
20 şubat tarihinde yaşanmış olaylar
Ocak – Şubat – Mart | ||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 |
Olaylar
- 1547 – VI. Edward, Westminster Abbey’de taç giyerek İngiltere Kralı oldu.
VI. Edward | |
---|---|
![]() |
|
İngiltere ve İrlanda kralı | |
Hüküm süresi | 28 Ocak 1547 – 6 Temmuz 1553 |
Önce gelen | VIII. Henry |
Sonra gelen | I. Mary |
Doğum | 12 Ekim 1537 Hampton Court Sarayı |
Ölüm | 6 Temmuz 1553 (15 yaşında) Placentia Sarayı, Greenwich |
Defin | 9 Ağustos 1553 Henry VII Lady Chapel, Westminster Abbey |
Hanedan | Tudor Hanedanı |
Babası | VIII. Henry |
Annesi | Jane Seymour |
VI. Edward (12 Ekim 1537, 6 Temmuz 1553), İngiltere ve İrlanda Kralı. VIII. Henry ve Jane Seymour’un oğludur. Ayrıca Küçük Edward da denirdi. Tudor Hanedanı’ndan ülkeyi yöneten 3. kişidir ve ülkenin Protestan kurallara göre doğan ilk hükümdarıdır. 28 Ocak 1547’de 9 yaşındayken ülkenin başına geçmiştir. Edward küçük yaşta ülkenin başına geçtiğinden bir konsey ile birlikte ülkeyi yönetmekteydi. Bu konseye ilk önce dayısı Edward Seymour (1547–1549), daha sonra Thomas Seymour’un tüm çabalarına rağmen John Dudley (Northumberland Dükü (1549–1553)) başkanlık yaptı.
İlk yılları

Prens Edward 12 Ekim 1537 tarihinde Hampton Sarayında doğdu. VIII. Henry ve üçüncü karısı Jane Seymour’un tek oğullarıydı. Doğumunun ardından kiliselerde şükran ilahileri söylendi. Edward 15 Ekim tarihinde vaftiz edildi. Kral onu Cornwall Dükü ve Chester Kontu ilan etti. Edward’ın annesi Kraliçe Jane, 23 Ekim’de hastalandı ve onu takip eden gecede öldü. VIII. Henry karısının ölümünün ardından “İlahi takdir… Bana bu mutluluğu getiren onun ölümünün acılığıyla benim sevincimi karıştırdı” dedi. Babası VIII. Henry 27 Ocak 1547 tarihinde öldüğünde Edward 9 yaşındaydı.
Ölümü

Edward tahta çıkmasından kısa süre sonra sık sık hastalanmaya başladı, zamanının çoğunu yatağında dinlenerek geçirdi ve çok geçmeden hastalığının verem olduğu ortaya çıktı. Jane Grey ile evliliği gündeme gelen Edward bu evliliği tamamlamaya fırsatı olmadı. Hükümdarlığının son günlerini ağır hasta şekilde geçirdi. Ölümü beklenen tarihlerde gerçekleşmedi ve bu da John Dudley’e VIII. Henry’nin vasiyetini değiştirip Prenses Mary yerine tahta Edward gibi protestan Jane Grey’i geçirme fırsatını verdi. Edward ölmeden önce kendi vasiyetini imzaladı ve Prenses Mary ile Elizabeth’i gayrimeşru ilan etti. Böylece ikisinin de tahtta hakkı kalmadı. John Dudley Edward’ın ölümünü halkın tepkisinden korktuğu için 4 gün gizledi.

- 1798 – Papa VI. Pius, Louis-Alexandre Berthier tarafından görevden alındı.
- 1833 – Osmanlı İmparatorluğu’nun Mısır Eyaleti’nde çıkan isyanın bastırılması için, Rusya Filosu İstanbul’a geldi.
|
Mısır tarihi
dizisinin bir parçası
|
---|
![]() |
Mısır Eyaleti veya Mısır Beylerbeyliği, 1517 yılında Yavuz Sultan Selim’in Ridaniye Muharebesi’yle Memlûk Sultanlığı’nı yıkarak Mısır’ı Osmanlı topraklarına katması sonucunda kurulmuş olan bir Osmanlı eyaleti. Eyalete bağlı olan İskenderiye ve Dimyat sancakları bahriye sancağıdır. 1798 yılında Fransa eyalete çıkarma yapmıştır. 1805 yılında vali olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa bağımsız olarak hareket etmeye başlamış ve daha sonra kendi soyundan gelen Kavalalılar Hanedanı tarafından yönetilecek olan, iç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı Mısır Hidivliği’ni kurmuştur. Böylece Mısır Eyaleti ortadan kalkmıştır.
Osmanlı Mısır valileri listesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1517’den 1805’e kadar Mısır valilerini içeren listedir. Çeşitli zamanlarda Beylerbeyi, genel vali veya daha genel olarak vali gibi farklı ama eşanlamlı unvanlarla biliniyordu. Ayrıca, Osmanlı padişahları, valilerinin pozisyonlarını hızla art arda değiştirerek, karmaşık ve uzun görevli listelerine yol açtı (Bu, 1623’te, yerel Osmanlı askerlerinin, yalnızca bir yıl sonra Çeşteci Ali Paşa ile değiştirildikten sonra Kara Mustafa Paşa’yıvali olarak tutmak için başarılı bir şekilde isyan ettikleri siyasi krizin ana nedeniydi.).
Valiler, Kahire Kalesi’nde, bir kadı ve defterdardan oluşan divanları (hükûmet konseyi) ile birlikte hüküm sürdüler. “Beylerbeyi” unvanı, Osmanlı padişahı tarafından göreve özel olarak atanan düzenli valilere atıfta bulunurken, “kaymakam” unvanı, Osmanlı Mısır bağlamında kullanıldığında, bir önceki valinin ayrılışı ile bir sonrakinin gelişi arasında vilayeti yöneten bir vali vekili anlamına gelir. Hemen tüm valilerin yerine bir kaymakam gelmesine rağmen, bu listede yalnızca en önemlileri yer almaktadır.
Aşağıda, 1517’den (Osmanlı’nın Mısır’ı fethi) 1805’te Mehmed Ali hanedanının başlangıcı arasında Osmanlı İmparatorluğu’nun Mısır Eyaleti’nin Osmanlı valilerinin bir listesi bulunmaktadır. 1805’ten sonra Mısır valileri bu listeye dahil edilmemiştir, çünkü hala sözde ve resmi olarak eyaletin Osmanlı valileri olmalarına rağmen, merkezi Osmanlı hükûmeti tarafından tanınmayan ve bu rolü kalıtsal olarak aktaran “Hidiv” monarşik unvanını üstlenmişlerdir. Vali vekilleri (kaymakamlar) numaralandırmaya dahil edilmemiştir.
