Bingöl

Bingöl
Şehir
İlçenin Bingöl ilindeki konumu
Bingöl’ün Türkiye’deki konumu
Ülke	Türkiye
Bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İl	Bingöl
İdare
• Belediye başkanı	Erdal Arıkan (AK Parti)[1]
Rakım	1153 m
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	12000
Alan kodu	0426
Plaka kodu	12
Resmî site bingol.bel.tr

Bingöl (eski adı: Çapakçur, Zazaca: Çolik/Çolig,^[2] Kürtçe: Çewlîg,^[3] Ermenice: Ճապաղջուր^[4] romanize: Chapaghjur), Bingöl ilinin merkezi olan şehirdir. Doğu Anadolu Bölgesi‘nin Yukarı Fırat Bölümü‘nde doğusunda Solhan, güneyinde Genç, kuzeyinde Adaklı kuzeydoğusunda Karlıova, kuzeybatısında Kiğı ilçeleri, batısında ise Elazığ ili ile çevrilidir.

Bingöl merkez ilçe nüfusu 2021 istatistiklerine göre 168.953 kişidir.^[5]

Bingöl’ün bilinen en eski adı Cebel-cur olup Cebel dağ, Cur ise akan anlamına gelmektedir. Bu ismin zamanla “Çapakçur” ismiyle telaffuz edildiği düşünülmektedir. Çapakçur ismi de akan temiz su anlamına gelmektedir. Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi, seyahatnâmesinde bu ismi Makedon Kralı, Büyük İskender tarafından verildiğini belirtmektedir. Seyahatnâmede; Büyük İskender’in vücudundaki dayanılmaz ağrılar için ‘Ab-ı Hayat’ suyunu aramaya başladığı ve nihayet kaynağın kendisi olmasa da ondan beslenen bir pınardan içip ağrılarından kurtulduğundan söz eder. İskender, bu suya Makdis lisanı üzerine cennet suyu anlamına gelen ‘Çapakçur’ adını verir ve burada kendi adına bir kale yapılmasını ve adının Çapakçur konulmasını istemiştir.^[6][7] Bazı kaynaklarda “Mingöl” olarak yani “göller bölgesi” olarak geçmektedir. Mingöl, isminin zamanla halk tarafından Bingöl şeklinde telaffuz edilmiş olup bin tane göl anlamına geldiği öne sürülmektedir.^[8] Orta Asya’da Bingöl ismine benzer Mink Köl kullanımlarına rastlanılmaktadır. Bingöl, için kullanılmakta olan diğer bir isim ise Çevlik, Çorlik veya Çolik’tir. Bingöl’ün yerleşim alanı Çapakçur kale ve çevresi sarp kayalıklar üzerine inşa edildiği için iskâna elverişli olmadığından, dere yatağındaki Çorlik’e nakledilmiştir. Çevlik veya Çolik bağ ve bahçe anlamında olup bu isimler günümüzde hala ahali tarafından kullanılmaktadır. 1944’e kadar Çapakçur ismi resmi olarak kullanılmıştır. Devlet Şurası İkinci Dairesi’nin 10.9.1944 tarihli ve 2490/1783 sayılı ve Umumi Heyetinin 28.8.1944 tarihli ve 44.148.143 sayılı mütalaalarını havi mazoştalar İcra Vekilleri Heyetince 13.12.1944 tarihinde tetkik edilerek; adı geçen vilayet merkezi olan Çapakçur adının “Bingöl” olarak değiştirilmesi, 1580 sayılı Belediye Kanununun 9. maddesine kabul olunmuştur.^[9]

Bingöl eski adıyla Çapakçur, ilkçağlarda Urartuların sınırı içinde olduğu bilinmektedir. Tarihi Urartu Yolu da şehirden geçmektedir. Şehir, daha sonra sırasıyla Asurlular, Persler ve Büyük İskender‘in hâkimiyetine geçmiştir.

651 yılında, Halife Osman zamanında İslâm orduları hâkimiyetine girdi. Bu hâkimiyet, Bizans ile Müslümanlar arasında sık sık el değiştirdi. Malazgirt Zaferiyle, Büyük Selçuklu İmparatorluğu hâkimiyetine altına giren Çapakçur, Daha sonra; Eyyûbîler, Celâleddin Harezmşah, Timur, Safevîler‘in hâkimiyetine geçti. 9. Osmanlı padişahı I. Selim döneminde Çapakçur, Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katıldı. Vital Cuinet; 19. yüzyılın sonlarında Çapakçur’un 450 hane, 8 dükkân, 1 fırına sahip, üzüm bağları ve meyve bahçeleriyle çevrilmiş 1075 kişilik nüfusuyla küçük bir yerleşim yeri olduğunu ve şayak ismi verilen dokuma üretilerek çevre yerlere gönderildiğini belirtmektedir.

