Yuan Hanedanı 大元 Dà Yuán ᠳᠠᠢ ᠦᠨ ᠤᠯᠤᠰ Dai Ön ulus
1271-1368
1294 civarında Yuan Hanedanı’nın yönettiği bölgeler
Tür	Moğol İmparatorluğu’nun Kağan yönetimindeki bölümü İmparatorluk Çin’inin Fetih Hanedanı
Başkent	Hanbalık (Pekin) Shangdu (yaz başkenti)
Yaygın dil(ler)	Çince, Eski Uygur Türkçesi
Resmî din	Tibet Budizmi
Hükûmet	Monarşi
Han
• 1260-1294 Kubilay Han • 1332-1368 Togon Temür
Şansölye
• 1264-1282 Ahmad Fanakati • 1340-1355 Toktoa
Tarihçe
• Kuruluşu 5 Kasım 1271 • Yamen Muharebesi 19 Mart 1279 • Kızıl Türban İsyanı 1351-1368 • Dağılışı 14 Eylül 1368
Yüzölçümü
1310	11.000.000 km2
Öncüller Ardıllar Moğol İmparatorluğu Song Hanedanı Kuzey Yuan Hanedanı Ming Hanedanı

Makale serilerinden
Moğol tarihi
Genişlet Moğol İmparatorluğu
Genişlet Hanlıklar
Genişlet Günümüzde Moğollar

Çin tarihi

İlk Çağ Orta Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ

Yuan Hanedanı ya da Kubilay Hanlığı (Çince: 元朝; Pinyin: Yuáncháo; Moğolca: Dai Ön Yeke Mongghul Ulus), 1280-1368 yılları arasında Çin’i egemenliği altına alan Moğollar tarafından kurulmuş hanedan.

Kurucusu Cengiz Han’ın torunu, Tuluy (Moğolca: Толуй)’un oğlu Kubilay Han’dır. Togon Temür döneminde 1368’de başkenti Dadu (Çince: 大都 pinyin: Dàdū, Farsça: خان باليق Khān Bālīq, Türkçe: Hanbalık)’yu terk ederek kuzeye kaçmak zorunda kalmış ve hanedan Kuzey Yuan (北元) olarak adlandırılmıştı.

Aslında Doğu Avrupa ve Rusya’dan Orta Doğu’ya, Çin ve Kore’ye kadar uzanan Moğol İmparatorluğu’nun bir parçasıdır. Ancak buradaki Moğollar, İmparatorluğun içinde yalnız Çin ile ilgilenmiş, Moğol Kağanı unvanının yerine Çin İmparatoru unvanını kullanmayı yeğlemişlerdir.

Moğol yönetiminin Han Çinlilerine yaptığı dayanılmaz sömürü ve baskı, Han Çinlileri’nin ayaklanmasına neden oldu. 1333 yılına gelindiğinde dinî ve diğer gizli örgütler tarafından başlatılan ayaklanmalar tüm ülkeye yayıldı. Bu dönemdeki en büyük ayaklanma, Sarı Irmak’ta yapılan ıslah çalışmalarına katılan köylülerin başlattığı “Kırmızı Başörtülü Ordu”nun ortaya çıkmasıydı. Ordunun Haozhou bölgesindeki birlikleri, Zhu Yuanzhang’ın liderliğinde “Moğolları kovarak Çin’i yeniden kurmak” sloganıyla Çinliler arasında geniş destek kazandı. Zhu Yuanzhang, ordusuyla birlikte 1368 yılında Dadu’yu ele geçirerek Yuan Hanedanı’nı yıktıktan sonra Ming Hanedanı’nı kurdu.

Yuan Hanedanı ordusunu ağırlıklı olarak Moğol kabileleri oluşturuyordu. Orduda bozkır toplumlarında kullanılan ondalık sistem kullanılmaktaydı. Orduda dönemin barutlu silahları çok sık bulunmaktaydı. ı. Seferberlik durumlarında Yuan Hanedanına bağlı Ongirat gibi Moğol kabileleri asker yolluyordu. Kubilay döneminde Uygur Türkleri önemli kademelere getirilmiş, Han Çinlilerinin ise bu hakları kısıtlanmıştı. Bu dönemde de Uygur Türkleri de ordunun bir parçası haline gelmişlerdir, özellikle kuşatma silahlarının yapımında Uygurların zekasından yararlanılmıştır. Han Çinlileri orduda sadece belirli pozisyonlara gelebiliyordu ve yüksek rütbeler almaları engellenmişti. Sadece garnizon askeri, muhafız alaylarına katılabiliyorlardı. Yuan Hanedanının yükseliş döneminde Han Çinlileri başka bölgelere göç etmiş ve katliamdan kaçmaya çalışmışlardır. Özellikle Uygurlara ve Moğollara yüksek rütbeler ve önemli görevler veriliyordu.

Song Hanedanı 宋
960-1279
Song Hanedanı en büyük sınırlarına sahipken, 1111
Başkent	Kaifeng (960-1127) Shangqiu (1127-1128) Yangzhou (1128-1129) Nankin (1129-1138) Hangzhou (1138-1276)
Yaygın dil(ler)	Orta Çince
Resmî din	Çin Budizmi, Taoizm, Konfüçyüsçülük, Geleneksel Çin dinleri, İslam, Nestûrî Hristiyanlık
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 960-976 Taizu (Kuzey Song’un kurucusu) • 1127-1162 Gaozong (Güney Song’un kurucusu) • 1278-1279 Bing (son)
Tarihçe
• Kuruluşu 4 Şubat 960 • Yamen Muharebesi 19 Mart 1279
Yüzölçümü
958	800.000 km2
980	3.100.000 km2
1127	2.100.000 km2
1204	1.800.000 km2
Nüfus
• 1120’ler sayımı	Kuzey: 80-110.000.000 Güney: 65.000.000
Para birimi	Madenî para
Öncüller Ardıllar Sonraki Zhou Güney Han Güney Tang Yuan Hanedanı Kin Hanedanı (1115-1234)
Günümüzdeki durumu	Çin Tayvan (Penghu Adaları)

