gönderi paylaşılarak bu alanda rekor kırılmıştır.

• Trending topic (TT): Sol taraftaki en çok konuşulan 10 konunun listelendiği alana Trending Topic denir. Her ülkenin kendi TT listesi vardır ayrıca Dünya genelinde en çok konuşulan 10 konuyu gösteren bir liste de vardır.
• Retweet (RT): Başka bir twitter kullanıcısının tweetini sizin takipçileriniz de görsün diye retweet tuşuna basıp sizin profilinizde görünmesidir.
• Direct Message (DM): Başka bir twitter kullanıcısının size atmış olduğu postayı işaret eder, bir nevi e-mail işlevi görür.

Diğer kısaltmalar

• Friday Follow (#FF): Cuma ve takip kelimelerinin kısaltılmış halidir. Hashtagla beraber takip için önerilen hesaplar sadece cuma günleri mentionlanır ve takipçilere önerilir. Twitter tarihinde en çok tweetlenen hashtag’lerden biridir.