I. Dünya Savaşı‘nda 1915-1917 yıllarında Ruslar’a karşı yapılan Çapakçur Muharebelerine sahne olan şehir, 1924 yılında sancaklar vilayet olarak dönüştürülürken Genç sancağı da il oldu ve Çapakçur ilçe merkezi olarak buraya bağlandı. Daha sonra 1927’de Genç vilâyeti lağvedilince Çapakçur Elazığ’a bağlı bir kaza merkezi oldu. 4 Ocak 1936 tarihinde Bingöl iline merkez olmuştur.^[10]

Bingöl, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümünde yer alır. Bingöl il Merkezi, denizden 1151 m. yükseklikte Çapakçur Ovasının kuzeybatı köşesinde Murat Nehrine Genç ilçesi civarında kavuşan Göynük suyunun bir koluna hakim olan düzlük üzerinde kurulmuştur. İran transit yolu üzerinde yer alan Bingöl, daha önceden burada vadi içinde kurulu durumda iken şehrin 1950’li yılardan sonra hızla gelişmesi sonucu üzerine hakim olan düzlüğe taşınır. İl merkezi, Diyarbakır-Bingöl-Erzurum yol güzergahında da bulunmaktadır. Bingöl ilinin yüz ölçümünün yüzde 22.82’si merkez ilçeye aittir.^[11]

22 Mayıs 1971 tarihinde merkez üssü Bingöl merkeze 10 km mesafedeki Göynüksuyu Vadisi ile Çapukçur Ovası’nın kesiştiği yerde 6,8 Ms büyüklüğünde deprem meydana geldi. Depremde 878 kişi öldü, 700 kişi yaralandı, 9111 bina hasar gördü veya yıkıldı.^[12] 1 Mayıs 2003 tarihinde Merkezi Bingöl olan yerel saatle 03.27’de (00:27 UTC) gerçekleşen, Türkiye’nin doğusunu etkileyen, 6,4 büyüklüğündeki deprem meydana gelmiştir. Depremden etkilenen bölgede en az 176 kişi öldü, 625 bina çöktü veya ağır hasara uğradı.^[13] 8 Mart 2010’da merkez üssü Bingöl’ün 45 km (28 mil) batısındaki Elazığ ilinin Karakoçan ilçesi olmak üzere 5.9 büyüklüğünde bir deprem daha yaşadı.^[14]

Tarım ve hayvancılığın ön planda olduğu şehirde Sütaş‘ın kurduğu dördüncü entegre tesisleri bulunmaktadır.^[38] Bingöl, Türkiye’de arıcılığın yapıldığı önemli illerdendir. 84.269 adet kovandan 1263 ton bal elde edilir. 14,9 kg ile kovan başına verim Türkiye ortalamasının (14,5 kg) az üzerindedir. Türkiye’deki kovan sayısı ve bal üretiminin %1,5’ini Bingöl gerçekleştirir.^[39] Bingöl balı 120 ülkeden 600 yarışmacının katıldığı 45. Apimondia Uluslararası Arıcılık Kongresinde, Dünya 2.’si seçilmiştir.^[40] Bingöl Üniversitesi bünyesinde arı ölümlerine sebep olan hastalık ve zararlar için Arı ve Doğal Ürünler Uygulama ve Araştırma Merkezi ve Veterinerlik Fakültesine bağlı Hayvan Hastanesi de bulunmaktadır.^[41][42]

2007 yılında kurulan Bingöl Üniversitesi 10 fakülte, 5 enstitü, 1 yüksekokul, 6 meslek yüksekokulu, 3 rektörlüğe bağlı bölüm, 24 araştırma ve uygulama merkezi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Fakülteler merkez kampüs içerisinde yer almaktadır.^[43] İlk ve orta seviyede eğitim-öğretim, Millî Eğitim Müdürlüğüne bağlı okullarda yapılmaktadır. Yaygın eğitim ise Halk Eğitim Merkezi aracılığıyla yürütülmektedir.

Bingöl D 300 karayolu üzerinde bulunan bir ildir D 300 karayolu İstanbul, İzmir İran arası uluslararası bir yoldur şehirlerarası otobüs terminalinden Türkiye’nin çoğu iline seferler yapılmaktadır.

TCDD‘ye ait Genç Tren İstasyonu şehir merkezine 20 km. mesafededir.

Bingöl Havalimanı Haziran 2013 tarihinden itibaren uçuşlara açıktır. İstanbul ve Ankara’ya direkt uçuşlar mevcuttur. Ayrıca Elazığ, Erzurum, Diyarbakır Havaalanı veya Muş Havaalanı üzerinden ulaşmak da mümkündür. Bu havaalanlarından otobüs yolculuğu yaklaşık 2 saat sürer.

•  Gümüşhane, Türkiye (2017)^[44]
•  Malatya, Türkiye (2023)^[45]

Bingöl şehir merkezini futbolda Bölgesel Amatör Lig’de 12 Bingölspor temsil etmektedir. 2020-2021 sezonu Voleybol Efeler Liginde mücadele eden maçlarını Bingöl Karşıyaka Spor Salonunda oynayan Solhanspor, ligi 9. sırada tamamlamıştır.

Büyük Bingöl Spor Kulübü, 2014 yılından beri Futsal Liginde mücadele etmektedir.^[46]

Bingöl’ün önemli spor tesisleri: Bingöl Şehir Stadyumu (3.000), Merkez Karşıyaka Spor Salonu (5.000), Merkez Kapalı Yarı-Olimpik Yüzme Havuzu (500), Çok Amaçlı Spor Salonu, Sporcu Eğitim Merkezi, Atletizm Sahası, Hesarek ve Yolçatı Kayak merkezleri.^[47]

wikipedia