Valiler
No. | Vali | Başlangıç | Son | Unvan | Kişi notları | Görev dönemi notları | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Yunus Paşa | ![]() |
1517 | 1517 | Beylerbeyi | Yolsuzluktan görevden alındı. | ||
2 | Hayır Bey | Resim yok | 1517 | 1522 | Beylerbeyi | Makamda öldü. | ||
3 | Çoban Mustafa Paşa | Resim yok | 1522 | 1523 | Beylerbeyi | Küçük bir Memlûk isyanı bastırdı. | ||
4 | Hain Ahmed Paşa | Resim yok | 1523 | 1524 | Sultan | İsyan etti, kendini padişah ilan etti; idam edildi. | ||
5 | Güzelce Kasım Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1524 | 1525 | Beylerbeyi | |||
6 | Pargalı İbrahim Paşa | ![]() |
1525 | 1525 | Beylerbeyi | 3 ay kaldı, Osmanlı Mısır’ın sivil ve askeri sistemini düzenledi. | ||
7 | Güzelce Kasım Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1525 | 1525 | Beylerbeyi | |||
8 | Hadım Süleyman Paşa (İlk kez) | ![]() |
1525 | 1535 | Beylerbeyi | |||
9 | Divane Hüsrev Paşa | Resim yok | 1535 | 1537 | Beylerbeyi | |||
10 | Hadım Süleyman Paşa (İkinci kez) | ![]() |
1537 | 1538 | Beylerbeyi | |||
11 | Davud Paşa | Resim yok | 1538 | 1549 | Beylerbeyi | Rüstem Paşa ile uzun süredir devam eden husumet; makamda öldü. | ||
– | Lala Mustafa Paşa | ![]() |
1549 | 1549 | Kaymakam | Vali vekili olarak sadece birkaç ay görev yaptı. | ||
12 | Semiz Ali Paşa | Resim yok | 1549 | 1553 | Beylerbeyi | İstanbul’da başka bir göreve atandı. | ||
13 | Dukakinzade Mehmed Paşa | Resim yok | 1553 | 1556 | Beylerbeyi | Halk arasında gitara benzeyen enstrümanlarla şarkı söylerdi; şeriatı çiğnediği için Kanuni Sultan Süleyman tarafından görevden alındı. | ||
14 | İskender Paşa | Resim yok | 1556 | 1559 | Beylerbeyi | Bab Zuweila ile Bab al-Khalq arasında birçok bayındırlık işi yaptırdı. | ||
15 | Sofu Hadım Ali Paşa | Resim yok | 1559 | 1560 | Beylerbeyi | Sufi Ali Paşa ya da Hadım Ali Paşa olarak da bilinir. Makamda öldü. | ||
16 | Kara Şahin Mustafa Paşa | Resim yok | 1560 | 1563 | Beylerbeyi | Ridwan hanedanının kurucusu, eski Gazze valisi. | ||
17 | Müezzinzade Ali Paşa | ![]() |
1563 | 1566 | Beylerbeyi | Sufi veya Sofu Ali Paşa olarak da bilinir. | ||
18 | Mahmud Paşa | Resim yok | 1566 | 1567 | Beylerbeyi | Mahmud Paşa Camii inşa etti ve makamında açılan ateş sonucu öldürüldü. | ||
19 | Koca Sinan Paşa (İlk kez) | ![]() |
1567 | 1569 | Beylerbeyi | |||
20 | Çerkes İskender Paşa | Resim yok | 1569 | 1571 | Beylerbeyi | Yerel olarak “fakih” olarak bilinir. | ||
21 | Koca Sinan Paşa (İkinci kez) | ![]() |
1571 | 1573 | Beylerbeyi | |||
22 | Bodur Hüseyin Paşa | Resim yok | 1573 | 1574 | Beylerbeyi | Yumuşak mizaçlı, ancak kısa döneminde hırsızlar çoğaldı. | ||
23 | Hadim Mesih Mehmed Paşa | Resim yok | 1574 | 1580 | Beylerbeyi | Bölgede yüzyıllar boyunca soygunu önleyen çok sayıda hırsız öldürüldü. | ||
24 | Hadım Hasan Paşa | Resim yok | 1580 | 1583 | Beylerbeyi | İstanbul’da hapsedildi. | ||
25 | Damat İbrahim Paşa | Resim yok | 1583 | 1585 | Beylerbeyi | |||
26 | Defterdar Sinan Paşa | Resim yok | 1585 | 1587 | Beylerbeyi | Yeterli vergi toplayamadığı için görevden alındı. | ||
27 | Kara Üveys Paşa | Resim yok | 1587 | 1590 | Beylerbeyi | Makamda öldü. | ||
28 | Hadım Hafız Ahmed Paşa | Resim yok | 1590 | 1594 | Beylerbeyi | Bursa valisi olarak atandı. | ||
29 | Kurt Mehmed Paşa | Resim yok | 1594 | 1596 | Beylerbeyi | |||
30 | Emir Mehmed Paşa | Resim yok | 1596 | 1598 | Beylerbeyi | el-Şerif ve seyyid olarak biliniyordu; Kahire’deki El-Hüseyin Camii’ni sık sık ziyaret ediyordu. | ||
31 | Hızır Paşa | Resim yok | 1598 | 1601 | Beylerbeyi | |||
32 | Malkoç Yavuz Ali Paşa | Resim yok | 1601 | 1603 | Beylerbeyi | Sadrazam olarak atandı. | ||
33 | Maktul Hacı İbrahim Paşa | Resim yok | 1604 | 1604 | Beylerbeyi | Bir sipahi isyanında öldürüldü. | ||
34 | Gürcü Hadım Mehmed Paşa | Resim yok | 1604 | 1605 | Beylerbeyi | İsyanı kontrol altına almaya çalıştı, ancak başarısız oldu. | ||
35 | Yemenli Hasan Paşa | Resim yok | 1605 | 1607 | Beylerbeyi | Daha önce Yemen Eyaleti Beylerbeyi (1580-1604) idi. | ||
36 | Öküz Mehmed Paşa | ![]() |
1607 | 1611 | Beylerbeyi | Sipahi isyanını bastırdığı için “kul kıran” olarak bilinir. | ||
37 | Sofu Mehmed Paşa | Resim yok | 1611 | 1615 | Beylerbeyi | Sadrazam Sofu Mehmed Paşa ile karıştırılmamalıdır. | ||
38 | Nişancı Ahmed Paşa | Resim yok | 1615 | 1618 | Beylerbeyi | Yeniçeri Reisi (1615); Sadrazam Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa ile karıştırılmamalıdır. | ||
39 | Lefkeli Mustafa Paşa | Resim yok | 1618 | 1618 | Beylerbeyi | Yönetim çoğunlukla ailesinin elinde kaldı, yolsuzluk çıktı. | ||
40 | Cafer Paşa | Resim yok | 1618 | 1619 | Beylerbeyi | Çeşitli bilimlerde eğitim görmüş ve eski Yemen Valisidir. | ||
41 | Hamidi Mustafa Paşa | Resim yok | 1619 | 1620 | Beylerbeyi | Ispartalı Mustafa Paşa olarak da bilinen, ticaret karşıtı politikalar nedeniyle görevden alındı. | ||
42 | Mere Hüseyin Paşa | Resim yok | 1620 | 1622 | Beylerbeyi | Nil’in taşması kuraklığa neden olduktan sonra görevden alındı. | ||
43 | Bebr Mehmed Paşa | Resim yok | 1622 | 1622 | Beylerbeyi | 75 gün sonra görevden alındı; Pır ya da Babür olarak da bilinir; eski Budin valisi | ||
44 | Silahdar İbrahim Paşa | Resim yok | 1622 | 1623 | Beylerbeyi | Kuraklık, görevden alınmasına yol açtı ve halefi onu mali dolandırıcılıkla suçladı. | ||
45 | Kara Mustafa Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1623 | 1623 | Beylerbeyi | Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ile aynı kişi değildir. | ||
46 | Çeşteci Ali Paşa | Resim yok | 1623 | 1623 | Beylerbeyi | Askerler Kara Mustafa Paşa’yı geri getirdiler. | ||
47 | Kara Mustafa Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1624 | 1626 | Beylerbeyi | Valis’teki hızlı değişime kızan askerler, onu geri getirdiler. | ||
48 | Bayram Paşa | Resim yok | 1626 | 1628 | Beylerbeyi | Yerel tüccarlar ve işletmeler ile büyük ölçüde yatırım ve spekülasyon yaptı | ||
49 | Tabanıyassı Mehmed Paşa | Resim yok | 1628 | 1630 | Beylerbeyi | Sadece 6 kez halkın karşısına çıktı, ancak çok beğenildi. | ||
50 | Koca Musa Paşa | Resim yok | 1630 | 1631 | Beylerbeyi | Ordu, vahşeti ve yerel bir beyin öldürülmesinin ardından istifaya zorladı | ||
