Çankırı

Çankırı
İl
İlin Türkiye’deki konumu
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi
İdare
• Vali	Mustafa Fırat Taşolar[1]
Yüzölçümü
• Toplam	7.542 km²
Rakım	730 m
Nüfus [2]
• Toplam	183.550
• Yoğunluk	26/km²
• Kır	57.589
• Şehir	125961
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	376
İl plaka kodu	18
Resmî site Çankırı Valiliği Çankırı Belediyesi

Çankırı, Türkiye‘nin İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan bir ildir. Kuzey ilçeleri Karadeniz Bölgesi‘nde kalan il, kuzeyde Karabük ve Kastamonu, doğuda Çorum, güneydoğuda Kırıkkale, güneyde Ankara ve batıda Bolu illeriyle çevrilidir.

Çankırı ili nüfusu: 192.428‘dir. Bu nüfusun %73.8’i şehirlerde yaşamaktadır (2020 sonu). İlin yüzölçümü 7542  km²‘dir. İlde  km²‘ye 26 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 160’tır.) İlde yıllık nüfus % 1.72 oranında azalmıştır.^[3] İl merkezinin denizden yüksekliği 730 metredir.

2020 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 ilçe, 15 belediye, bu belediyelerde 96 mahalle ve ayrıca 371 köyü vardır.^[3]

İllerde protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Aynı seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D’Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[4][5]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Çankırı Valisi, 1981-Kahramanmaraş doğumlu Mustafa Fırat TAŞOLAR ‘dır. Ağustos 2023/376 nolu Valiler kararnamesi ile İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürü iken atanmıştır.

Çankırı Belediye Başkanı, İsmail Hakkı Esen (MHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %59,78 oy oranıyla seçilmiştir.^[6]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Çankırı İl Genel Meclisi üye sayısı, 18 AK PARTİ, 8 MHP ve 1 BĞZ olmak üzere 27’dir. Çankırı Belediye meclisi ise 15 MHP ve 10 AK PARTİ olmak üzere 25 üyeden oluşur.^[7]

2023 Genel seçimleri sonucu, Çankırı’yı temsilen TBMM‘de AKP‘den 1 milletvekili (Muhammet Emin Akbaşoğlu) ve MHP‘den 1 milletvekili (Pelin Yılık) seçilmiştir.^[8]

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[9])

Çankırı ili nüfusu: 205.501‘dir. Bu nüfusun %71.86’i şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 7542  km²‘dir. İlde  km²‘ye 27 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 162’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı  % 4,74 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Orta (% 29.38)- Merkez ilçe(% -2.16)

6 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 15 belediye, bu belediyelerde 96 mahalle ve ayrıca 371 köy vardır.

2023 yılı sonunda Çankırı ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[10]
İlçe	Nüfus2022	Nüfus2023	Fark	NüfusArtışı %	BelediyeSayısı	MahalleSayısı	KöySayısı	KöyNüfusu	Şehirnüfusu	Şehirdeoturan %	Alanı km2	km2‘yedüşen kişi
Atkaracalar	4.560	5.079	519	10,78	2	11	8	1.401	3.678	72,42	234	22
Bayramören	2.459	2.740	281	10,82	1	3	27	2.103	637	23,25	310	9
Çerkeş	16.526	16.909	383	2,29	2	14	49	5.613	11.296	66,80	1440	12
Eldivan	6.163	7.331	1.168	17,36	1	6	16	3.845	3.486	47,55	947	8
Ilgaz	13.821	14.271	450	3,20	1	9	75	6.508	7.763	54,40	350	41
Kızılırmak	6.986	7.703	717	9,77	1	3	26	5.438	2.265	29,40	845	9
Korgun	4.276	4.226	-50	-1,18	1	4	12	2.115	2.111	49,95	514	8
Kurşunlu	8.484	9.947	1.463	15,91	1	11	27	4.188	5.759	57,90	378	26
Merkez	100.596	98.574	-2.022	-2,16	1	14	50	10.556	88.018	89,29	609	162
Orta	12.614	16.921	4.307	29,38	4	8	25	5.437	11.484	67,87	706	24
Şabanözü	11.745	13.192	1.447	11,62	1	7	18	3.856	9.336	70,77	467	28
Yapraklı	7.536	8.608	1.072	15,09	1	6	38	6.760	1.848	21,47	741	12
Çankırı	195.766	205.501	9.735	4,74	17	96	371	57.820	147.681	71,86	7541	27

