Kırşehir

KırÅŸehir doÄŸu ve güneydoÄŸuda NevÅŸehir, güneyde Aksaray, kuzeybatıda Kırıkkale, kuzeydoÄŸu ve doÄŸuda Yozgat, batıda Ankara ile çevrilidir. Kabaca bir paralel kenarı andıran il topraklarını güney ve güneybatıda Kızılırmak, batı da ve kuzeybatıda Kılıçözü Deresi, kuzey ve kuzeydoÄŸuda Deliceırmak sınırlar. Ä°l topraklarının geniÅŸliÄŸi ülke topraklarının binde 8`i, Ä°ç Anadolu topraklarının yüzde 2,9'u kadardır.

Ä°lin yüzölçümü 6.570 kilometrekaredir. Bu yüzölçümün ilçelere göre dağılımı ÅŸöyle: Akçakent 370 Akpınar 582 Boztepe 747 Çiçekdağı 891 Kaman 1284 KırÅŸehir Merkez 1719 Mucur 992 km²'dir.

Orta Kızılırmak Havzası'nda ve bölümünde yer alan KırÅŸehir il topraklari 39°41'- 39°48' kuzey enlemleri ile 33°25'-34°43' doÄŸu boylamlan arasında yer alır. Denizden 985 metre yükseklikte olan ÅŸehrin kuÅŸuçuÅŸu olarak gerçek uzaklığı Karadeniz'e (Sinop) 334 km, Akdeniz'e (Anamur Burnu) 362 km.

KırÅŸehir, yönetim bakımından doÄŸu ve güneydoÄŸuda NevÅŸehir'in Kozaklı, HacıbektaÅŸ ve GülÅŸehir; güneyden Aksaray'ın Ortaköy güney ve güneybatıda Ankara'nın Åžereflikoçhisar ve Bâlâ; kuzeybatıda Kırıkkale'nin Keskin ve Delice; kuzey ve kuzeydoÄŸuda Yozgat'ın BoÄŸazlıyan ve Yerköy ilçeleri ile çevrilmiÅŸtir.

Kent, Kayseri ve NevÅŸehir ile birlikte Kapadokya diye anılan üçgenin kuzeyindedir. ÇoÄŸu ya kaybolmuÅŸ ya da bilinmeyen eserlerin bulunduÄŸu Kapadokya'nın merkezi ise KırÅŸehir'dir. Kapadokya Bölgesi, Kayseri merkez olmak üzere Tuz Gölü'nün doÄŸusundan, güneyde DoÄŸu Toroslar; kuzeyde KırÅŸehir ve Sivas'ın önemli bir kısmını içine alarak Malatya'ya kadar uzanır. Pers dilinde "Katpatukya" olarak adlandırılan Kapadokya'nın sözlük anlamı "Güzel Atlar Ülkesi"dir. Burası binlerce yıl, birçok devlete kucak açmıştır. Kimlerin ne kadar zaman önce buralara geldiÄŸi belli deÄŸildir.

Åžehirdeki tek üniversite Ahi Evran Üniversitesi'dır. Üniversitede tıp fakültesi ile birlikte birçok fakülte ve yüksek okul bulunmaktadır.

Termal yönden zengin kaynaklara sahip bir coÄŸrafyada yer alan ÅŸehir doÄŸu-batı, kuzey-güney akslarının kesiÅŸim noktasındadır. Türkiye'nin tek yerli sermayeli lastik fabrikası Petlas burada üretim yapmaktadır.

KırÅŸehir, Anadolu bozkırının ortasında kültür ve sanat merkezi özelliÄŸine sahiptir. Bugün bile hayranlık uyandıran Ahilik felsefesinin doÄŸup yayıldığı KırÅŸehir, göz kamaÅŸtırıcı bir kültür varlığına sahiptir. 13. yüzyılda Türkçeyi büyük bir inançla savunup Türkçe ÅŸiirler yazarak Türk edebiyatının ölümsüz isimleri arasına katılan Aşık PaÅŸa'yı; gökbilim, Ä°slâm hukuku, felsefe-tasavvuf bilgini Caca Bey'i ve daha nicelerini yetiÅŸtirmiÅŸ bir ildir. Bunların dışında birçok ses sanatçısı, gazeteci ve bilim adamı da KırÅŸehir'de yetiÅŸmiÅŸtir.