Çin tarihi

İlk Çağ Orta Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ

Song İmparatorluğu, Song Hanedanı ya da kısaca Song (Çince: 宋), 960’tan 1279’a kadar Çin’i yöneten hanedandır. Hanedan, Sonraki Zhou Hanedanı’nın verasetini gasp eden ve On Krallık’ın geri kalanını fetheden, Beş Hanedan On Krallık dönemini sona erdiren Taizu tarafından kuruldu. Song, kuzey Çin’deki çağdaş Liao, Batı Şia ve Kin hanedanlarıyla sık sık çatışırdı. Song, Kin Hanedanı’nın saldırılarının ardından Güney Çin’e çekildikten sonra sonunda Moğol İmparatorluğu’na bağlı Yuan Hanedanı tarafından fethedildi.

Hanedan, Kuzey Song ve Güney Song olmak üzere iki döneme ayrılmıştır. Kuzey Song döneminde (Çince: 北宋; 960–1127), başkent kuzeydeki Kaifeng şehrindeydi ve Hanedan, şu anki Doğu Çin’in çoğunu kontrol ediyordu. Güney Song ise (Çince: 南宋; 1127–1279), Song’un elinde tuttuğu Kuzey Çin’in kontrolünü Jin-Song Savaşları’nda Curçenler’in liderliğindeki Kin Hanedanı’na kaptırmasından sonraki dönemi ifade eder. Güney Song döneminde, Song imparatorunun konaklama sarayı Yangtze’nin güneyine çekildi ve yeni başkent Hangzhou’da kuruldu. Song Hanedanı, Sarı Irmak çevresindeki tarihi Çin merkezlerinin kontrolünü kaybetmiş olsa da, Güney Song İmparatorluğu büyük bir nüfusa, verimli tarım arazilerine ve güçlü bir ekonomiye sahipti. 1234’te Kin Hanedanı, Kuzey Çin’in kontrolünü ele geçiren ve Güney Song ile düşmanca ilişkileri sürdüren Moğol İmparatorluğu tarafından fethedildi. Moğol İmparatorluğu’nun dördüncü hanı Möngke Han, 1259’da Çongçing’deki Diaoyucheng Kalesi’ni kuşatırken öldü. Küçük kardeşi Kubilay Han ise yeni Moğol hanı ilan edildi ve 1271’de Yuan Hanedanı’nı kurdu. Yirmi yıl süren aralıklı savaşların ardından Kubilay Han’ın orduları, Yamen Muharebesi’nde Güney Song’u yendikten sonra 1279’da Song Hanedanı’nı fethetti ve Çin’i Yuan Hanedanı yönetimi altında yeniden birleştirdi.

Song döneminde teknoloji, bilim, felsefe, matematik ve mühendislik gelişti. Song Hanedanı, dünya tarihinde banknot veya gerçek kağıt parayı basan ilk hanedandı ve kalıcı bir donanma kuran ilk Çin hükûmetiydi. Song Hanedanı döneminde, barutun kimyasal formülü keşfedildi, ateşli oklar, bombalar ve ateş mızrağı gibi barutlu silahların icat edildi. Aynı zamanda yine bu dönemde, pusula kullanılarak gerçek kuzeyin ilk kez algılandı, pound kilidinin ilk kaydedilen tanımı ve astronomik saatlerin geliştirilmiş tasarımları da ortaya çıktı. Ekonomik açıdan Song Hanedanı, 12. yüzyıl Avrupası’ndan üç kat daha fazla gayri safi yurtiçi hasılaya sahipti. Çin’in nüfusu 10. ve 11. yüzyıllar arasında iki katına çıktı. Bu büyüme, pirinç ekiminin yaygınlaştırılması, Güneydoğu ve Güney Asya’dan erken olgunlaşan pirincin kullanılması ve yaygın gıda fazlasının üretilmesiyle mümkün oldu. Kuzey Song Hanedanı’ndaki nüfus sayımında, Han ve Tang hanedanlarının iki katı olan 20 milyon hane kaydedildi. Kuzey Song’un nüfusunun 90 milyon, Ming Hanedanı’nın döneminde ise nüfusun 200 milyon olduğu tahmin ediliyor. Nüfustaki bu artış, Yeni Çağ Çini’nde bir ekonomik devrime sebep oldu.

Nüfusun artması, şehirlerin büyümesi ve millî ekonominin ortaya çıkması, merkezî hükûmetin ekonomik işlere doğrudan müdahaleden kademeli olarak çekilmesine yol açtı. Alt sınıf, yerel yönetimlerde daha büyük bir rol üstlendi. Song Hanedanı döneminde sosyal yaşam canlıydı. Vatandaşlar değerli sanat eserlerini görmek ve takas etmek için bir araya geliyor; insanlar, halka açık festivallerde ve özel kulüplerde birbiriyle kaynaşıyor ve şehirlerde canlı eğlence mekanları bulunuyordu. Edebiyatın ve bilginin yayılması, ahşap baskının hızla yayılması ve 11. yüzyılda hareketli tipte baskının icadıyla daha da arttı. Cheng Yi ve Zhu Xi gibi filozoflar, Konfüçyüsçülüğü Budist ideallerle aşılanmış yeni yorumlarla yeniden canlandırdı ve Neokonfüçyüsçülük doktrinini oluşturan klasik metinlerin yeni bir organizasyonunu ortaya attılar. Her ne kadar memuriyet sınavları Sui Hanedanı’ndan beri mevcut olsa da Song döneminde çok daha ön plana çıktı. Yetkililerin imparatorluk sınavları yoluyla güç kazanması, askeri-aristokrat seçkinlerden akademisyen-bürokrat seçkinlere doğru bir geçişe yol açtı.