Çankırı il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir – Kır
1927[11]	157.219	41		%9     13.909 143.310     %91
1935[12]	177.587	45	%13	%8     14.915 162.672     %92
1940[13]	183.782	46	%3	%8     14.691 169.091     %92
1945[14]	197.356	45	%7	%12     23.037 174.319     %88
1950[15]	217.188	44	%10	%11     23.562 193.626     %89
1955[16]	228.132	47	%5	%12     28.330 199.802     %88
1960[17]	241.452	52	%6	%16     38.460 202.992     %84
1965[18]	250.706	55	%4	%17     43.731 206.975     %83
1970[19]	261.367	55	%4	%21     53.747 207.620     %79
1975[20]	265.468	57	%2	%24     62.444 203.024     %76
1980[21]	258.436	57	%3	%27     69.325 189.111     %73
1985[22]	263.964	60	%2	%32     84.494 179.470     %68
1990[23]	279.129	60	%6	%41     113.855 165.274     %59
2000[24]	270.355	63	%3	%52     141.186 129.169     %48
2007[25]	174.012	75	%36	%61     106.087 67.925     %39
2008[26]	176.093	75	%1	%61     106.949 69.144     %39
2009[27]	185.019	74	%5	%61     111.944 73.075     %39
2010[28]	179.067	75	%3	%62     110.222 68.845     %38
2011[29]	177.211	75	%1	%64     113.191 64.020     %36
2012[30]	184.406	75	%4	%63     115.415 68.991     %37
2013[31]	190.909	73	%4	%63     119.476 71.433     %37
2014[32]	183.550	75	%4	%69     125.961 57.589     %31
2015[33]	180.945	75	%1	%70     126.058 54.887     %30
2016[33]	183.880	75	%2	%70     129.628 54.252     %30
2017[33]	186.074	75	%1	%72     133.056 53.018     %28
2018[33]	216.362	73	%16	%61     132.297 84.065     %39
2019[33]	195.789	75	%10	%69     135.140 60.649     %31
2020[33]	192.428	75	%2	%70     134.666 57.762     %30
2021[33]	196.515	75	%2	%71     138.764 57.751     %29

• Çankırı’daki kütüphaneler
• Yarenler
• Orta oyunları
• Tuz Mağarası
• Taş Mescit

1. Çankırı Müzesi;

Çankırı’da profesyonel şekilde ilk müze faaliyeti etraftan derlenen 116 parçalık eserin 9 Haziran 1972 yılında Halkevi binasının alt katında ergilenmesi ile başlandı, çalışmalarını 1976 yılına kadar bu Halkevinde sürdürdü, Halk Eğitim binasının yıkılıp yerine 100. Yıl Kültür Merkezi’nin inşa sebebiyle geçici olarak Çankırı Lisesine taşındı. Lisenin sınıfını depoya çevrildi ve büro faaliyetleri burada yürütüldü. 23 Ağustos 1981 tarihinde 100. Yıl Kültür Merkezi’nin inşaatı bitmesiyle birlikte müze bu binanın ikinci katına taşınarak tekrar ziyarete açılmıştı, ancak müzenin sürekli artan eser sayısı ile kültür merkezi fazla eseri görgüye açacak kapasitesi kalmadı ve yeni bir binaya ihtiyaç duyuldu, bu kapsamda yürütülen çalışmalar sonucu, korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil kaydı bulunan Çankırı Hükûmet Konağı ve adliye binası olarak kullanılan yapı müzeye dönüştürülmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığına ayırdı. Restorasyonu tamamlanarak 2017 yılında faaliyete geçen binanın temel bilgileri 3000 m² kapalı ve 600 m² açık sergileme alanı ve kafeterya’ya sahiptir. Çankırı Müzesi Doğa Tarihi, Arkeoloji ve Etnografya Bölümleri olmak üzere üç ana salondan oluşmaktadır. Müzede 8 milyon yıl öncesine dayanan gergedan, fil, koyun, domuz, keçi, geyik, zürafa ve primatların atalarına ait fosil kalınıtları sergilenmektedir.