KırÅŸehir 2019 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na baÄŸlı Ahiler Kalkınma Ajansı ve KırÅŸehir Belediyesi'nin giriÅŸimleri ile UNESCO Yaratıcı Åžehirler Ağına Müzik alanında dahil olmuÅŸtur. Türkiye'den müzik alanında bu aÄŸa dahil olan ilk ve tek ÅŸehir olma özelliÄŸini de taşımaktadır.

Köken bilimi

Önceleri Makissos (Macissus) adıyla anılan kent, Ä°m­parator I. Jüstinianos devrinde (527-568) yeniden kurulmuÅŸ ve Jüstinianopolis diye anılmaya baÅŸlamıştır. Uçsuz bucaksız bozkırın ortasında yükselen bu kente Türkler "Kır ÅŸehri" adını vermiÅŸ­lerdir. Kır ÅŸehri zamanla halk dilinde "KırÅŸehir" oldu. Bu gün bile bazı köylerinde yaÅŸa­yan halk, burasını Kır ÅŸehri diye anar. KırÅŸehir ismi Türkçedir. Bir rivayete göre de Timur'un Anadolu'ya geliÅŸinde kendisine karşı koyan burada yaÅŸayan halkı göstererek "kırın ÅŸehri" dediÄŸi, daha sonra bunun Kır ÅŸehri olarak deÄŸiÅŸtiÄŸi ve bugünkü ismini aldığı da söylenmektedir.

CoÄŸrafya

Ä°klim

KırÅŸehir'de, kışları soÄŸuk ve kar yağışlı, yazları sıcak ve genellikle kurak geçen karasal iklim görülür. Son yıllarda, yaz yağışlarında artışlar görülse de, Thorntwait'in iklim tasnifine göre, KırÅŸehir yarı kurak iklim özelliÄŸine sahiptir. Ä°ldeki yıllık sıcaklık ortalaması 11.3 °C'dir.

Yağışlar

Yıllık ortalama yağış miktarı ise 415,9 kg/m²'dir.

DaÄŸlar

Kervansaray Dağı

Seyfe Gölü çöküntü alanı ile KırÅŸehir kenti arasında bulunan bu daÄŸlar, kuzeybatıdan güneydoÄŸuya doÄŸru uzanarak Mucur Ä°lçesi'ne sokulur. Mucur yakınlarında, aynı yönde uzanan platolar üzerinde belirginliÄŸi azalan daÄŸlar, ilçenin kuzey doÄŸusunda yeniden yükselir. NevÅŸehir kuzeyindeki KızıldaÄŸ ile birleÅŸir. Kervansaray DaÄŸları'nın en yüksek noktası ÅŸehrin kuzeydoÄŸusunda kalan bölümüdür ve 1707 metredir. Aynı sıranın öbür önemli dorukları ise Armutlu, Köpekli, Kırlangıç ve KızıldaÄŸ'dır. Bu daÄŸlar, bitki örtüsünden yoksundur. Akarsuların açtığı derin vadilerle parçalanmıştır. Åžiddetli aşınma sonucu yer yer düzleÅŸtiÄŸi için de platolara dönüÅŸmüÅŸtür.

Çiçek Dağı

Adını aldığı ilçenin batısındaki platonun ortasında yükselir. Çiçek Dağı'nın yüksekliÄŸi 1691 metredir. Bu daÄŸ, Deliceırmak'a doÄŸru akan derelerin açtığı vadilerle parçalanmıştır. Orman örtüsü bakımından seyrektir. Bu kütlenin yakınında olan YaÄŸmurlu Dede Tepesi de, 1585 metre yüksekliÄŸindedir. Bitki örtüsü bakımından yoksun olan bu daÄŸ, derin vadilerle parçalanmıştır.