51 | Halil Paşa | Resim yok | 1631 | 1633 | Beylerbeyi | “Nazik, tarafsız ve müreffeh yönetimi” ile tanınır. | ||
52 | Bakırcı Ahmed Paşa | Resim yok | 1633 | 1635 | Beylerbeyi | Zulmünden dolayı görevden alındı ve idam edildi.[1] or his monetary policy | ||
53 | Gazi Hüseyin Paşa | Resim yok | 1635 | 1637 | Beylerbeyi | Acımasız ve şiddetliydi ama orduyu kontrol altında tuttu | ||
54 | Sultanzade Mehmed Paşa | Resim yok | 1637 | 1640 | Beylerbeyi | Birçok emirin ve zengin sakinlerin mirasına el konuldu. | ||
55 | Nakkaş Mustafa Paşa | Resim yok | 1640 | 1642 | Beylerbeyi | Memurları de jure hükümdarlardı ve toprağı yağmaladılar. | ||
56 | Maksud Paşa | Resim yok | 1642 | 1644 | Beylerbeyi | Diyarbekir önceki valisi; ordu tarafından devrildi ve Sultan İbrahim tarafından idam edildi. | ||
57 | Eyüp Paşa | Resim yok | 1644 | 1646 | Beylerbeyi | Yeniden düzen sağlandı ve görev süresinden sonra derviş olmak için tüm mal varlığından vazgeçti. | ||
58 | Haydarzade Mehmed Paşa | Resim yok | 1646 | 1647 | Beylerbeyi | Tüm yönetiminin “yalnızca bir dizi kafa karışıklığı ve devrim” olduğu rivayet edilir. | ||
59 | Mostarlı Mustafa Paşa | Resim yok | 1648 | 1648 | Beylerbeyi | İhmal edilen işler ve kısa süre sonra görevden alındı, ancak hiçbir ayaklanma olmadı. | ||
60 | Tarhuncu Ahmed Paşa | Resim yok | 1648 | 1651 | Beylerbeyi | Onun yönetimi “büyük karışıklıklarla çalkalandı”, ancak ekonomik becerisiyle tanındığı için beklenenden daha fazla para toplamayı başardı. | ||
61 | Hadım Abdurrahman Paşa | Resim yok | 1651 | 1652 | Beylerbeyi | Görevden alındıktan sonra, borçlarını ödemediği için halefi tarafından hapse atıldı. | ||
62 | Haseki Mehmed Paşa | Resim yok | 1652 | 1656 | Beylerbeyi | Binaları restore ettiği için yerel olarak Abu’l-Nur, “ışığın babası” olarak bilinir. | ||
63 | Halıcı Damadı Mustafa Paşa | Resim yok | 1656 | 1657 | Beylerbeyi | |||
64 | Şehsuvarzade Gazi Mehmed Paşa | Resim yok | 1657 | 1660 | Beylerbeyi | Bir isyanı bastırdığı için yerel olarak Gazi olarak tanınır; daha sonra hapse atıldı. | ||
65 | Gürcü Mustafa Paşa | Resim yok | 1660 | 1661 | Beylerbeyi | Bazı askerler onu selefiyle değiştirmeye çalıştı ama başarısız oldular. | ||
66 | Şeytan İbrahim Paşa | Resim yok | 1661 | 1664 | Beylerbeyi | Makamın, beyler üzerindeki gücünü yeniden kurdu; namı diğer Melek İbrahim Paşa | ||
67 | Silahdar Ömer Paşa | Resim yok | 1664 | 1667 | Beylerbeyi | Ayrıca Bağdat (1677-81, 1684-86), Diyarbekir (1688) ve Erzurum valisi | ||
68 | Şişman İbrahim Paşa | Resim yok | 1667 | 1668 | Beylerbeyi | Sofu İbrahim Paşa olarak da bilinir; Kasım 1668’de makamında öldü. | ||
69 | Karakaş Ali Paşa | Resim yok | 1668 | 1669 | Beylerbeyi | Göreve başlama tarihi Ekim 1668 veya Nisan 1669 | ||
70 | Bayburtlu Kara İbrahim Paşa | ![]() |
1669 | 1673 | Beylerbeyi | |||
71 | Canpuladzade Hüseyin Paşa | Resim yok | 1673 | 1675 | Beylerbeyi | |||
72 | Cebeci Ahmed Paşa | Resim yok | 1675 | 1676 | Beylerbeyi | Vergi tahsilatı sırasında şiddet uyguladığı için ordu tarafından hapse atıldı. | ||
73 | Arnavut Abdurrahman Abdi Paşa | ![]() |
1676 | 1680 | Beylerbeyi | |||
74 | Osman Paşa the Bosnian | Resim yok | 1680 | 1683 | Beylerbeyi | |||
75 | Hamza Paşa | Resim yok | 1683 | 1687 | Beylerbeyi | |||
76 | Mollacık Hasan Paşa | Resim yok | 1687 | 1687 | Beylerbeyi | Ayrıca Kethüda lakabıyla anılır, ancak çoğunlukla sadece Hasan Paşa olarak bilinir | ||
77 | Damat Hasan Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1687 | 1689 | Beylerbeyi | |||
78 | Sarhoş Ahmed Paşa | Resim yok | 1689 | 1691 | Beylerbeyi | 13 Mart 1691’de makamında öldü | ||
79 | Hazinedar Moralı Ali Paşa | Resim yok | 1691 | 1695 | Beylerbeyi | Moralı Hazinedar Ali Paşa olarak da bilinir (lakaplar yer değişmesi). | ||
80 | Çelebi İsmail Paşa | Resim yok | 1695 | 1697 | Beylerbeyi | Yerel askerler tarafından görevden alındı. | ||
– | Kesici Hasan Paşa | Resim yok | 1697 | 1698 | Kaymakam | Askerler tarafından atanan Vali Vekili; 5 ila 8 ay görev yaptı. | ||
81 | Firari Hüseyin Paşa | Resim yok | 1698 | 1699 | Beylerbeyi | Boşnak, Sarı, Dizveren ve Muradi lakaplarıyla da bilinir. | ||
82 | Kara Mehmed Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1699 | 1704 | Beylerbeyi | |||
83 | Baltacı Süleyman Paşa | Resim yok | 1704 | 1704 | Beylerbeyi | Hiç göreve gelmedi | ||
84 | Rami Mehmed Paşa | Resim yok | 1704 | 1706 | Beylerbeyi | |||
85 | Dellak Ali Paşa | (İlk kez)Resim yok | 1706 | 1707 | Beylerbeyi | |||
86 | Damat Hasan Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1707 | 1709 | Beylerbeyi | |||
87 | Moralı İbrahim Paşa | Resim yok | 1709 | 1710 | Beylerbeyi | Görevden alındıktan sonra padişah tarafından hapsedildi ve sürgüne gönderildi.[1] | ||
88 | Köse Halil Paşa | Resim yok | 1710 | 1711 | Beylerbeyi | Overthrown by local beys | ||
89 | Veli Mehmed Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1711 | 1712 | Beylerbeyi | Döneminde bir Türk din fanatiği tarafından başlatılan bir ayaklanma oldu, ancak başarısız oldu. | ||
90 | Kara Mehmed Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1712 | 1712 | Beylerbeyi | Makamda küçük bir süre kaldı | ||
91 | Veli Mehmed Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1712 | 1714 | Beylerbeyi | |||
92 | Abdi Paşa | (İlk kez)Resim yok | 1714 | 1716 | Beylerbeyi | 1711’de dini fanatiklerin başlattığı ayaklanmanın kalıntıları sona erdi. | ||
93 | Dellak Ali Paşa | (İkinci kez)Resim yok | 1716 | 1720 | Beylerbeyi | Yönetimi sakindi ama Sultan III. Ahmed idamını emretti. | ||
94 | Recep Paşa | Resim yok | 1720 | 1721 | Beylerbeyi | III. Ahmed’in emriyle ibn Iwaz’a suikast düzenleyemediği için görevden alındı. | ||
95 | Nişancı Mehmed Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1721 | 1725 | Beylerbeyi | Çerkes Mehmed Bey’i rahatsız ettikten sonra onun güçleri tarafından tahttan indirildi. | ||
96 | Moralı Ali Paşa | Resim yok | 1725 | 1726 | Beylerbeyi | |||
97 | Nişancı Mehmed Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1726 | 1727 | Beylerbeyi | |||
98 | Ebubekir Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1727 | 1729 | Beylerbeyi | |||