Zhou Hanedanlığı’nın tahtını gasp ettikten sonra, Song İmparatoru Taizu (960-976 yılları arasında hüküm sürmüştür), Çin’in geri kalanını fethederek Han ve Tang imparatorluklarına ait olan toprakların çoğunu yeniden birleştirmiş ve Beş Hanedan On Krallık döneminin kargaşasına son vermiştir. Kaifeng’de imparatorluk üzerinde güçlü bir merkezi hükûmet kurmuştur. Bu başkentin kurulması, Kuzey Song döneminin başlangıcını işaret etmiştir. Yetenek ve liyakat temelinde devlet bürokratlarını seçme sistemini (aristokratik veya askeri pozisyon yerine) teşvik ederek idari istikrarı sağlamıştır ve imparatorluk genelinde iletişimde verimliliği sağlayan projeleri desteklemiştir. Bu projelerden birinde, kartograflar her ilin ve şehrin ayrıntılı haritalarını oluşturmuş ve bu haritalar büyük bir atlas halinde toplanmıştır. İmparator Taizu ayrıca mühendis Zhang Sixun tarafından tasarlanıp inşa edilen astronomik saat kulesi gibi eserleri destekleyerek çığır açan bilimsel ve teknolojik yenilikleri teşvik etmiştir.

Song sarayı, Hindistan’daki Çola Hanedanı, Mısır’daki Fâtımîler, Endonezya’daki Srivijaya, Orta Asya’daki Karahanlılar, Kore’deki Koryo Krallığı ve ayrıca ticari anlaşmaları olan Japonya ile diplomatik ilişkiler sürdürmüştür. Çin kayıtları, “Fu lin” (拂菻, yani Bizans İmparatorluğu) hükümdarı VII. Mihail’den bir elçilik heyetinin geldiğini ve bu heyetin 1081’de vardığını belirtir.^[20] Bununla birlikte; Song, en yakın komşu devletlerinin iç ve dış politikalarında büyük bir etkiye sahipti. Taizu döneminden itibaren Song Hanedanı, kuzeydoğudaki Liao Hanedanı’ndaki Hıtaylar ve kuzeybatıdaki Batı Şia Hanedanı’ndaki Tangutlar ile savaş ve diplomasi arasında gidip gelmiştir. Song Hanedanı, Liao Hanedanı’nın üzerinde baskı kurmak ve 938’den beri Hıtaylar’ın kontrolü altında olan ve geleneksel olarak Çin’in bir parçası olarak kabul edilen On Altı Eyaleti (bugünkü Pekin ve Tientsin’in çoğu) geri almak için askerî güç kullanmıştır. Song kuvvetleri, kuzeydeki sınır çatışmalarını sona erdiren 1005 yılında imzalanan Shanyuan Antlaşması’na kadar, Song topraklarına her sene saldırgan seferler düzenleyen Liao kuvvetleri tarafından bozguna uğratılmıştır. Songlar, Hıtaylar’a haraç vermek zorunda kalmışlardır; ancak bu durum, Song ekonomisine pek zarar vermemiştir; çünkü Hıtaylar, ekonomik olarak Song’dan büyük miktarda mal ithalatına bağımlıydılar. Daha da önemlisi, Song devleti, Liao devletini diplomatik olarak eşit tanımıştır. Song, olası Hıtay süvari saldırılarını önlemek için Song-Liao sınırı boyunca geniş bir savunma ormanı oluşturmuştur.

Song hanedanı, 11. yüzyılın başlarında Tangutlara karşı birçok askeri zafer kazanmayı başardı ve bu zafer, çok yönlü bilim insanı, general ve devlet adamı Shen Kuo’nun (1031–1095) liderliğindeki bir kampanyayla sonuçlandı.[26] Ancak bu kampanya, Shen’in rakip askeri subayının doğrudan emirlere uymaması nedeniyle sonuçta başarısızlıkla sonuçlandı ve Batı Xia’dan kazanılan topraklar sonunda kaybedildi. Song, Vietnam’ın Đại Việt krallığına karşı iki kez savaştı; ilki 981’deki çatışma ve daha sonra, bir sınır anlaşmazlığı ve Song’un Đại Việt ile ticari ilişkilerini kesmesi nedeniyle 1075’ten 1077’ye kadar önemli bir savaş. Vietnam kuvvetlerinin Guangxi’ye düzenlediği baskında ağır hasarlar vermesinden sonra Song komutanı Guo Kui (1022–1088) Thăng Long’a (modern Hanoi) kadar ilerledi.[29] Her iki taraftaki ağır kayıplar, Vietnamlı komutan Thường Kiệt’in (1019–1105) her iki tarafın da savaş çabalarından çekilmesine izin vererek barış teklifleri yapmasına neden oldu; Song ve Vietnamlıların elinde bulunan ele geçirilen bölgeler, savaş esirleriyle birlikte 1082’de karşılıklı olarak değiştirildi.

11. yüzyılda, bakanların farklı bakış açıları, fikirleri ve Song hanedanının karmaşık toplumu ve ekonomik kuralları nedeniyle çıkan siyasi rekabetler imparatorluk mahkemesini böldü. İdealist şansöyle Fan Zhongyan (989-1052) Qingli Reformlarını, memurların işe alınma sürecini geliştiren, azınlık memurların maaşlarını arttıran ve her insanın iyi eğitimli ve eyalet hizmeti için uygun hale getirmek için bir sponsor programdı, hayata geçirmeye çalışırken, güçlü bir siyasal tepkiyle karşılaştı.