Aliöllez Dağı

Kaman llçesi'ndedir. Güney-güneydoÄŸu yönünde uzanan Aliöllez Dağı'nın yüksekliÄŸi 1528 metredir. Bitki örtüsü bakımından zayıftır ve Hirfanlı Barajı yönünde derin olarak parçalanmıştır.

Baranlı Dağı

KırÅŸehir ile Kaman arasındadır. 1963 metre^[1] yükseltisi olan bu daÄŸ batıdan güneydoÄŸuya doÄŸru(Yelek-Demirli) uzanır. KırÅŸehir'in en yüksek noktası bu dağın zirvesidir. Ayrıca dağın eteklerine kurulmuÅŸ bulunan birçok köy ve kasaba bulunmaktadır. Bunlardan Çağırkan'a ayda 4 bin turist gelerek ekonomik anlamda kasabaya etki etmektedir.^[1]

KırÅŸehir'in DiÄŸer DaÄŸları ve Yükseltileri

• Merkez Ä°lçe: Kargasekmez (1712 metre), Cemele DaÄŸları (1555 metre), Naldöken DaÄŸlan (1504 metre), Hüyüklü Tepe (1256 metre), Emirburnu (1250 metre), Obruk Tepesi (1242 metre)Buzluk Dağı (1609 metre).
• Kaman Ä°lçesi: Topakkaya Dağı (1300 metre).
• Mucur Ä°lçesi: Armutlu Dağı (1557 metre), Büyük Uyuklu Dağı (1356 metre), Kırlangıç Dağı (1472 metre), KızıldaÄŸ (1341 metre), Köpekli Dağı (1554 metre).

Ovaları

Malya Ovası

Halk arasında "Çöl" ya da "Seyfe Ovası" olarak adlandırılan Malya Ovası, KırÅŸehir'in kuzeyinde yer almaktadır. Çiçekdağı Ä°lçesi'nin Salep BoÄŸazı ve TaburoÄŸlu köyleri doÄŸrultusunda baÅŸlayan ova, Mucur topraklarını içine alarak Kayseri il sınırına doÄŸru uzanır. 1100 metre yüksekliktedir. Yani yüksek ovadır. Merkez Ä°lçe'nin 20 kilometre kuzeydoÄŸusundadır. 400 kilometrekare alana sahip olan ovanın üzerinde Malya Tarım Ä°ÅŸletmeleri (Malya Devlet Üretme ÇiftliÄŸi) bulunmaktadır. KırÅŸehir'deki platolann yumuÅŸak yapısı sonucu büyük aşınmalarla ortaya çıkmıştır. Karasal iklimin etkili, olması nedeniyle Malya Ovası orman bakımından yeterli deÄŸildir. Bunun için burada küçükbaÅŸ hayvancılık yapılmaktadır.

ÇoÄŸun Ovası (ÇuÄŸun)

ÇoÄŸun Barajı'nın yapılmasından sonra, akarsuların taşıdığı maddelerin birikmesinden oluÅŸan topraklar, ÇoÄŸun Ovası adıyla anılmaya baÅŸlanmıştır. 17 -18 kilometre uzanan toprakların kapladığı alan 2500 hektara yaklaÅŸmaktadır. Çevredeki toprakların sulanması nedeniyle sanayi bitkileri ve meyve üretimi artmış, kentin tarımdan elde ettiÄŸi yıllık gelir yükselmiÅŸtir.

Güzler Ovası

KırÅŸehir'in güneyinde bulunan bir ovadır. Üzerinde sulama göleti (regülatör) yaptırıldıktan sonra bu bölge güzler regülatör'ü sulanır 15 kilometre uzunluÄŸunda bulunan bu ovanın kapladığı yer ise 2400 hektar kadardır. Sulanabilen yerlerde endüstri bitkileri yetiÅŸtirilmektedir. Son yıllarda ÅŸeker pancarı üretiminin artması üzerine Åžeker Fabrikası'nın bu ovaya kurulması kararlaÅŸtırıldı ve temeli atıldı.ÅŸu an ÅŸeker fabrikası faaliyete geçmiÅŸtir.