99 | Abdi Paşa | (İkinci kez)Resim yok | 1729 | 1729 | Beylerbeyi | |||
100 | Köprülü Abdullah Paşa | Resim yok | 1729 | 1731 | Beylerbeyi | |||
101 | Silahdar Damat Mehmed Paşa | Resim yok | 1731 | 1733 | Beylerbeyi | |||
102 | Muhassıl Osman Paşa | Resim yok | 1733 | 1735 | Beylerbeyi | Peygamber olduğunu iddia eden bir adam ve yaygın kıyamet korkuları vardı. | ||
103 | Ebubekir Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1735 | 1739 | Beylerbeyi | Yerel birlikler tarafından görevden alındı | ||
104 | Sulayman Paşa al-Azm | Resim yok | 1739 | 1740 | Beylerbeyi | Yerel birlikler tarafından görevden alınd. | ||
105 | Hekimoğlu Ali Paşa (İlk kez) | ![]() |
1740 | 1741 | Beylerbeyi | Onun yönetimi barışçıldı ve ayaklanmalardan arınmıştı. | ||
106 | Hatibzade Yahya Paşa | Resim yok | 1741 | 1743 | Beylerbeyi | Selefi Hekimoğlu Ali Paşa’nın damadıydı. | ||
107 | Yedekçi Mehmed Paşa | Resim yok | 1743 | 1744 | Beylerbeyi | Askerler, tahıl ambarından maaş ve tayın talep ederek isyan çıkardı.[109] | ||
108 | Koca Mehmed Ragıp Paşa | Resim yok | 1744 | 1748 | Beylerbeyi | O “derin bir bilgindi”; yerel birlikler tarafından istifaya zorlandı.[110] | ||
109 | Yeğen Ali Paşa | Resim yok | 1748 | 1748 | Beylerbeyi | Yedekçi Mehmed Paşa’nın yeğeni; hiç göreve gelmedi, sadece bir haftalığına atandı… | ||
110 | Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa | Resim yok | 1748 | 1751 | Beylerbeyi | Bilimlerle ilgileniyor, ancak Mısırlıların büyük ölçüde eğitimsiz olduğunu buldu | ||
111 | Seyyid Abdullah Paşa | Resim yok | 1751 | 1753 | Beylerbeyi | |||
112 | Divitdar Mehmed Emin Paşa | Resim yok | 1753 | 1753 | Beylerbeyi | Göreve geldikten kısa bir süre sonra öldü. | ||
113 | Baltacızade Mustafa Paşa | Resim yok | 1752 | 1756 | Beylerbeyi | |||
114 | Hekimoğlu Ali Paşa (İkinci kez) | ![]() |
1756 | 1757 | Beylerbeyi | İkinci dönemi yine büyük ölçüde barışçıl geçti. | ||
115 | Saadettin Paşa al-Azm | Resim yok | 1757 | 1757 | Beylerbeyi | Süleyman Paşa el-Azm’ın yeğeni. | ||
116 | Yirmisekizzade Mehmed Said Paşa | ![]() |
1757 | 1758 | Beylerbeyi | |||
117 | Köse Bahir Mustafa Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1758 | 1761 | Beylerbeyi | |||
118 | Kamil Ahmed Paşa | Resim yok | 1761 | 1761 | Beylerbeyi | Ağustos 1761’de yerel emirler tarafından tahttan indirildi. | ||
119 | Köse Bahir Mustafa Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1761 | 1762 | Beylerbeyi | Yerel emirler tarafından yeniden göreve getirildi | ||
120 | Ebubekir Rasim Paşa | Resim yok | 1762 | 1762 | Beylerbeyi | Görevinin ikinci ayından sonra öldü, Kahire’deki Ölüler Şehri nekropolüne gömüldü | ||
121 | Ahıskalı Mehmed Paşa | Resim yok | 1762 | 1764 | Beylerbeyi | |||
122 | Hacı Ahmed Paşa | Resim yok | 1764 | 1764 | Beylerbeyi | Eylül 1764’te göreve geldikten kısa bir süre sonra öldü. | ||
123 | Macar Hacı Hasan Paşa | Resim yok | 1764 | 1765 | Beylerbeyi | Göreve geldikten kısa bir süre sonra görevden alındı. | ||
124 | Silahdar Cihangirli Mehmed Paşa | Resim yok | 1765 | 1767 | Beylerbeyi | Yerel emirler tarafından tahttan indirildi | ||
125 | Çelebi Mehmed Paşa | Resim yok | 1767 | 1767 | Beylerbeyi | |||
126 | Rakım Mehmed Paşa | Resim yok | 1767 | 1768 | Beylerbeyi | Kendisine karşı bir hamle yaptıktan sonra Bulutkapan Ali Bey tarafından tahttan indirildi. | ||
– | Bulutkapan Ali Bey | ![]() |
1768 | 1769 | Kaymakam | Son valiyi zorladıktan sonra vali vekili oldu. | ||
127 | Köprülü Hafız Ahmed Paşa | Resim yok | 1769 | 1769 | Beylerbeyi | Göreve geldikten kısa bir süre sonra öldü. | ||
128 | Kelleci Osman Paşa | Resim yok | 1769 | 1771 | Beylerbeyi | Ondan sonra bir kaymakam (Vali vekili) muhtemelen bir yıl hüküm sürdü. | ||
129 | Vekil Osman Paşa | Resim yok | 1772 | 1773 | Beylerbeyi | Göreve geldikten kısa bir süre sonra öldü[1][2] | ||
130 | Kara Halil Paşa | Resim yok | 1773 | 1774 | Beylerbeyi | Çok az gücü vardı; asıl güç Memlûk Muhammed Ebu Dehab’a aitti.[122] | ||
131 | Hacı İbrahim Paşa | Resim yok | 1774 | 1775 | Beylerbeyi | |||
132 | İzzed Mehmed Paşa | Resim yok | 1775 | 1778 | Beylerbeyi | 15 Temmuz 1778’de yerel emirler Memlûk tarafından tahttan indirildi.[124] | ||
133 | Raif İsmail Paşa | (İlk kez)Resim yok | 1779 | 1779 | Beylerbeyi | Eylül 1779’un sonlarında padişah tarafından İbrahim Paşa ile değiştirildi.[126] | ||
134 | İbrahim Paşa | Resim yok | 1779 | 1779 | Beylerbeyi | Kasım 1779’da makamında öldü (gelişinden bir ay sonra)[128] | ||
135 | Raif İsmail Paşa | (İkinci kez)Resim yok | 1779 | 1780 | Beylerbeyi | Kasım 1779’da yeniden atandı, ancak Temmuz 1780’de yerel Memlûk emirleri tarafından görevden alındı.[128] | ||
– | İbrahim Bey (İlk kez) | ![]() |
1780 | 1781 | Kaymakam | Padişah Raif İsmail Paşa’ya görevi geri verdi ama İbrahim Bey buna uymadı.[129] | ||
136 | Melek Mehmed Paşa | Resim yok | 1781 | 1782 | Beylerbeyi | Hükümdarlığı barışçıldı ve emirler tarafından çok seviliyordu.[131] | ||
137 | İsim bilinmiyor | Resim yok | 1782 | 1783 | Beylerbeyi | Kimliği bilinmiyor, belki kısmen “Şerif Paşa” olarak adlandırılıyor. | ||
138 | Silahdar Mehmed Paşa | Resim yok | 1783 | 1784 | Beylerbeyi | Memlûk beyi Muhammed Murad Bey tarafından 30 Ekim 1784’te tahttan indirildi.[133] | ||
– | Murad Bey | ![]() |
1784 | 1785 | Kaymakam | Selefini tahttan indirdi ama o zaten Mısır’ın fiili hükümdarıydı.[133] | ||
– | İbrahim Bey (İkinci kez) | ![]() |
1784 | 1785 | Kaymakam | Gelen vali, 20 Şubat 1785’te onu vali vekili yaptı.[134] | ||
139 | Yeğen Seyyid Mehmed Paşa | Resim yok | 1785 | 1786 | Beylerbeyi | Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Memlûk emirlerini (Murad ve İbrahim) kovdu.[1][136] | ||
– | Cezayirli Gazi Hasan Paşa | 1786 | 1787 | Kaptan-ı derya | Keki Abdi Paşa’nın emirler yenilene kadar görevi reddetmesi yüzünden fiilen hükümdar oldu.[137] | |||
140 | Keki Abdi Paşa (İlk kez) | Resim yok | 1787 | 1788 | Beylerbeyi | 24 Ekim 1786’da atandı, ancak yönetimi bir süreliğine Hasan Paşa’ya bıraktı.[137] | ||
141 | İsmail Paşa the Tripolitanian (İlk kez) | Resim yok | 1788 | 1789 | Beylerbeyi | Padişah, isteği üzerine Keki Abdi Paşa’yı 3 Ocak 1789’da görevine iade etti.[139] | ||