Daha sonrasında Fan makamından istifa edilmek zorunda bırakıldı ve Wang Anshi (1021-1086) imparatorluk mahkemesinin şansölyesi oldu. İmparator Shenzong’un desteğiyle, Wang Anshi eğitim sistemii ve eyalet bürokrasisini güçlü bir biçimde eleştirdi. Eyalet çürümesini ve ihmalleri çözmeye çalışırken, Yeni Reformlar adı verilen reformları yürürlüğe soktu. Bu reformlar, arazi değeri vergisi, birçok devlet tekellerinin kurulması, yerel milislerin desteklenmesi ve imparatorluk sınavlarının standartlarını yükselterek, yetenekli insanların seçilmesini içeriyordu.

Reformlar mahkemede siyasi hizipleşmeler yarattı. Wang Anshi’nin “Reformcular” olarak da bilinen “Yeni Politikalar Grubu”na (Xin Fa), tarihçi ve Şansölye Sima Guang’ın (1019-1086) liderliğindeki “Muhafazakar” hizipteki bakanlar karşı çıktı. Saray bakanlarının çoğunluk pozisyonunda bir grup diğerinin yerini aldığında, rakip yetkililerin rütbeleri indirilecek ve onları imparatorluğun uzak sınır bölgelerini yönetmek üzere sürgüne gönderilecekti. Siyasi rekabetin önde gelen kurbanlarından biri olan ünlü şair ve devlet adamı Su Shi (1037–1101), Wang’ın reformlarını eleştirdiği için hapse atıldı ve sonunda sürgüne gönderildi.

Reform ve muhafazakarlık arasındaki sürekli değişim, hanedanı etkili bir şekilde zayıflatmıştı. Bu düşüş, İmparator Zhezong (1085-1100) tarafından atanan ve 1125’e kadar iktidarda kalan Cai Jing’e (1047-1126) da atfedilebilir. Yeni Politikaları yeniden canlandırdı ve siyasi muhaliflerin peşine düştü, yolsuzluğa göz yumdu ve İmparator Huizong’u teşvik etti. (1100–1126) sanatsal uğraşlara odaklanmak için görevlerini ihmal etti. Daha sonra 1120’de Zhejiang ve Fujian’da Fang La liderliğinde bir köylü isyanı patlak verdi. İsyanın nedeni artan vergi yükü, toprak mülkiyetinin yoğunlaşması ve baskıcı hükûmet önlemleri olabilir.

Merkezi Song mahkemesi siyasi olarak bölünmüş ve iç işlerine odaklanmış durumdayken, kuzeydeki Liao eyaletindeki endişe verici yeni olaylar nihayet dikkatini çekti. Liao’ya bağlı bir kabile olan Jurchen, onlara isyan etti ve kendi devletleri olan Jin hanedanını (1115–1234) kurdu. Song yetkilisi Tong Guan (1054-1126), İmparator Huizong’a Jurchens ile ittifak kurmasını tavsiye etti ve Denizde Yürütülen İttifak kapsamındaki ortak askerî harekât, 1125 yılına kadar Liao hanedanını devirdi ve tamamen fethetti. Ortak saldırı sırasında Song’un kuzeyi, keşif ordusu Song-Liao sınırı boyunca savunma ormanını kaldırdı.

Ancak Song ordusunun zayıf performansı ve askeri zayıflığı, ittifakı hemen bozan ve 1125 ve 1127 Jin-Song Savaşlarını başlatan Jurchens tarafından gözlemlendi. Önceki savunma ormanının kaldırılması nedeniyle Jin ordusu hızla yürüdü. Kuzey Çin Ovası’ndan Kaifeng’e kadar. İkinci işgal sırasındaki Jingkang Olayında Jurchenler sadece başkenti değil, emekli İmparator Huizong’u, onun halefi İmparator Qinzong’u ve İmparatorluk sarayının çoğunu ele geçirdi.

Geriye kalan Song güçleri, kendini Song İmparatoru ilan eden Gaozong’un (1127-1162) yönetimi altında yeniden bir araya geldi ve Lin’an’da (modern Hangzhou) yeni bir başkent kurmak için Yangtze’nin güneyine çekildi. Jurchen’in Kuzey Çin’i fethi ve başkentlerin Kaifeng’den Lin’an’a kayması, Kuzey ve Güney Song hanedanları arasındaki ayrım çizgisiydi.

Jin’in eline geçtikten sonra Song, Kuzey Çin’in kontrolünü kaybetti. Artık geleneksel olarak “Çin’e Uygun” olarak bilinen bölgeyi işgal eden Jin, kendilerini Çin’in gerçek yöneticileri olarak görüyordu. Jin daha sonra hanedan unsuru olarak toprağı ve kraliyet rengi olarak sarıyı seçti. Beş Element (wuxing) teorisine göre, toprak elementi, Song’un hanedan elementi olan ateşi, elemental yaratılış sırasına göre takip eder. Bu nedenle ideolojik hamleleri, Jin’in Song’un Çin’deki saltanatının tamamlandığını düşündüğünü ve Jin’in Song’un yerine Çin’in gerçek yöneticileri olduğunu düşündüğünü gösterdi.

Zayıflamış ve Huai Nehri’nin ötesine itilmiş olmasına rağmen, Güney Song güçlü ekonomisini güçlendirmek ve Jin hanedanına karşı kendini savunmak için yeni yollar buldu. Yue Fei ve Han Shizhong gibi yetenekli askeri subaylara sahipti. Hükûmet, yurtdışındaki deniz ticaretini desteklemek için büyük gemi yapımı ve liman iyileştirme projeleri ve işaret ateşi ve deniz limanı depolarının inşasını destekledi; Quanzhou, Guangzhou ve Xiamen gibi büyük uluslararası limanlarda Çin’in ticaretini sürdüren projeler.