1. Tarihi Çamaşırhane Müzesi;

Çankırı Tarihi Çamaşırhane Müzesi Abdülhamid Dönemi’nde inşa edildi. Çamaşırhane ülkemizdeki çamaşırhanelerin en büyüğü olarak bilinmektedir. 2016 yılında müzeye dönüştürülen, sanatsal ve kültürel etkinliklere de ev sahipliği yapmaktadır.^[34]

1. Ferit Akalın Radyo Ve İletişim Müzesi;

Ferit Akalın Çankırılı bir mucittir. Ferit Akalın’ın radyo koleksiyonun sergilendiği müzede ayrıca sözlü tarih kayıtları, belgesel çekimleri vb. içerikler bulunmaktadır. Ferit Akalın Radyo ve İletişim Müzesi’nde iletişim araçlarının tarihsel gelişimi insan hikâyeleri ile anlatmaktadır.

• Çatal aşı çorbası
• Tatar hamuru çorbası
• Cimcik hamuru çorbası
• Taze fasulye kavurması

• Sarımsaklı et
• Yaren güveci
• Tavuk etli kuru bamya
• Keşkek

• İnce ekmek muskası
• Yazma çöreği
• Nokul
• Bazlama
• Kül çöreği

• Höşmerim
• Hameyli
• Yumurta tatlısı
• Un helvası
• Patates Böreği

Yârenin sözlük anlamı olarak dost, arkadaş ve dostların oluşturduğu topluluk anlamına gelmektedir. Yâran denilebilmesi için 24 Yâren’in bir araya gelmesi gerekir.. Başlangıcı Ahiliğe dayanan ve şehirin sosyo-kültürel yapısına önemli bir yön vermektedir. Çankırı’nın geleneksel kültürü değince akla ilk gelenlerden biridir Yâran.

Yaran iki temel kaynaktan yola çıkar. Birisi Türk töresi, yani eski gelenek ve göreneklerimiz, diğeri İslami inanışlar. Bunlar Ahilik ve fütüvvettir. Türk İslam sentezinin en güzel örneklerinden biri Yaran Kültürü’dür. Misafirperverlik, yiğitlik, kahramanlık, cesaret, cömertlik, yardımlaşma ve dayanışma, birlik ve beraberlik, sevgi ve saygı, istikrar, düzeni bozacak davranışlardan uzak durma, merhamet, diğerkâm olma ve tevazu Yâran’ın beslendiği ana değerlerdir. Bu değerler Türk Kültürünün önemli sembolleridir.. Çankırı Yaran Kültürü; Türk Kültürünün simgesi olmuştur. Bu sebepten dolayıda Yaran; Milli Kültür simgesidir denebilir.

Yâran; dinlenme, eğlence, yardımlaşma, eğitim, toplumsal dayanışma, güzel sanatlar, müzik, edebiyat,  gibi yönleriyle gerçek bir kültürel öğeler bileşimidir. Çok boyutludur. Dost, arkadaş, sırdaş anlamlarına gelen Yaranın herkes tarafından bilinen açık ve kapalı diye ikiye ayrılan olmazsa olmaz düsturları vardır. Yaranın kapısı açıktır, misafirperverdir. Kalbi açıktır, kimseye karşı kin ve nefret beslemez hep olumlu düşünürler. Alnı açıktır, yüz kızartıcı, mahcup edici işler yapmazlar. Eli kapalıdır, harama el uzatmazlar. Dili kapalıdır, kimse hakkında kötü söz söylemezler. Beli kapalıdır, gayri ahlaki ilişki içinde olmazlar.

Valiliğin ve Kültür ve Turizm Bakanlığının yoğun çalışmaları sonucu UNESCO tarafından soyut dalda Dünya Kültür Mirası içerisine alınan Yaran Geleneği; geçmişte olduğu gibi bugün de aslına uygun olarak Çankırı ilinde yaşatılmaktadır.^[35]

1. Çankırı Kalesi:

Çankırı Kalesi şehrin kuzeyinde küçük bir tepe üzerinde yer alıyor. (Sırası ile) Romalılar, Bizanslılar, Danişmentliler, Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde sağlamlığıyla bilinen kale geçen yüzyıla kadar iskan edilmiş yapıdan zamanımıza birkaç sur kalıntısından başka bir şey kalmadı.