142 | Keki Abdi Paşa (İkinci kez) | Resim yok | 1789 | 1789 | Beylerbeyi | Cezayirli Gazi Hasan Paşa, İsmail Paşa’nın akıl hocası, padişahtan onu eski durumuna getirmesini istedi.[139] | ||
143 | İsmail Paşa the Tripolitanian (İkinci kez) | Resim yok | 1789 | 1791 | Beylerbeyi | Görevden alındı ve Mora Eyaleti Valisi olarak atandı.[140] | ||
144 | Safranbolulu İzzed Mehmet Paşa | Resim yok | 1791 | 1794 | Beylerbeyi | Daha önce 1786’da sürgüne gönderilen Muhammed Murad Bey ve İbrahim Bey fiilen iktidara geri döndüler.[143] | ||
145 | Kayserili Hacı Salih Paşa | Resim yok | 1794 | 1796 | Beylerbeyi | Memlûk emirleri Muhammed Murad Bey ve İbrahim Bey fiilen gücü tutmaya devam ettiler.[142] | ||
Fransa’nın Mısır’ı işgali, Napolyon Bonapart (1798-99), Jean Baptiste Kléber (1799-1800) ve Jacques-François Menou (1800-01) fiili yönetim yetkisini elinde bulundurdu. | ||||||||
146 | Lokmacı Hacı Ebubekir Paşa | Resim yok | 1796 | 1798 | Beylerbeyi | French troops under Napoleon landed at Alexandria and later reached Cairo[144] | ||
147 | Abdullah Paşa al-Azm | Resim yok | 1798 | 1799 | Beylerbeyi | Napoleon, Osmanlı’nın kendi yönetimine rıza gösterdiğinin bir işareti olarak Vali’yi onaylattı.[145] | ||
147 | Nasuh Paşa al-Azm | Resim yok | 1800 | 1801 | Beylerbeyi | Fransızlar Kahire’yi terk etti (ve sonunda Mısır’ı tamamen) | ||
Fransız işgali, 1801’de İngiliz ve Osmanlı birleşik saldırısına yenik düşerek sona erdi. | ||||||||
148 | Ebu Merak Mehmed Paşa | Resim yok | 1801 | 1801 | Beylerbeyi | 21 Eylül 1801’de görevden alındı, 8 Ocak 1802’de mülküne gitmek üzere ayrıldı.[148][149] | ||
149 | Koca Hüsrev Mehmed Paşa (İlk kez) | ![]() |
1802 | 1803 | Beylerbeyi | Arrived 22 January 1802;[150] he was instructed to kill or imprison Mamluk emirs | ||
– | Tahir Paşa | Resim yok | 1803 | 1803 | Kaymakam | Seized power; head of Albanian troops; assassinated by Janissaries in 26 days[152] | ||
Başlangıçta 1801’de Osmanlı padişahı tarafından Fransızlar ile savaşmak için gönderilen Kavalalı Mehmed Ali Paşa liderliğindeki Arnavut birlikleri, Mısır’ın fiilen kontrolünü Osmanlılardan aldı. | ||||||||
150 | Müftizade Ahmed Paşa | Resim yok | 1803 | 1803 | Vali | Took power in June against the Albanians, although they had de facto control[154] | ||
– | İbrahim Bey (Üçüncü kez; aynı anda) | ![]() |
1803 | 1804 | Kaymakam | Made Vali by Muhammad Ali of Egypt in June, who governed through him[155] | ||
151 | Trabluslu Ali Paşa (aynı anda) | ![]() |
1803 | 1804 | Beylerbeyi | Mısır’ı Arnavutlardan geri almak için Temmuz ayında Osmanlılar tarafından gönderildi, ancak öldürüldü.[157] | ||
152 | Koca Hüsrev Mehmed Paşa (İkinci kez) | ![]() |
1804 | 1804 | Beylerbeyi | Kavalalı Mehmed Ali Paşa altında 2 gün kukla valilik yaptı.[158] | ||
153 | Hurşid Ahmed Paşa | ![]() |
1804 | 1805 | Beylerbeyi | Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından yönetmesine izin verildi, ancak onun lehine istifaya zorlandı | ||
154 | Kavalalı Mehmed Ali Paşa | ![]() |
1805 | Arnavutların başı Kavalalı Mehmed Ali Paşa, 1805’te resmi olarak Vali olarak atanır ve Kavalalılar Hanedanı’nı başlatır. 1805’ten sonrası için Kavalalılar Hanedanı hükümdarlarının listesi maddesine bakınız. |
- 1835 – Şili’nin Concepción şehri, depremle yerle bir oldu.
- 1872 – Metropolitan Museum of Art, New York’ta açıldı.
- 1877 – Çaykovski’nin Kuğu Gölü Balesi, Bolşoy Tiyatrosu’nda ilk gösterimini yaptı.
- 1887 – Alman İmparatorluğu, İtalya Krallığı ve Avusturya-Macaristan arasında ‘Tripartite Paktı’ imzalandı.
- 1909 – Fütürizm kelimesi ilk defa kullanıldı. İtalyan şair ve editör Filippo Tommaso Marinetti’nin Le Figaro gazetesine yazdığı Fütürist Manifesto makalesi, geçmişi unutup değişimi, özgünlüğü ve yeniliği kucaklayan sanat akımının ismini oluşturdu.
- 1914 – İstanbul’da ilk elektrikli tramvay sefere başladı.
- 1919 – Afganistan Emiri Habibullah Han, suikaste uğrayarak öldü. Kardeşi Nasrullah Han yerine Emir olduysa da, bir haftalık çok kısa süren saltanatının ardından, Amanullah Han tarafından tahttan indirilip müebbet hapse mahkûm ettirildi ve Amanullah Han, tahta çıktı.
Habibullah Han | |
---|---|
Afganistan Emiri | |
![]() |
|
Afganistan Emiri | |
Hüküm süresi | 1 Ekim 1901 – 20 Şubat 1919 |
Önce gelen | Abdurrahman Han |
Sonra gelen | Nasrullah Han |
Doğum | 3 Haziran 1872 Semerkant, Rus Türkistanı |
Ölüm | 20 Şubat 1919 (46 yaşında) Kalagoş, Afganistan |
Hanedan | Barakzay Hanedanı |
Babası | Abdurrahman Han |
Annesi | Asal Begüm, Özbek |
Dini | İslam |

Habibullah Han (1872-1919), 1901-1919 arasında hüküm süren Afganistan emiridir.
Hayatı
Saltanatı süresinde modern tıp ve teknolojinin ülkesine gelmesi için çaba sarf etti. 1903 yılında yine bu amaçla Habibia yüksek okulunu kurdu. Bu okul askeri akademi olarak işlev görecekti. Başlangıcından günümüze Afgan elitlerinden birçoğu bu okuldan mezun olarak hayata katıldı. Ardından Habibullah ülkede hukuk alanı dahil ilerici reformlar yapmaya çalıştı. Fakat bu reformlar sırasında yine 1903 yılında dinden çıktığı gerekçesiyle danışmanı Sahibzade Abdül Latif ölümle cezalandırıldı.
1896 yılında St Michael and St George Şövalye Nişanına, 1907 yılında da Banyo Nişanına layık görülmüştür.[1]
Ölümü
Lagman vilayetinde yaptığı bir av gezisinde suikaste uğrayarak öldü.[2] Ölümünün ardından kardeşi Nasrullah Han yerine Emir olduysa da, bir haftalık çok kısa süren saltanatının ardından görevden alınarak müebbet cezasıyla hapse atıldı[3] ve ertesi yıl cezaevindeyken suikast[4] yapılarak öldürüldü. Emirliğe ise amcası Nasrullah’ı hapse gönderen (Habibullah’ın 3. oğlu) Emanullah Han geçti. Halbuki yaygın görüşe göre, Habibullah suikastından oğlu Emanullah Han sorumlu tutulmaktadır.
Nasrullah Han | |
---|---|
Afganistan Emiri | |
![]() |
|
Afganistan Emiri | |
Hüküm süresi | 21 Şubat 1919 – 28 Şubat 1919 |
Önce gelen | Habibullah Han |
Sonra gelen | Emanullah Han |
Doğum | 1874 Semerkant, Rus Türkistanı |
Ölüm | 1920 Kâbil, Afganistan |
Hanedan | Barakzay Hanedanı |
Babası | Abdurrahman Han |
Dini | İslam |
Nasrullah Han (1874-1920), 1919 yılında yalnız bir hafta hüküm süren Afganistan emiri.