Doğu Çin Denizi ve Sarı Deniz’e (Kore ve Japonya’ya), Güneydoğu Asya’ya, Hint Okyanusu’na ve Kızıldeniz’e denizcilik çıkarları için yelken açan çok sayıda gemiyi korumak ve desteklemek amacıyla resmi bir daimi donanma kurmak gerekliydi. Bu nedenle Song hanedanı, 1132 yılında Dinghai’de merkezi olan Çin’in ilk daimi donanmasını kurdu. Daimi bir donanma ile Songlar, 1161’de Yangtze Nehri’nde Jin donanma güçlerine karşı Tangdao Muharebesi ve Caishi Muharebesi’nde savaşmaya hazırdılar. Bu savaşlarda Song donanması, güverte üzerinde barut bombaları fırlatan mancınıklarla donatılmış hızlı kürek tekerlekli deniz gemilerini kullandı. Wanyan Liang (Hailing Prensi) tarafından komuta edilen Jin kuvvetleri 600 savaş gemisinde 70.000 adamdan oluşuyorken, Song kuvvetleri sadece 120 savaş gemisinde 3.000 adamdan oluşuyordu, ancak Song hanedanı kuvvetleri, bombaların yıkıcı gücü ve kürek tekerlekli gemilerin hızlı saldırıları sayesinde her iki savaşta da zafer kazandı. Bu zaferlerin ardından donanmanın gücü büyük ölçüde vurgulandı. Donanmanın kuruluşundan bir asır sonra, büyüklüğü 52.000 savaşçı denizciye ulaşmıştı.

Sol üstten saat yönünde: Güney Song dönemine ait, Cai Wenji ve Xiongnu kocası (Zuoxianwang) isimli anonim bir resim. 11. yüzyıldan kalma bir arhat baş heykeli. Oturur durumda ahşap bir Bodhisattva heykeli, Jin hanedanı (1115–1234). Song hanedanına (960–1279) ait bir ahşap Bodhisattva heykeli.

Song hükûmeti, bu projeler için gelir sağlamak amacıyla toprak sahibi soylulara ait toprakların bir kısmına el koydu. Bu eylem, Song toplumunun önde gelen üyeleri arasında huzursuzluk ve sadakat kaybına neden oldu, ancak Song’un savunma hazırlıklarını durdurmadı. Mali işler, hükûmette çalışan görevlilere sahip olan bazı zengin, toprak sahibi ailelerin, vergi muafiyeti elde etmek için sosyal bağlantılarını kullanmaları nedeniyle daha da kötüleşti.

Song hanedanı Jin’i geri püskürtebilmiş olsa da, Jin hanedanının kuzeyindeki bozkır, çöl ve ovalarda yeni bir düşman güç kazandı. Cengiz Han (r. 1206–1227) liderliğindeki Moğollar, başlangıçta 1205 ve 1209’da Jin hanedanını istila ederek sınırları boyunca büyük çaplı akınlar gerçekleştirdiler ve 1211’de Jin’i istila etmek için devasa bir Moğol ordusu toplandı. Jin hanedanı, Moğollara tabi olup haraç ödemek zorunda kaldı; Jin aniden başkentini Pekin’den Kaifeng’e taşıdığında, Moğollar bunu bir isyan olarak gördüler. Ögeday Han (r. 1229–1241) liderliğinde, Moğol kuvvetleri tarafından 1233/34’te hem Jin hanedanı hem de Batı Xia hanedanı fethedildi.

Meclis-i Âyan
Tür
Tür	Meclis-i Umumînin üst kanadı
Tarih
Kuruluş	23 Aralık 1876 23 Temmuz 1908
Dağılış	14 Şubat 1878 16 Mart 1920
Önceki	Divan-ı Hümayun
Sonraki	Büyük Millet Meclisi
Başkanlık
Reis	Server Paşa 19 Mart 1877-13 Şubat 1878 Ali Rıza Paşa 17 Aralık 1908-16 Mart 1920
Reis Muavini	Ahmed Arifi Paşa 19 Mart 1877-13 Şubat 1878
Sandalye	48 (1914)
Seçimler
Oylama sistemi	Padişah tarafından atanma
Toplantı yeri
Meclis-i Âyan Salonu Cemile Sultan Sarayı İstanbul
Anayasa
Kanun-i Esasi

Meclis-i Âyan (Osmanlıca: مجلس اعیان), Osmanlı Devleti’nin Meşrutiyet sistemi içinde bir senato veya bir Üst Kamara benzeri bir kurum olup, Meclis-i Mebûsan (seçilmiş milletvekilleri) ile birlikte Meclis-i Umumî’yi (Genel Meclis) meydana getiren ve 23 Aralık 1876 tarihli Kanûn-ı Esâsî’ye (Anayasa) göre kurulmuş yasama organıdır.

Âyan (toplumun önde gelenleri) Meclisi üyelerini Padişah seçerdi ve sayıları mebusların (Milletvekili) üçte birini geçmezdi. Âyanın başkan ve üyeleri güvenilir, itibarlı ve 40 yaşını geçmiş kimseler olurdu. Ayrıca Kanunu Esasinin 62. Maddesine göre, nazır (bakan), vali, ordu kumandanı, kazasker, elçi, patrik, hahambaşı, kara ve deniz ferikleri, gereken şartlara sahip iseler âyan üyesi olabilirlerdi.

Bu heyet, 1908 Kanunu Esasi değişikliği ile her yıl kasım ayı başında toplanmaya, padişah iradesiyle açılmaya ve dört ay süren çalışmasından sonra aynı şekilde kapanmaya başladı. Âyan meclisinin açılması, Mebusan meclisinden sonra olurdu. Olağanüstü hâllerde ya padişahın isteği veya mebusların çoğunun yazılı müracaatı ile Meclis-i Umûmî daha erken açılarak toplantı süresini uzatabilirdi.

Nazırlar ile birlikte her iki heyetin üyeleri toplanır ve padişahın bir önceki yıl içinde yapılan ve bir sonraki yıl içinde yapılacak olan işler hakkındaki nutku okunurdu. Âyan üyeleri aynı gün başkanlarının yanında, padişaha, vatana, Kanunu Esasi hükümlerine ve vazifelerine sadık kalacaklarına dair ant içerlerdi.