Kale içinde Roma Dönemi‘nden kalan kaya mezarı, pişmiş toprak kap parçaları ve iskan kalıntıları ile Çankırı’nın Fatihi Emir Karatekin Bey‘in türbesi bulunmaktadır.^[36]

1. SULTAN SÜLEYMAN CAMİ (hakkında):

Sultan Süleyman Camisi Kanu­ni Sultan Süleyman‘ın emri ile Sadık Kalfa tarafından inşa edilmiştir. 1522 yılında başlayan inşaatın 1558 yılında tamamlandığı bilinmekle birlikte neden bu kadar uzun sürdüğü konusunda bilgi bulunmamaktadır.

1. Taş Mescit (hakkında):

Çankırı’da Selçuklular Dönemi’nden kalma en önemli yapılardan birisidir.

Günümüze kadar ulaşan kitabelerinden anlaşıldığına göre Şifahane, Keyhüsrev Oğlu l.Alaeddin Keykubat zamanında Atabey Cemaleddin Ferruh tarafından 1235 yılında yaptırılmıştır. Bu yapıların bir diğer önemi de yapı üzerinde yer alan iki adet figürlü parçadan gelmek­tedir. Bunlardan biri sürekli yayınlara konu olmuş, devamlı olarak üzerinde değinilmiştir. Boyutları1 x 0.25 m olan bu kabartmanın özelliği, gövdeleri birbirine dolanan iki ejder (yılan) motifidir. Ejderlerin başları karşılıklı gelecek biçimde şekillendirlimiştir.

Günümüzde “Tıp Sembolü” olarak kullanılmaktadır. Halk arasında su içen yılan olarak da adlandırılan ikinci par­ça ise, diğeri gibi alçak kabartma olarak biçimlendirilmemiş olup tam tamına bir heykel görünümü verilmiştir. Darülhadis’te kullanılan gözenekli taştan yapılmış olan parça, kupa şeklinde olup gövdesine bir yılan sarılmakta ve üst kısımda uzantı yaparak sonuçlanmaktadır. Bu motif de günümüzde “Eczacılık Sembolü” olarak kullanılmaktadır.^[37]

1. Sakaeli Kaya Mezarları Ve Peri Bacaları (hakkında):

Roma ve Bizans Dönemlerine ait olduğu düşünülen Sakaeli Kaya Mezarları, çakıl taşlı tortul kaya oluşumlu tepenin yüzeyindeki oyukların yere yakın olanları köy halkı tarafından önü kapatılmak suretiyle değişik maksatlarla kullanılmaktadır. Farklı yükseklik ve genişlikteki oyuklar; tek, birbirine geçişli, basamakla inilen iki odalı bölmeli, aydınlatma pencereli özellikler göstermektedir. Gelin Kayası mevkiinde peri bacası oluşumları ve aralarındaki kaya mezarları ilginç görünümler oluşturmaktadır.^[38]

1. Hüyük Yeraltı Şehri:

MS 3 – 5. yüzyıllarda yapıldığı ve kullanıldığı düşünülen yer altı şehri 2005 yılında tespit ve tescil edilmiştir. 2006-2008 seneleri arasında Müze Müdürlüğünce gerçekleştirilen temizlik çalışmasıyla; küçük kilisesi, keşiş odaları, sarnıcı ve diğer hayat alanlarıyla komplike bir yapı arz eden çok katlı  kültür varlığı tamamen ortaya çıkartılmıştır.

Dağcılık ve Kış Turizmi: llgaz Dağı, İç Anadolu’dan karadenize geçiş bölgesi için 1088 hektar önemli kaynaklarına sahip, seyahat, araştırma, yürüyüş, dağcılık, piknik, kış sporları ve diğer faaliyetlere imkan sağlamaktadır. 1800 m rakımda bulunan Ilgaz Dağı Doruk Mevkii, zengin doğası, yaban hayatı ve kış sporları olanaklarıyla turistlerin ilgisini çekiyor. Bakanlar Kurulu, Ilgaz Dağı’nda, Shankaril-Kastamonu sınırındaki Doruk Mevkii’nin de dahil olduğu bir bölgenin “kış sporları turizm merkezi” ilan edildi. Ayrıca T.C. Çankırı İl Hükûmeti Kadınçayırı bölgesinde “Yıldıztepe Dağ Sporları ve Turizm Merkezi Projesi” ni geliştirmiş ve proje gerçeklekleşme sürecine girdi. 1 Eylül 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2005/9280 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na göre Çankırı-Ilgaz-Kadınçayırı-Yıldıztepe “turizm merkezi” ilan edildi.^[39]