Hayatı

1895 yılında Nasrullah henüz prens iken gerçekleştirdiği İngiltere ziyaretinde Kraliçe Viktoria ile görüşmüştür.
Ağabeyi Habibullah Han’ın bir av partisinde suikaste uğrayarak ölümünün ardından 21 Şubat 1919 tarihinde tahta geçmiş, ancak bir hafta sonra Habibullah’ın 3. oğlu olan yeğeni Emanullah Han tarafından tahttan indirilerek müebbet cezasıyla hapse atılmıştır.[1] Ertesi yıl cezaevindeyken uğradığı suikast sonucu yaşamını yitirmiştir.[2] Halbuki yaygın görüşe göre, Habibullah suikastından oğlu Emanullah Han sorumlu tutulmaktadır.
Emanullah Han | |
---|---|
![]() |
|
Afganistan Kralı | |
Hüküm süresi | 9 Haziran 1926 – 14 Ocak 1929 |
Önce gelen | Kendisi (Emir olarak) |
Sonra gelen | İnayetullah Han |
Afganistan Emiri | |
Hüküm süresi | 28 Şubat 1919 – 9 Haziran 1926 |
Önce gelen | Nasrullah Han |
Sonra gelen | Kendisi (Kral olarak) |
Doğum | 2 Haziran 1892 Pegman, Afganistan |
Ölüm | 26 Nisan 1960 (67 yaşında) Zürih, İsviçre |
Defin | Celalabad, Afganistan |
Eş(ler)i | Süreyya Tarzi |
Çocuk(lar)ı | Emine Şah Abide Bibi Meliha Rahmetullah Seyfullah Himayetullah Adile İhsanullah İndya Nagya |
Hanedan | Barakzay Hanedanı |
Babası | Habibullah Han |
Annesi | Server Sultana Begüm |
Dini | İslam |

Emanullah Han (Peştuca ve Farsça: غازی امان الله خان) veya unvanıyla Gazi Emanullah Han (1 Haziran 1892 – 26 Nisan 1960), 1919’dan 1929’daki tahttan çekilişine kadar önce Emir, 1926’dan sonra da Kral olarak Afganistan’ın hükümdarıydı.[1] Ağustos 1919’da Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı’nın sona ermesinin ardından, Afganistan bağımsızlığını ilan etti. Birleşik Krallık’ın etkisinden uzak ve bağımsız bir dış politika izlemek için korunan devlet statüsünden feragat etti.[2]
İktidarı sırasında, Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ten etkilenerek,[3] Afganistan’ı Batı çizgisinde modernleştirme girişimlerinde bulundu ve Afganistan’da dramatik siyasi ve sosyal değişimler yaşandı. Habibullah Kalakani ve takipçilerinin ayaklanması nedeniyle bu hedefe ulaşmada tam olarak başarılı olamadı. 14 Ocak 1929’da Amanullah tahttan çekildi ve Afgan İç Savaşı tırmanmaya başladığında komşu İngiliz Hindistanı’na kaçtı. Daha sonra Avrupa’ya geçti ve 30 yıl sürgünde kaldıktan sonra 26 Nisan 1960’ta İsviçre’nin Zürih kentinde öldü.[4][5] Cenazesi Afganistan’a getirildi ve Celalabad’da[6] babası Habibullah Han’ın mezarının yanına defnedildi.[7]
İlk yılları

Emanullah Han, 1 Haziran 1892’de Afganistan’ın Kâbil kenti yakınlarındaki Pegman’da Peştun bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Emir Habibullah Han’ın ikinci eşinden olan gözde ve üçüncü oğluydu. Emanullah, Kabil valisi olarak atandı ve ordu ile hazinenin kontrolünü elinde tuttu. Aşiret liderlerinin çoğunun bağlılığını kazandı.[8]
Şubat 1919’da Emir Habibullah Han, Afganistan’ın Lagman Vilayetine bir av gezisine çıktı. Maiyetinde bulunanlar arasında kardeşi Nasrullah Han, Habibullah’ın ilk eşi İnayetullah’tan olan ilk oğlu ve Habibullah’ın başkomutanı Nadir Han da vardı. 20 Şubat 1919 akşamı Habibullah, ikinci eşinden olan küçük oğlu Emanullah’ın emriyle, çadırında kalan görevlilerinden biri olan Shuja ul-Dawla tarafından çadırındayken öldürüldü ve Nasrullah’ı Afgan tahtının vârisi olarak bıraktı. Nasrullah ilk başta tahta geçmeyi reddetti ve Habibullah’ın ilk eşinden doğan ilk oğlu olan yeğeni İnayetullah’a bağlılığını ilan etti. İnayetullah bunu reddetti ve babasının amcası Nasrullah’ı gerçek varis yaptığını ve onun Emir olmasını istediğini söyledi. Tüm yerel kabile halkı dindar ve inançlı bir adam olan Nasrullah’a biat etti.[9] Habibullah’ın grubunun geri kalanı güneydoğuya Celalabad’a doğru yola çıktı ve 21 Şubat 1919’da Nasrullah’ın Habibullah’ın ilk oğlu İnayetullah tarafından desteklenerek Emir ilan edildiği şehre ulaştı.[10]
Habibullah’ın ikinci eşinden olan üçüncü oğlu Emanullah Han, kralın temsilcisi olarak Kâbil’de kaldı. Babasının ölüm haberini alan Emanullah, derhal Kâbil’deki hazinenin kontrolünü ele geçirdi ve amcasına karşı bir darbe düzenledi.[11] Kâbil’in ve merkezi hükûmetin kontrolünü ele geçirerek Nasrullah’a karşı savaş ilan etti. Nasrullah kral olabilmek için kan dökülmesini istemiyordu. Emanullah’a krallığı alabileceğini ve kendisinin Suudi Arabistan’a sürgüne gideceğini söyledi. Emanullah Han, Kâbil’e dönerse Nasrullah’a hiçbir zarar gelmeyeceğine ve o zaman istediğini yapabileceğine dair Kur’an üzerine yemin etti. 28 Şubat 1919’da Emanullah kendisini Emir ilan etti.[10] 3 Mart 1919’da Nasrullah’ın destekçilerinin kendisine karşı ayaklanacağından korkan Emanullah, sözünden döndü ve Nasrullah tutuklandı ve hapsedildi.[12]
Reformları
İdari ve siyasi reformlar
Emanullah, kayınpederi ve Dışişleri Bakanı Mahmud Tarzi’nin rehberliğinde, eşit haklar ve bireysel özgürlükleri içeren modernist bir anayasa tasarladı.[13] Herkesin kanun önünde eşit haklara sahip olmasına ve ülkenin siyasi gelişimine katılımına dayanan ulusal birliği sağlamak için ülkenin ilk anayasası olan Afganistan Yüksek Hükûmeti Tüzüğü’nü hazırladı ve bu tüzük, 11 Nisan 1922’de Celalabad’da bir Loya Jirga’da toplanan 872 aşiret büyüğü ve hükûmet yetkilisi tarafından resmen onaylandı. Anayasanın 16. maddesine göre, Şeriat hukuku ve hükûmet tarafından yürürlüğe konan mevzuat uyarınca tüm vatandaşlar eşit hak ve özgürlüklere sahipti.[kaynak belirtilmeli]
Ekonomik reformlar
Emanullah Han’ın ihracatı artırmayı, ithalat hacmini azaltmayı, ulusal sanayiler kurmayı ve ülkenin bağımsızlık ilanının bir sonucu olarak ekonomik izolasyonunu kırmayı amaçlayan ekonomi politikası, ülke ekonomisinde kapsamlı kalite iyileştirmeleriyle sonuçlandı.[kaynak belirtilmeli]
Sosyal reformlar
Emanullah Han, Afganistan’da erken dönemde popülerlik kazandı ve nüfuzunu ülkeyi modernleştirmek için kullandı. Emanullah, bölgelerde hem erkek hem de kız çocukları için daha kozmopolit yeni okullar kurdu ve kadınlar için katı kıyafet kuralları gibi yüzyıllardır süregelen gelenekleri yıktı.[8] Telgraf Okulu, Arapça Öğrenim Akademisi veya Daruloloom, Mastoorat Okulu, Celalabad, Kandehar ve Mezar-ı Şerif’teki Raşidiye Okulu, Katağan Okulu ve Temel Tıp Bilimleri Akademisi gibi çeşitli eğitim tesislerinin yanı sıra tüm vilayetlerde 320’den fazla okul kuruldu. Bu okullarda başlangıçta Hintli eğitmenler görev yaparken, daha sonra bunların yerini Fransız öğretmenler aldı. İlköğretim zorunlu hale geldi ve okuma becerilerini geliştirmek için okuma yazma kursları geliştirildi. Daha sonra, dini konuları ve modern bilimleri öğretmek için kurslar geliştirildi ve Emanullah Han bunlardan bazılarını kendisi öğretti.