Mebusan heyetinin kabul ettiği kanun ve bütçe tasarıları âyan heyetine gelir ve burada dinî, ahlâkî, iktisadî, sosyal, askerî vb. açılardan incelenir, gerekiyorsa değiştirilir veya düzeltilmesi için Mebusan heyetine geri giderdi. Âyan heyetinin kanun yapmak veya değiştirmek hakları da vardı.

Meclis- i Âyan II. Abdülhamit’in Dolmabahçe Sarayı’nda Meclis-i Umûmî’yi açtığı sırada 19 Mart 1877 tarihinde yasama faaliyetlerine başladı. Server Paşa başkanlığında 27 üyesi vardı. II. Abdülhamit Meclis-i Mebusan’ı dağıtınca (13 Şubat 1878) çalışmaları durdu, fakat üyeler devletten maaş aldılar, kendilerine itibar edilmeye devam etti.

Bu heyet, II. Meşrutiyet’in ilanıyla yeniden görev aldı (17 Aralık 1908) ve kadrosu zaman zaman değişti. Bu görev de ancak Mütareke devrine ve İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesine kadar devam etti (16 Mart 1920). Bu sırada Meclis-i Mebusan dağılmıştı, Padişah tarafından atanan hükûmet de kendi kendini lağvedince âyan heyeti varlığını koruyamadı (4 Kasım 1922). Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulunca tamamen hükümsüz oldu.

II. Meşrutiyet Âyanı, sağ kalan eski üç üye ile kırkbir yeni üyenin birleşmesinden oluşmuş ve görev yapmıştır. Aslında üye sayısı Meb’usanın 1/3’ü kadar yani 90’dan fazla olması gerekirken bu sayıya hiçbir zaman ulaşılamamıştır. Meb’usan buna pek taraftar olmadığından Âyan sayısı 1909’da 44, 1910’da 48, 1911’de 58, 1914’te 48 olarak kalmıştır.

Madde 60.- Heyeti Âyanın reisi ve âzası nihayet miktarı Heyeti Mebusan âzasının sülüsü miktarını tecavüz etmemek üzere doğrudan doğruya tarafı hazreti padişahiden nasbolunur.

Madde 61.- Heyeti Ayana âza tâyin olunabilmek içün asar ve efali umumun vüsuk ve itimadına şayan ve umuru devlette hidematı memduhesi mesbuk ve mütearif olmak ve kırk yaşından aşağı bulunmamak lâzımdır.

Madde 62.- Heyeti Âyan âzalığı kaydı hayat iledir. Bu memuriyetlere vükelâlık ve valilik ve ordu müşirliği ve kazaskerlik ve elçilik ve patriklik ve hahambaşılık memuriyetinde bulunmuş olan mazulinden ve berri ve bahri ferikândan ve sıfatı lazimeyi cami sair zevattan münasipleri tâyin olunur. Kendü taleplerile devketce sair memuriyete tâyin olunanlar azalık memuriyetinden sakıt olur.

Madde 63.- Heyeti Âyanın azalık maaşı şehriye onbin kuruştur. Başka bir nam ile hazineden muvazzaf olan azanın maaş ve tâyini eğer onbin kuruştan dûn ise ol miktara iblâğ olunur ve eğer onbin kuruş veya ziyade ise ibka olunur.

Madde 64.- Heyeti Âyan Heyeti Mebusandan verilen kavanin ve muvazene lâyihalarını tetkik ile eğer bunlarda esasen umuru diniyeye ve zatı padişahinin hukuku seniyesine ve hürriyete ve Kanunu Esasi ahkâmına ve devletin tamamiyeti mülkiyesine ve memleketin emniyeti dahiliyesine ve vatanın esbabı müdafaa ve muhafazasına ve adabı umumiyeye halel verir bir şey görür ise mütalâasını ilâvesiyle ya kat’iyen red veyahut tadil ve tashih olunmak üzere Heyeti Mebusana iade eder ve kabul ettiği lâyihaları tasdik ile makamı sadarete arzeyler ve heyete takdim olunan arzuhalleri bittetkik lüzum görür ise ilâvei mütalâa ile beraber makamı sadarete takdim eder.^[3]

Castrol

2023’ten beri kullanılan logo
Eski ad(lar)	CC Wakefield & Co. (1899-1960) Castrol Limited (1960-1966, 2000-günümüz) Burmah-Castrol (1966-2000)
Tip	Private (1899-1966) Subsidiary (1966-günümüz)
Endüstri	Petroleum
Akıbeti	1966’da Burmah Oil tarafından satın alınan Burmah-Castrol, 2000 yılında BP ile birleşti, Castrol bir marka olarak kaldı
Kuruluş	9 Mart 1899 (126 yıl önce)
Kurucu	Charles Wakefield
Genel merkezi	Castrol Technology Centre, Pangbourne, Berkshire, UK BP Lubricants, Wayne, New Jersey Castrol Industrial North America, Naperville, IL
Önemli kişiler	Michelle Jou (CEO)
Ürün	Madeniyağ
Web sitesi	castrol.com.tr

Castrol, çoğu yağlama uygulaması için çok çeşitli yağ, gres ve benzeri ürünler sunan endüstriyel ve otomotiv yağlayıcılarını pazarlayan uluslararası bir petrol şirketidir. Şirket başlangıçta CC Wakefield olarak adlandırıldı; Castrol adı başlangıçta sadece CC Wakefield’ın motor yağlarının marka adıydı ancak ürün adı orijinal şirket adından daha iyi bilindiğinde şirket sonunda adını Castrol olarak değiştirdi.

Castrol Limited, 2000 yılından bu yana şirketi 4,73 milyar dolara satın alan BP’nin bir yan kuruluşudur.