Ayrıca, Hamamözü, DeÄŸirmenözü, Acıöz, Manıöz ovaları ile Kenar, Tatarilyas, Kuytuluk, Körkuyu, Çardaklıbel, Yalnız. Mezar, Göbek, Laleli, GüllüdaÄŸ, Ekizağıl ve Aksakal yaylaları da vardır. 1976'da yapılan araÅŸtırmalarda köylerin yüzde 30'u yaylalarda kurulmuÅŸtur.

Vadileri

Kızılırmak Vadisi

Türkiye'nin en uzun ve önemli vadisidir. Sivas'ın KızıldaÄŸ yakınlarından doÄŸan Kızılırmak, Ä°ç Anadolu Bölgesi'nde bir yay çizdikten sonra kuzeye doÄŸru uzanarak Karadeniz'e dökülür. KırÅŸehir bu vadinin içinde yer alır. Bu vadi AydoÄŸmuÅŸ ve Yörücek'in doÄŸusundan il alanına girer ve Ecikağıl yakınlarından sınırı terk ederek Ankara sınırına ulaşır. Hirfanlı ve Kesikköprü Barajları bu vadi üzerinde yer alır.

KırÅŸehir Kılıçözü Vadisi

Baranlı DaÄŸları'nın yamaçlarından Demirli-Kurancılı hattından baÅŸlayan vadi Aydınlar'a (Sofular'a) uzanır, daha sonra yay çizerek ÇoÄŸun'a gelir. ÖzbaÄŸ'dan ve KırÅŸehir'in merkezinden (Kent Park rekreasyon alanı) geçtikten sonra Güzler'in üzerinden Kızılırmak'a katılır. ÇoÄŸun'a dek dik ve dar olan KırÅŸehir Kılıçözü Vadisi'nin iki tarafında önemli tarım alanları bulunmaktadır. ÇoÄŸun ve Güzler göletleri sayesinde bu vadinin hemen hemen topraklarının bütünü sulanmaktadır.

Deliceırmak Vadisi

Yozgat sınırları içinde kalan vadinin, KırÅŸehir sınırına yaklaşılığında Yerköy yöresinde tabanı geniÅŸlemeye baÅŸlar. Deliceırmak Vadisi, Ankara - Yozgat sınırını oluÅŸturarak, Çorum il alanından Kızılırmak Vadisi'ne açılır. KırÅŸehir sınırı içerisinde kalan kısımlarında sulamalı tarım yapılabilir.

Kaman Kılıçözü Vadisi

Kaman Ä°lçesınin kuzeyine doÄŸru sokulur. Ä°l alanının güney ve güneydoÄŸusunda dar ve oldukça dik bir koridor ÅŸeklinde açılmışar. GeniÅŸ olmayan bu vadi, Ocakbaşı Bucağı'ndan Ankara il alanına girer. Kuzeyden doÄŸuya doÄŸu geniÅŸçe bir yay çizerek Ankara - Yozgat sınırından Delice Vadisi'ne açılır.

Akarsuları

KırÅŸehir, Kızılırmak ve onun önemli bir kolu olan Deliceırmak Havzası üzerindedir. Bu bakımdan irili ufaklı birçok akarsu il toprakları içerisindedir. Bu akarsuların önemlileri ÅŸunlardır:

Kızılırmak

Kızılırmak Türkiye'de doÄŸan ve Türkiye'de denize dökülen bir akarsudur. Sivas'ın Ä°mranlı Ä°lçesi'nin doÄŸusundaki KızıldaÄŸ'dan doÄŸar, Sivas, Kayseri, NevÅŸehir, KırÅŸehir ve Ankara illerinden geçtikten sonra Iç Anadolu Bölgesi'ni terk eder. Adını, içinde tuz ve jips bulunan, çoÄŸunlukla kızıl renkli, kumlu-killi topraktan almaktadır. 1355 km. ile Türkiye'nin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, KırÅŸehir'in 17 kilometre güneyinden geçer. Irmağın geçtiÄŸi yerlere Kızılırmak Havzası denir. Türkiye'nin Fırat Havzası'ndan sonra en büyük havzasıdır. KırÅŸehir bu havzanın üzerinde olmasına raÄŸmen, ildeki dere ve çaylann fazla olması nedeniyle ovalık alan ve sulanabilen alan bakımından fakirdir. Bitki örtüsü de azdır. Yazın yeterli yağış almayan Kızılırmak, düzensiz bir akışa sahiptir. Kışın kar ÅŸeklinde olan yağışlar nedeniyle önemli bir yükselmeye rastlanamaz. Akarsu üzerinde Hirfanlı ve Kesikköprü Barajlan bulunur.