Darice, resmî dil olmasına rağmen, Peştuca dili, Emanullah Han tarafından Afgan kimliğinin önemli bir unsuru olarak teşvik edildi. 1930’lara gelindiğinde Peştuca’nın Afgan hükûmetinin resmi dili olması amacıyla bir kampanya başlatılmıştı. Peştuca 1936 yılında resmi dil ilan edildi ve bu 1964 yılında yeniden teyit edildi.
Kültürel reformlar
Emanullah’ın eşi Kraliçe Süreyya Tarzi, onun kadınlara yönelik politikasında önemli bir rol oynadı. Bu hızlı modernleşme bir tepki yarattı ve 1925 yılında bastırılan Khost isyanı olarak bilinen gerici bir ayaklanma ortaya çıktı. Emanullah, Hindistan ve Avrupa’da Bahai Dini’nin birçok takipçisiyle bir araya geldi ve buradan Kabil Kütüphanesi’nde hala bulunan kitapları getirdi.[8] Bu ilişkisi, daha sonra tahttan indirildiğinde kendisine yöneltilen suçlamalardan biri oldu.[14]
Emanullah Han’ın reformlarının başarısızlığı, diğer büyük siyasi olaylarda olduğu gibi, bazıları nesnel kökenli, bazıları ise ülke sınırları dışında faaliyet gösteren gizli servis örgütleriyle bağlantılı olan karmaşık bir dizi iç ve dış değişkenin sonucuydu. Bir yandan nesnel nedenler, uygulanmakta olan değişiklikler ile toplumun yönetici sınıfının çıkarları arasındaki mevcut gerilimlerden kaynaklanıyordu.[kaynak belirtilmeli] O dönemde Afganistan’ın dış politikası öncelikle Büyük Oyun olarak adlandırılan Sovyetler Birliği ve Birleşik Krallık arasındaki rekabetle ilgiliydi. Her biri Afganistan’da nüfuz kazanmaya ve diğer gücün bölgede nüfuz kazanma girişimlerini engellemeye çalışıyordu. Bu etki tutarsız olmakla birlikte genel olarak Afganistan’ın lehineydi; Emanullah, bağışlanan Sovyet uçaklarından oluşan sınırlı bir Afganistan Hava Kuvvetleri kurdu.[14]
İç savaş
Emanullah’ın Avrupa ziyareti sırasında ve sonrasında, yönetimine karşı muhalefet Celalabad’daki bir ayaklanmanın başkente yürüyüşle sonuçlandığı ve ordunun çoğunun direnmek yerine firar ettiği noktaya kadar arttı. Bunun nedeni Emanullah’ın Avrupa gezisinden döndükten sonra hala çok muhafazakar olan bir toplumda uyguladığı yeni hızlı modernleşme politikalarıydı. Yeni politikalarından bazıları (1928’de Türkiye’ye yaptığı ziyaret sırasında reformlarında ılımlı ve dikkatli olmasını tavsiye eden Mustafa Kemal Atatürk’ün devriminden esinlenerek[3]) peçenin kaldırılması, İslam ülkelerinde hafta sonu ve kutsal ibadet günü olan Cuma gününün iş günü olarak değiştirilmesi ve Perşembe gününün iş günü olmaktan çıkarılmasıydı. Ayrıca halkın geleneksel Afgan kıyafetlerini yeni Batılı kıyafetlerle değiştirmelerini ve Batılı ülkelerde olduğu gibi selamlaşırken şapka çıkarmalarını emretti. Sonuç olarak, Habibullāh Kalakāni liderliğindeki İslami muhafazakarlar ve muhalifler onun yönetimine ve batıdan esinlenen yeni modernleşme politikalarına karşı ayaklandılar.

14 Aralık 1928’de Kohistanlı grupların eşlik ettiği “Sakkavist” muhalefet hareketinin lideri Kalakani, dokuz gün süren çatışmalardan sonra püskürtülen Kabil’e bir saldırı düzenledi ve Pegman’a geri çekildi. Emanullah, 7 Ocak 1929’da bir saldırı daha düzenledi ve Kabil’i başarıyla ele geçirdi. 14 Ocak 1929’da Emanullah, tahttan feragat ederek o zamanki İngiliz Hindistanı’na geçici sürgüne gitti ve monarşiyi, dört gün sonra 18 Ocak 1929’da Arg’ı kendisini Afganistan Emiri ilan eden Kalakani’ye teslim edene kadar Afganistan’ın bir sonraki kralı olan üvey kardeşi İnayetullah Han’a devretti.
Sürgün
Kalakani’nin iktidarı sadece dokuz ay sürdü ve 13 Ekim 1929’da yerine Nadir Han geçti. Emanullah Han Afganistan’a dönmeye çalıştı ama halktan çok az destek gördü. Eski kral Emanullah, İngiliz Hindistanı’ndan Avrupa’ya gitti ve İtalya’ya yerleşti ve Roma’nın Prati mahallesinde bir villa satın aldı. Bu arada Nadir Han, propaganda yaparak Emanullah’ın Afganistan’a dönüşünün imkânsız hale gelmesini sağladı. Emanullah’ın reformlarının çoğu tersine çevrildi, ancak daha sonraki kral Muhammed Zahir Şah daha kademeli bir reform programı yaptı.[15]
Bununla birlikte, Emanullah’ın Afganistan’da hala bir grup sadık destekçisi vardı. Emanullah yanlıları 1930’larda ve 1940’larda onu tekrar iktidara getirmek için birkaç kez başarısız girişimde bulundular.[16]
İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya’nın, Emanullah’ı Afganistan’daki tahtına yeniden oturtmak için kapsamlı planları vardı. Han, tahtını geri almaya istekli olsa da, plan hakkında çok az şey biliyordu; Nazi yetkilileri onu tartışmalara katılmaya hiç davet etmedi. Afganistan’da bir ayaklanmaya ve nihayetinde kukla bir Nazi hükûmetine meşruiyet sağlamak için Han’ın adına ve yüzüne ihtiyaç vardı. Ancak plan hayata geçmedi; planın işlemesi için Almanya’nın Sovyetler Birliği’nin desteğine ihtiyacı vardı ve bu desteği hiçbir zaman tam olarak alamadı. Hitler, Aralık 1939’un son günlerinde planı iptal etse de, Alman Dışişleri Bakanlığı ve Abwehr’de hala Sovyetlerin bir teklifle geleceğine dair umut vardı; ancak bu hiçbir zaman gerçekleşmedi.[17] Tartışmalar 1942’nin sonlarında yeniden canlandı ancak Mihver’in 1943’te Stalingrad’ı kaybetmesinin ardından planlardan vazgeçildi.[18]
Tüm bu müzakerelerin ortasında Han, Roma’da sürgünde kaldı ve hiçbir zaman Alman ya da Sovyet yetkililerle doğrudan görüşmedi. Bazı savaş dönemi haberleri onun aktif bir Nazi ajanı olduğunu öne sürerken,[19] diğer kaynaklar Berlin’i ziyaret etmek için vize almayı bile başaramadığını öne sürmektedir.[20] Operasyonla ilgili görüşmelere katılmak üzere Almanya, Sovyetler Birliği, İtalya ve İsviçre arasında seyahat eden kişi, Han’ın kendi adına müzakere etmesi için tam yetki verdiği kayınbiraderi Ghulam Siddiq’ti.[17]
Avrupa ziyareti

Emanullah, 1927 yılının sonlarında Avrupa’yı seyahat etti.[14] Afgan Kralı ve Kraliçesi, Karaçi’den yola çıktılar ve yolda Kahire’de Mısır Kralı Fuad ile buluştular. 8 Ocak 1928’de İtalya’ya gitti; orada İtalya Kralı III. Vittorio Emanuele ve Başbakanı Benito Mussolini ile görüştü. Ardından Vatikan’da Papa XI. Pius ile bir araya geldi. 22 Ocak’ta Nice ve ardından 25 Ocak’ta Paris’e vardı; Fransa Cumhurbaşkanı Gaston Doumergue ile görüştü. 8 Şubat’ta Brüksel’de Belçika Kralı I. Albert ve Kraliçe Elisabeth ile görüştü. 22 Şubat’ta Berlin’e vardı ve aynı gün Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg ile bir araya geldi.