“Wakefield Petrol Şirketi”, 1899 yılında Charles Wakefield tarafından Cheapside, Londra’da kuruldu. Wakefield daha önce trenler ve ağır makineler için yağlayıcı satan yeni bir iş kurmak için Vacuum Oil’deki bir işten ayrılmıştı. Sekiz Vacuum Oil çalışanı Wakefield’a katıldı ve şirket ilk yağlayıcısını 1906’da piyasaya sürdü.

20. yüzyılın başlarında Wakefield Co., özellikle otomobiller ve uçaklar için uygun yağlayıcılar geliştirdi. “Castrol” markası, araştırmacıların yağlayıcı formülasyonlarına ölçülü miktarlarda hint yağı (hint çekirdeklerinden elde edilen bir bitkisel yağ) eklemesinden sonra ortaya çıktı. 1960 yılına gelindiğinde, motor yağının adı şirketin adını gölgede bırakmıştı, bu nedenle “CC Wakefield & Company” “Castrol Limited” oldu. 1966’da Castrol, “Burmah-Castrol” olarak yeniden adlandırılan Burmah Oil şirketi tarafından satın alındı. Burmah-Castrol, 2000 yılında Londra merkezli çok uluslu BP (o zamanlar “BP Amoco plc”) tarafından satın alındı.

Satın alma sırasında Burmah-Castrol, 284 milyon sterlinlik işletme karıyla yaklaşık 3 milyar sterlin ciroya sahipti. Şirketin ayrıca 55 ülkede faaliyet gösteren dünya çapında 18.000 çalışanı vardı. Sırasıyla, BP Amoco’nun dünya çapında 80.400 çalışanı ve 63 milyar sterlinden fazla geliri vardı.

Burmah’ın operasyonları gruba katlanırken, Castrol BP’nin bir yan kuruluşu olarak kaldı.

Castrol, önde gelen yağlayıcı üreticisidir ve çeşitli uygulamalar için geniş bir ürün yelpazesi sunar. Ürün gruplarının ve türlerinin tam isimleri şunlardır:

Binek otomobil motor yağları:

• Edge
• Magnatec
• GTX

Ticari araç motor yağları:

• Vecton
• RX
• CRB

Otomatik şanzıman sıvıları, diferansiyel ve aks sıvıları, manuel şanzıman sıvıları:

• Transmax
• Transynd

Bazı buharlı lokomotifler bir veya daha fazla Wakefield mekanik yağlayıcı ile donatıldı. Bunlar normalde kazanın yanındaki lokomotif ayak plakasına, lokomotifin valf dişlisinde veya başka bir hareketli parçada bir nokta ile mekanik bir bağlantının yapılabileceği bir konumda monte edilirdi. Bunun karşılıklılığı, yağlayıcıdaki bir kolun salınmasına neden oldu ve bu, bir cırcır tarafından küçük bir dönme hareketine dönüştürüldü. Kademeli dönüş, az miktarda yağlama yağının silindirlere, valflere ve diğer parçalara giden borulara beslenmesine neden oldu. Beslenen petrol miktarı, lokomotifin her iki yönde de kat ettiği mesafeyle orantılıydı.

Marka, uzun yıllardır Formula 1’de yer aldı ve McLaren (1979-1980 ve 2017), Williams (1997-2005), Team Lotus (1992-1993), Brabham (1983-1984), Sauber (1994-1995 başı), Jaguar (2002-2004), Renault/Alpine (2017-2025), Audi (2026’dan itibaren) ve Walter Wolf Racing gibi bir dizi takıma tedarik etti.

Castrol, 2003’ten beri Dünya Ralli Şampiyonası’nda Ford Dünya Ralli Takımı ve M-Sport’a ve 2016’dan 2019’a kadar Chip Ganassi Racing Ford GT fabrika takımınasponsor oldu. Ayrıca 2005’ten beri Dakar Rallisi’nde ve daha sonra Dünya Ralli Şampiyonası’nda Volkswagen Motorsport faaliyetlerine sponsor olmuştur. Audi Sport’unralli ve tour otomobil yarışlarındaki faaliyetleri, 2011’den beri Le Mans Prototypes programının yanı sıra Castrol tarafından desteklenmektedir. BMW Motorsport, 1999’dan 2014’e kadar Castrol tarafından desteklendi.

Toyota Motorsport, 1993’ten 1999’a kadar Dünya Ralli Şampiyonası’nda Castrol sponsorluğuna sahipti ve Hyundai Motorsport bunu 2000’den 2002’ye kadar yaptı. Ayrıca, Dünya Touring Car Şampiyonası’ndaki Honda fabrika ekibi 2012’den 2020’ye kadar Castrol sponsorluğuna sahipti.

All-Japan Grand Touring Şampiyonası’nda, 1997 şampiyonluğunu kazanan TOM’SToyota Supra (Polyphony Digital’in Gran Turismo serisinden ünlü) ve daha sonra Mugen Honda NSX’in Castrol sponsorluğu vardı.

Kuzey Amerika’da Castrol, NHRA drag yarışlarının aktif bir sponsoru olmuştur. Castrol, 1987’den 2014 sezonunun sonuna kadar GTX markası altında John Force Racing’esponsor oldu. Ayrıca, All American Racers, 1996’dan 1999’a kadar CART Dünya Serisi’nde Castrol sponsorluğuna sahipti. 2014 yılında Castrol, direksiyon başında İngiliz çaylak Jack Hawksworth ile eski Indy 500 ödüllü IndyCar takımı Bryan Herta Autosport’asponsor oldu.

Castrol, Edmonton, Kanada’da çok kanallı bir oval, drag ve motokros yarış tesisi olan Castrol Raceway’in isim sponsorudur. Castrol, D. J. Kennington, NASCAR Canadian Tire Series ve NASCAR Cup Series’te sponsorudur.