Kılıçözü Deresi

Baranlı DaÄŸi nın kuzey yamaçlarından doÄŸar. KırÅŸehir ve Güzler'i geçerek Taka denilen yerde kocabey köyü sınırları içerisinde Kızılırmak'a karışır. Kuzey-güney doÄŸrultusunda akan 80 kilometre uzunluÄŸundaki Kılıçözü Deresi'nin sulanndan tarımda yararlanılmaktadır. Dere üzerinde, sulama ve taÅŸkını önleme amacıyla ÇoÄŸun Barajı ile Ä°ÄŸdeliöz, Kılıçözü ve Güzler sulama regülatörleri yapılmıştır. Düzensiz bir akışa sahip olduÄŸundan yazın suları azalır. Kışın ve bahar aylarında ise yağışlar ve ani eriyen kar suları yüzünden zaman zaman taÅŸar.

Deliceırmak

Yozgat-KırÅŸehir sınırını oluÅŸturan bu akarsu, Kızılırmak'ın önemli bir koludur. Yozgat'taki plato ve daÄŸların güney yamaçlarında doÄŸar. Çorum il alanından kuzeye dönen Deliceırmak, burada Kızılırmak'a kanşır ve Karadenize dökülür.

Kaman Kılıçözü Deresi

150 kilometre uzunluÄŸundaki bu akarsu, Karaova'nın batısında, ilin kuzey bölümünde yer alan daÄŸ ve platoların sularını toplayan Malaközü Deresi'ni alır. Dere Ankara-Yozgat sınırından Deliceırmak'a karışır.

Gölleri

Seyfe Gölü

KırÅŸehir'in 22 kilometre doÄŸusunda Boztepe ilçesi sınırları içerisinde bulunan sığ Seyfe Gölü, 15 kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Denizden 1080 metre yükseklikte olan gölün bulunduÄŸu Seyfe Ovası'nın tamamı 152.200 hektardır. Bunun 1550 hektarı göl, 9700 hektarı geçici bataklık, geriye kalanı ise tarım alanıdır. Gölün derinliÄŸi, içeriye doÄŸru 200 metre ilerledikçe 4 - 5 metreyi bulmaktadır. En derin yeri 10 -12 metre arasındadır. Yazın suyu iyice azalan Seyfe Gölü'nün kış aylarında bol yağış nedeniyle kabardığı ve etrafının bataklığa dönüÅŸtüÄŸü görülür. Kapalı Havza olduÄŸu için suyu, durdukça tuzlanır. Bu nedenle toprak çoraklaşır. Tuzlu suya sahip olması nedeniyle Tekel Ä°ÅŸletmesi tarafından tuz iÅŸletmeleri açılmıştır. Seyfe Gölü, dünyada nesilleri azalan Flamingo kuÅŸlarının konakladığı bir yerdir. 600 binden fazla çeÅŸitli türden kuÅŸların bulunduÄŸu bu alan Millî Park alanı haline getiriliyor. Av mevsiminde avcılar tarafından vurulan bu kuÅŸların nesillerinin azalmaması için önlemler alınıyor. 50 kuÅŸ türünün kuluçkaya yattığı,182 kuÅŸ türünün barındığı "KuÅŸ Cenneti" ne yaklaşık 25 kuÅŸ türü de göç sırasında uÄŸramaktadır. Mucur'a 20 kilometre olan tektonik göl niteliÄŸindeki Seyfe Gölü nün batısında Seyfe ve GümüÅŸkümbet, doÄŸusunda KızıldaÄŸ ve Karaarkaç, kuzeyinde Malya DÜÇ, güneyinde Yazıkınık ve Budak Köyleri bulunmaktadır. 1971 yılında Ä°ran'ın Ramsar kentinde imzalanan ve “Su KuÅŸları YaÅŸam Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında SözleÅŸme” olarak da bilinen Ramsar SözleÅŸmesi'nin onaylanması Türk Hükûmeti tarafından uygun görülerek 30.12.1993 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Aralık 2006 tarihinde seyfe gölü kurumuÅŸtur. Gölün kuruması ile baraber su kuÅŸlar bölgeyi terk etmiÅŸtir. Seyfe Gölü'nün eski haline getirilebilmesi için DSÄ°'nin bir takım çalışmaları bulunmaktadır.