Kral V. George ve Kraliçe Mary’nin davetlisi olarak Büyük Britanya’ya gitti. Buharlı gemi SS Maid of Orleans ile 13 Mart 1928’de Dover’a vardı. Kraliyet çifti, 5 Nisan’da İngiltere’den ayrılarak Polonya’ya doğru yola çıktı. Yolda, Emanullah’ın acil bir bademcik ameliyatı geçirdiği Berlin’de uzun bir mola verdiler. Emir’in de içinde bulunduğu kraliyet treni, 28 Nisan’da Polonya’nın sınır kasabası Zbąszyń’a vardı. Ertesi gün Varşova’da Polonyalı bakanlar, Meclis Başkanı ve ülkenin Cumhurbaşkanı Ignacy Mościcki tarafından karşılandı. Emanullah’a isteği üzerine Polonya Birinci Mareşali Józef Piłsudski ile bir görüşme izni verildi. Afgan kafilesi, 2 Mayıs 1928’de Varşova’dan ayrılarak ülkenin doğusuna, Sovyetler Birliği sınırına doğru yola çıktı.[21]

Son olarak Emanullah Han, 20 Mayıs 1928’de Türkiye’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ü ziyaret etti ki bu ziyaret o dönemde yabancı bir devlet başkanının Türkiye’ye yaptığı ilk devlet ziyaretiydi. Bu ziyaret sırasında Türkiye, Afganistan ile ilk teknik yardım anlaşmasını imzaladı.[22]
Ölümü

Hindistan’a kaçtıktan sonra Kral Emanullah Han, dünya turu sırasında Kral III. Vittorio Emanuele tarafından kendisine Müjde Nişanı verilmesi nedeniyle İtalya’ya sığındı. 26 Nisan 1960 tarihinde İsviçre’nin Zürih kentinde öldü.[4][5] Cenazesi Afganistan’a getirildi ve doğudaki Celalabad şehrinde babası Habibullah Han’ın mezarının yanına defnedildi. Geride dul eşini, dört oğlunu ve aralarında Afganistan Prensesi India’nın da bulunduğu beş kızını bıraktı.[23]
Evlilikleri ve çocukları

Bir dönem Dışişleri Bakanı olan Sardar-ı Ala Mahmud Beg Tarzi’nin ikinci eşi Esma Rasmiya Hanım’dan olan kızı Süreyya Tarzi (1899-1968) ile evlendi. Emanullah ve Süreyya’nın 6 kızı ve 4 oğlu vardı. Bunlardan bazıları;
- Prenses Ameenah Şah (1916-1992). Sürgünde bulunduğu sırada, 1954 yılında Mustafa Hasanoviç Ar adında Bosna kökenli bir Türk vatandaşıyla evlendi. Mustafa Hasanoviç Ar, milletvekili oğluydu.
- Prenses Meliha (1920-2011). İstanbul Üniversitesi’nde tıp doktoru oldu ve Celâl Bayar’ın yakın akrabası olan Türk mühendis Tahir Söker ile evlendi.[24]
- Prens Rahmetullah (1921-2009). İtalyan general Rodolfo Graziani’nin yeğeni Adelia Graziani ile evlendi.[25]
- Prenses Adeela (1925-2000). İtalyan süvari subayının oğlu olan Armando Angelini ile evlendi. Dört tane kızı oldu.[26]
- Prens Ehsanullah (1926-2017). Mahmud Tarzi’nin oğlu Albay Tavvab Tarzi’nin kızı Leyla Tarzi ile evlendi. Her ikisi de İstanbul’da doğan 2 oğulları oldu.
- Prenses India (1929-2023). 1951 yılında İranlı bir toprak sahibi olan Kazem Malek ile evlendi ve İran’ın Meşhed kentine yerleşti. Soraya ve Hamdam adında iki kızı oldu. Sekiz yıllık evliliğin ardından Prenses India kocasından boşandı ve iki kızıyla birlikte yaşamak üzere Roma’ya döndü. 1966 yılında Afgan bir işadamı olan Abdul Rauf Haider ile evlendi. Bu evlilikten 1967 yılında Roma’da doğan Eskandar adında bir oğulları oldu. 1968 yılında Prenses India, annesi Kraliçe Süreyya’nın ölümünün ardından Afganistan’a döndü. Celalabad’daki cenaze törenlerine katıldı ve anavatanından çok etkilendi ve o andan itibaren Afganistan’ın yararına çalışmaya karar verdi.[27]
- Prenses Nagia, Emanullah ve Süreyya’nın en küçük kızı. İstanbul ziyareti sırasında tanıştığı Türk işadamı İlter Doğan ile evlendi. Ömer ve Hümeyra adından iki çocukları vardır.[28]
- 1933- Japon yazar Takiji Kobayashi, Japon İmparatorluğu’na bağlı antikomünist polis gücü olan Tokubetsu Kōtō Keisatsu’ya bağlı casuslar tarafından öldürüldü.
- 1938 – Adolf Hitler, Çekoslovakya ve Avusturya’daki Almanlar için kendi geleceklerini belirleme hakkı istedi.
- 1941 – Türkiye’de Yahudiler için transit vizesine ilişkin talimatname yayınlandı.
- 1944 – II. Dünya Savaşı: “Big Week” başladı ve Amerika Birleşik Devletleri bombardıman uçakları, Nazi uçak üretim merkezlerini bombaladı.
- 1947 – 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun ile Türkiye’de ilk kez sendikalara, özel bir kanun ile kurulma hakkı tanındı.
- 1961 – Türkiye’de ilk koalisyon kabinesi, İsmet İnönü Başkanlığında kuruldu.
- 1962 – Astronot John Glenn, Friendship 7 uzay aracının içinde dünya etrafında 3 defa döndü. Olay 4 saat 55 dakika sürdü.
- 1970 – Boğaziçi Köprüsü’nün temeli, Türkiye Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ve Başbakanı Süleyman Demirel tarafından törenle atıldı. Üç yılda tamamlanan köprü, 29 Ekim 1973’te açıldı.
- 1971 – Uganda’da İdi Amin, kendini Devlet Başkanı ilan etti.
- 1988 – Dağlık Karabağ Özerk Oblastı, Azerbaycan’dan ayrılıp, Ermenistan’a katılmak için oylama yaptı. Bu olay Karabağ Savaşı’nı tetikledi.
- 1991 – Slovenya Parlamentosu, Yugoslavya’nın dağıtılmasını önerdi.
- 1993 – Güney Afrika Devlet Başkanı Frederik Willem de Klerk, ilk kez siyahların da görev aldığı kabineyi açıkladı.
- 2001 – Filipinler Devlet Başkanı Gloria Macapagal Arroyo, barış görüşmelerinin yeniden başlamasını sağlamak için ülkenin güneyindeki ayrılıkçı Müslümanlarla tek yanlı ateşkes yaptı.
- 2001 – İnterpol tarafından kırmızı bültenle aranan Sümerbank eski Genel Müdürü Şükrü Karahasanoğlu, İtalya’da yakalandı.
- 2008 – Endonezya’nın batısında 7.6 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Amerikan Jeolojik Araştırma Merkezi, depremin merkez üssünün Endonezya’nın Sumatra Adasının Medan bölgesinin, 319 kilometre batısında olduğunu belirtti.
- 2015 – Finlandiya’da 12 Aralık 2014’te meclisten geçen eşcinsel evlilik yasası, Cumhurbaşkanı tarafından onaylandı. Yasa 2017’de yürürlüğe girdi.
wikipedia.org