Avustralya’da Castrol, Süper Otomobiller kategorisinde uzun bir geçmişe sahiptir ve 1993 ve 2005 yılları arasında Castrol, Perkins Engineering’in ana sponsoruydu. Ayrıca 1995 ve 1999 yılları arasında Longhurst Racing’e, 2007 ve 2009 yılları arasında Ford Performance Racing’e ve 2010’da Paul Morris Motorsport’a sponsor oldu. Çok yıllık bir seri sponsorluğuyla birlikte, 2014 – 2016 yılları arasında Castrol Edge Townsville 500 ve Castrol Gold Coast 600 dahil olmak üzere birkaç yarış etkinliği Castrol adlandırma haklarını kazandı. Castrol, 17 yıl boyunca Avustralyalı drag araba efsanesi Victor Bray’a ait olan Team Bray’ın unvan sponsoruydu.

Castrol, 1976 ve 1986 yılları arasında 11 yıl boyunca Canberra’daki Castrol Uluslararası Rallisi’nin ana sponsoruydu. Aynı şey, her yıl komşu Svaziland’da sona eren Güney Afrika’da düzenlenen bir Uluslararası Ralli için de geçerliydi. Castrol bu etkinliğin sponsorluğunu sona erdirene kadar o zamanlar Güney Afrika ralli takvimindeki en prestijli etkinlikti. Daha sonra sadece bazı rakiplerin arabaları, başta S.A. olmak üzere ulusal ralli etkinliklerinde Castrol sponsorluğunun parlak yeşil ve kırmızı renklerini taşıyordu. Toyota bayi ekibi.

Castrol, 2019 yılında Jaguar ile yeniden ortaklık kurarak sponsorluk faaliyetlerini genişletti ve bu kez onları Formula E’de ve ayrıca Ford’un BP plc ile ticari ilişkisi nedeniyle 2020 sezonundan bu yana NASCAR Cup Serisi devleri RFK Racing-Ford’da destekledi.

Castrol ayrıca 1993’te Nissan ile İngiliz Touring Car Şampiyonası’nda kısa bir süre yer aldı. Keith O’Dor’un Silverstone’dasezonun 9. turunu kazanmayı başardı ve takım arkadaşı Win Percy 2. oldu.

Castrol reklamcılığı, yıllardır Ulusal Futbol Ligi’nin televizyon yayınlarının bir parçası olmuştur. 2011 yılında Castrol’s Edge markası, 2017 sezonuna kadar yenilenen ligin resmi motor yağı sponsoru oldu.

Castrol Kriket Endeksi, bir kriket takımının genel performansının dinamik bir göstergesidir. Vuruş momentumu, bowling verimliliği, hızlı başlangıç over’larındaki takımların performansı ve aşırı performans over’ları ve diğer birçok faktör dikkate alınarak hesaplanır. Castrol Cricket ayrıca kriketçileri genel performanslarına göre sıralar. Castrol Dünya Kupası ka Hero gibi üstlenilen Hindistan merkezli girişimler 2011 Kriket Dünya Kupası sırasında oluşturuldu.

2011’de Castrol, Avustralya milli ragbi birliği takımı ve Ragbi Şampiyonası’nın isim hakları sponsoru olarak dört yıllık bir sponsorluk anlaşması imzaladı.

1995’ten 1997’ye kadar Castrol, aynı zamanda İngiliz Futbol Ligi takımı Swindon Town’un forma sponsorlarıydı.

Hamburg’da ışıklı Castrol reklamı, 2007

Long Biên, Hanoi’deki bir sergide Castrol standı, 2016

Castrol ürünleri halen 1909 yılında Castrol motor yağının piyasaya sürülmesinden bu yana kullanılan kırmızı, beyaz ve yeşil renk şeması altında pazarlanmaktadır. Castrol yağının reklamlarında geçmişte “Castrol – sıvı mühendisliği” sloganı yer almıştır. Bu slogan yakın zamanda yenilenmiş ve “Sadece yağdan daha fazlası. Sıvı mühendisliği.” olmuştur.

Uzun yıllar boyunca, Mahler’in Yedinci Senfonisi’nin ikinci Nachtmusik bölümünün açılış notaları Castrol TV reklamlarının imza teması olarak kullanıldı.

Wakefield araçları, şirket ve Castrol’un reklamını kendi taraflarında yaptı; modelleri Dinky Toys tarafından yapıldı ve daha sonraki zamanlarda aranan koleksiyoner eşyaları haline geldi. 1934’ten 1935’e kadar çok iyi ila mükemmel durumda bir örnek, 2016’da açık artırmada 1.000-1.500 sterlin alacağı tahmin edildi.

Azerbycan Millî Direniş Teşkilatı
Kısaltma	AMDT
Sözcü	Babek Çelebiyanlı
Kuruluş tarihi	19 Mart 2006 (18 yıl önce)
İdeoloji	Türk milliyetçiliği
Slogan(lar)	Self determinasyon
İnternet sitesi
http://www.diranish.org
İran

Azerbaycan Millî Direniş teşkilatı (AMDT) (Farsça: تشکیلات مقاومت ملی آذربایجان), bir siyasal örgüttür. 19 Mart 2006’da Güney Azerbaycan’da kurulmuştur. Güney Azerbaycan’da barışçıl ve gizli biçimde Fars şovenizmine karşı mücadelede bulunmaktadır.

AMDT, Azerbaycan Türklerinin kurtuluşu için İran’da ırkçılık ve ayrımcılıkla mücadele etmektedir. Kendi kaderini tayin etme hakkını geri almak amacıyla çalışmaktadır.

AMDT beyannamesinde Güney Azerbaycan’ın bağımsızlığı ve Kuzey Azerbaycan’la tarihi Azerbaycan topraklarının berpa edilmesini amaçlamaktadır.

ArazNews sitesi AMDT’nin haber organı olarak Farsça, İngilizce ve Türkçe dillerinde Güney Azerbaycan ilgili haberler ve makaleler yayımlamaktadır.