Hirfanlı Baraj Gölü

Elektrik üretmek, taÅŸkınları önlemek ve sulamada kullanılmak amacıyla 1959 yılında tamamlanan ve 8 Ocak 1960 tarihinde iÅŸletmeye açılan Hirfanlı Barajı`nın açılışına zamanın CumhurbaÅŸkanı Celal Bayar, Meclis BaÅŸkanı Refik Koraltan, BaÅŸbakan Adnan Menderes, bakanlar ve diplomatik erkan katıldı. O tarihlerde Türkiye'nin büyük barajı olan 81 metre yüksekliÄŸindeki bu barajın gölünün en geniÅŸ yeri 15 kilometredir. 75 kilometre uzunluÄŸundaki baraj gölünün alanı 320 kilometrekaredir. Åžu anda Türkiye'nin Keban'dan sonra ikinci büyük barajıdır. 6 milyar metreküp kaya dolgu ile yapılan barajdan yılda 400 milyon kilovatsaat enerji üretiliyor. 4 tribünden meydana gelen santralın oluÅŸturduÄŸu yapay göl, yörenin iklimini olumlu yönde deÄŸiÅŸtirmektedir. Gölette kerevit ve balık üretilmektedir. Üretilen balıklar arasında sazan, kefal, kaya ve gümüÅŸbalığı ile kepenek türündeki balıklar bulunmaktadır. Kaman'a 19 kilometre uzaklıktaki tesisler doÄŸrudan doÄŸruya ilçeye baÄŸlıdır. Bu tesisler yörede yaÅŸayan halkın deniz ve plaj gereksinimini karşılayabilecek durumdadır. Gölün suyu tatlıdır...

Kesikköprü Barajı

Kesikköprü yakınlarındadır. Kızılırmak üzerinde kurulan baraj,1966 yılında iÅŸletmeye açılmıştır. Gölün uzunluÄŸu 15 kilometre, en geniÅŸ yeri 2,5 kilometre ve alanı da 38 kilometrekaredir. Ankara sınırları içerisinde kalan gölde tatlı su balıkları yetiÅŸtirilmektedir. Bol miktarda su midyesi üretiliyor. Hirfanlı Barajı'na 25 kilometre uzaklıktadır. Kaman Ä°lçesi'ne baÄŸlı BüÄŸdüz Köyü topraklarının bir kısmı baraj sulan altında kalmıştır.

ÇoÄŸun (ÇüÄŸün) Baraj Gölü

KırÅŸehir'e 15 kilometre uzaklıkta bulunan ÇoÄŸun Baraj Gölü, kentin kuzeyindedir. Kaman yöresinden gelen Araz Çayı'nın sularını toplamaktadır. 1970'li yılların ortasında açılan göl, taÅŸkın ve sulama amaçlıdır. Temelden yüksekliÄŸi 43 metredir. 22 milyon metreküp su toplanan gölün alanı 238 kilometrekaredir. Dolgu tipi olan göl sayesinde 2.068 hektar alan sulanabilmektedir. Gölde, tatlı su balıklan da yaÅŸamaktadır.

Aynca, NevÅŸehir sınırları yakınında da küçük bir obruk gölü vardır.

Nüfus

Kasabalar

• ÖzbaÄŸ
• Kurancılı
• Köseli
• Ulupınar

KardeÅŸ kentler

KırÅŸehir Belediyesi’nin aÅŸağıdaki ÅŸehirlerle kardeÅŸ ÅŸehir anlaÅŸması vardır:

•  Güzelyurt, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

Kaynakça