Kuş Gözlemi: Ilgaz Dağların da, sakallı akbaba (2 çift tespit), kızıl akbaba ve küçük kartal (5 çift tespit) popülasyonlarıyla önemli kuş alanları statüsüne sahiptir.^[40] _{(Çankırı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2007).}

Tarihi ve Kültür Turizmi hakkında:

İl çapında 230 adet kültür varlığı bulunmakta, Roma ve Bizans Dönemlerine tarihlendirilen ve Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nce tescili yapılan arkeolojik alanlar içinde merkez ilçede yer alanlar; Çorakyerler Miyosen Çökelleri, Garnizon Şehitliği, Alaçat Köyü Kültepe Antik Yerleşimi ve Nekropol Alanı, Balıbağ Köyü Sarıiçi Mevkii, Güvey Tepesi Höyüğü, Kentsel Sit Alanı, Ünür Köyü Höyüğü ve Nekropol Alanı, İnandıktepe Höyüğü ve Antik Yerleşimi’dir.

Çerkeş ilçesinde; Yoncalı Köyü Höyüktepe Yamaç Yerleşmesi, Yakuplar Köyü Kaya Mezarları, Meydan Köyü çevresinde bulunan antik yerleşim, Eldivan’da; Eldivan Höyüğü, Ilgaz’da; Cendere Köyü Salman Höyük, Bölüktepe Höyük ve Tümülsülü, İnköy Kaya Mezarları, Kurmalar Köyü Yerleşim bulunmaktadır.

Kuşunlu ilçesinde; Yedi Kapılar Kaya Mezarları bulunmaktadır.

Orta ilçesinde; Asmaca Yerleşimi ve Nekropol Alanı, Ağılar Gölet Mevkii Yerleşim Alanı, Sekmenin ve Ağaçini Kaya Yerleşimi, Höyük ve Nekropol Alanı bulunmaktadır.

Yapraklı ilçesinde ise İkizören roma Nekropolü ve Kale yer almaktadır.^[40][41]

Tesise Geliş Sayılarına Göre Yabancı Turist Dağılımı (%)[42]
Yıllar	2009	2010	2011
Yabancı	0,1	0,3	3,1

Turizm İşletme ve Yerli ve Yabancı Turist Geceleme Sayıları, 2009 – 2011![42] colspan=”3″ |Belediye Belgeli Tesislerde Geceleme Sayıları
Yıllar	2009	2010	2011	2009	2010	2011
Yerli	1,2	1,2	1,2	1,2	1,5	2,3
Yabancı	2,7	1,2	2,3	1,6	5,7	4,7

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[43]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²[35]	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[44]	Ulaşan Yollar[44]
Çankırı Merkez			1.440	730		D.765-04, 18.01, 18.52
Atkaracalar	1987	Kurşunlu	234	1.247	68	/D.100-14
Bayramören	1990	Kurşunlu	310	868	77	/D.100-14=>18.77=>18.82
Çerkeş	Cumh.önce		947	1.132	85	/D.100-14, 18.78
Eldivan	1960	Merkez	350	945	19	D.765-04=>18.52
Ilgaz	Cumh.önce		845	929	53	/D.100-14, D.765-03
Kızılırmak	1987	Merkez	514	555	54	D.180-01=>18.25, 18.26
Korgun	1990	Merkez	378	925	21	D.765-04, 18.75
Kurşunlu	1944	Ilgaz	609	1.137	52	/D.100-14, 18.75, 18.77
Orta	1959	Şabanözü	706	1.257	67	/D.100-14=>18.51
Şabanözü	1944	Merkez	467	1.030	41	Eldivan=>18.52, Orta=>18.51
Yapraklı	1958	Merkez	741	1.200	30	Çankırı=>18.01
ÇANKIRI	Cumh.önce		7.542

2018-2019 Sezonu sonunda, Çankırı’nın liglerdeki tek takımı 1074 Çankırıspor, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)’da grubunda 7.olmuştur.

Bu takım, Ziraat Türkiye Kupası‘nın ilk turunda elenmiştir.

Önemli spor tesisleri: Çankırı Atatürk Stadyumu (4.410), Orhan Saka Spor Salonu (2.500), Merkez Kapalı Yüzme Havuzu-y.olimpik (250) ve Ilgaz Kayak Merkezidir.